شیوع «اسرارآمیز» اچ‌آی‌وی در بین صدها کودک در پاکستان

شیوع ویروس اچ‌آی‌وی میان کودکان پاکستانی در آسیا بی‌سابقه بوده است – و دولت هم واکنش سریعی برای مقابله با علل آن از خود نشان نداده است.

شهر کوچکی در پاکستان وجود دارد که تقریبا ۹۰۰ نفر از کودکانش حامل ویروس اچ‌آی‌وی تشخیص داده شده‌اند.

همه چیز از ماه آوریل شروع شد، هنگامی که یکی از دکترهای محلی به علائم کودکانی که به مطبش آورده می‌شدند شک کرد.

از این کودکان به توصیه او آزمایش اچ‌آی‌وی گرفتند؛ در تنها هشت روز، نتیجه آزمایش بیش از هزار نفر مثبت بود.

این‌گونه بود که یکی از بزرگترین موارد شیوع اچ‌آی‌وی در این کشور و بزرگترین مورد شیوع اچ‌آی‌وی در بین کودکان در آسیا کشف شد.

در کوران حوادث

مساله عجیب این بود که بیشتر این کودکان زیر ۱۲ سال بودند و در خانواده آن‌ها هم اثری از بیماری دیده نمی‌شد.

ما به راتودرو رفتیم – یعنی مرکز انفجار این بیماری.

دکتر مظفر گانگرو دارد بچه ۷ ساله‌ای را در خانه بهداشت کوچک محل معاینه می‌کند.

بچه خیلی ساکت روی زانوهای پدرش نشسته است. دکتر از او می‌خواهد که پیراهنش را بالا بزند؛ گوشی طبی را روی سینه برهنه‌اش می‌گذارد و از او می‌خواهد که آرام نفس بکشد.

ده دوازده بیمار دیگر هم بیرون مطب منتظر نشسته‌اند تا نوبتشان شود؛ بعضی از آن‌ها تنها چند هفته از عمرشان می‌گذرد.

دکتر گانگرو سرشناسترین متخصص اطفال در این منطقه بود و در عین حال کمترین مبلغ را بابت ویزیت می‌گرفت. اما همه چیز در پی بازداشتش تغییر کرد.

با او قرار گذاشته بودم. یکی از پاهایش مصنوعی است و به همین خاطر هنگامی که برای صحبت با من از مطبش خارج شد اندکی می‌لنگید. او را متهم کرده بودند که عمدا بچه‌ها را به ویروس اچ‌آی‌وی آلوده کرده است و به جرم قتل شبه‌عمد بازداشت شده بود.

ظاهر آرامی داشت و لبخند می‌زد، اما به محض این‌که حرف به موضوع شیوع ویروس کشیده شد چهره‌اش در هم رفت و صدایش بلند شد. او ادعا می‌کند “من هیچ کار اشتباهی نکرده‌ام.”

به گفته او “فشار زیادی روی مسئولان بهداشتی کشور بود؛ آن‌ها دنبال این بودند که با قربانی کردن کسی بی‌کفایتی خود را مخفی کنند. و قرعه به نام من افتاد.”

بعد از چند هفته و در پی تحقیقی که دولت با همکاری سازمان بهداشت جهانی انجام داد، اتهام دکتر گانگرو به قصور کاهش پیدا کرد.

او به من می‌گوید “من ده سال است که طبابت می‌کنم. در تمام این مدت حتی یک نفر هم بابت استفاده مجدد از سرنگ از من شکایت نکرده است. بیماران زیادی به مطب من مراجعه می‌کردند، برای همین تعدادی دکتر و خبرنگار حسود برای من پاپوش دوختند.”

او که خود نیز حامل ویروس اچ‌آی‌وی است، بعدا با قرار وثیقه آزاد شد.

مردم از بچه‌های ما تنفر دارند

عکس: شیوع بیماری اولین بار در ماه آوریل کشف شد، هنگامی که یکی از دکترهای محلی به علائم بیماری‌های کودکانی که به مطبش آورده می‌شدند شک کرد

در روستای صبحانه خان در چند کیلومتری مطب دکتر گانگرو، آزمایش اچ‌آی‌وی ۳۲ کودک مثبت بوده است. در خانواده هیچ یک از این کودکان سابقه بیماری دیده نمی‌شود.

با مادران بعضی از آن‌ها زیر سایبانی چوبی دیدار می‌کنم. ظاهر پریشانی دارند. کودکانشان از سوء تغذیه رنج می‌برند، وزن کمی دارند و مرتب گریه می‌کنند.

یکی از آن‌ها با ناراحتی می‌گوید “از آن‌ها خواستم بچه‌ام را وزن کنند و به او ویتامین بدهند. جوابشان این بود که فقط می‌توانند داروها را نسخه کنند و خرید داروها با خودم است. اما این کار صدها روپیه هزینه دارد و در توان من نیست.”

دولت هزینه داروهای اچ‌آی‌وی را پرداخت می‌کند، اما اکثر والدین نمی‌توانند هزینه داروهایی را که برای درمان عفونت‌های جانبی ناشی از ابتلا به این ویروس لازم است پرداخت کنند.

اما چیزی که بیش از هر چیز به این والدین در راتودرو فشار می‌آورد شرم و ضربه روحی است.

یکی از آن‌ها می‌گوید “مردم از بچه‌های ما تنفر دارند. برخوردشان با ما تبعیض‌آمیز است؛ دوست ندارند با ما دست بدهند و ما را به خانه‌هایشان راه نمی‌دهند، چون می‌ترسند خودشان هم مریض شوند. چه کار می‌توانیم بکنیم؟”

این مادر می‌گوید بچه‌های روستا نمی‌خواهند با کودکان دارای اچ‌آی‌وی بازی کنند و مدرسه‌ها هم آن‌ها را از حضور در کلاس دلسرد می‌کنند.

وحشت جمعی

دکتر فاطمه میر اولین دکتری بود که در پی شیوع ویروس در منطقه حاضر شد.

او با مرور خاطراتش می‌گوید “همه وحشت‌زده بودند. تشخیص اچ‌آی‌وی برابر شده بود با مرگ. احساس می‌کردند که این بچه‌ها ظرف چند روز آینده خواهند مرد.”

بنا بر گزارشی که در ماه ژوئیه توسط سازمان ملل متحد منتشر شد، پاکستان یکی از یازده کشور نخست در زمینه شیوع اچ‌آی‌وی است. و کمتر از نیمی از مبتلایان از وجود این ویروس در بدنشان خبر دارند.

به گفته سازمان ملل متحد، تعداد مبتلایان نسبت به سال ۲۰۱۰ دو برابر شده است و به ۱۶۰ هزار نفر رسیده است.

ماریا النا بورومئو، هدایت‌کننده سازمان ملل متحد در امور ایدز این کشور، می‌گوید پاکستان از لحاظ سرعت شیوع اچ‌آی‌وی در آسیا بعد از فیلیپین در جایگاه دوم است.

زنگ خطر

با این وجود مساله اچ‌آی‌وی در اولویت دولت نبود و به همین خاطر توجه چندانی به آن نمی‌شد.

اما عذرا پیچوهو، وزیر بهداشت پاکستان، می‌پذیرد که شیوع فعلی بالاخره دولت را از خواب خوش بیدار کرده است.

تخمین زده می‌شود که در پاکستان حدود ۶۰۰ هزار دکتر بدون هیچ صلاحیتی به صورت غیرقانونی کار طبابت می‌کنند.

به گفته خانم پیچوهو “در خیلی از بیمارستان‌های پاکستان به اخلاق پزشکی توجه نمی‌شود. دکترها اغلب به سلامت بیمارانشان توجه نمی‌کنند. تزریق دارو به روشی برای درمان سریع تبدیل شده است و کسی هم کاری ندارد که اصلا لازم است یا نه. و هر چه تعداد تزریق‌ها بیشتر باشد، خطر گسترش بیماری هم بیشتر می‌شود.”

در ماه اوت بود که ظفر میرزا، دستیار مخصوص نخست‌وزیر در امور بهداشتی، در توییتر اعلام کرد که پاکستان بالاترین سرانه تزریق در جهان را دارد و ۹۵ درصد آن‌ها هم بی‌مورد است.

به نوشته او “این مرتبط‌ ترین عامل در گسترش عفونت‌های خونی چون هپاتیت سی و اچ‌آی‌وی/ایدز در کشور است. قصد ما این است که برخورد موثری با این مساله بکنیم.”

آگاهی

از طرف دیگر، دولت دارد با کمک سازمان‌های مردم نهاد برنامه‌هایی را به منظور افزایش آگاهی افرادی که در خطر ابتلا به اچ‌آی‌وی قرار دارند اجرا می‌کند.

اما رابطه جنسی خارج از ازدواج و همجنسگرایی در پاکستان ممنوع است، در نتیجه این سازمان‌های مردم نهاد باید کمترین توجه را به خود جلب کنند و نمی‌توانند با بخش بزرگی از جامعه ارتباط برقرار کنند.

گروه‌هایی که در خطر قرار دارند نیز به خاطر بدنامی که به این بیماری متصل است، احساس آسیب‌پذیری می‌کنند. خانم بورومئو می‌گوید اکثر افراد مبتلا علاقه‌ای به امور درمانی نشان نمی‌دهند چون می‌ترسند با این کار “لو بروند”.

اما دکتر میر امیدوار است که قربانیان خردسال راتودرو به از بین رفتن چنین احساسی کمک کنند.

او می‌گوید “سکوت باعث نمی‌شود که از شر مشکلات راحت شویم. دوباره بزرگتر و قویتر به سراغمان خواهند آمد. مهم است که برخورد درستی با شیوع فعلی داشته باشیم و همین حالا وارد عمل شویم. وگرنه شیوع بعدی حتی از این هم بزرگتر خواهد بود و احتمالا غیر قابل مدیریت.”