آیا کابوس «کرونا» پایان می یابد؟ چهار سناریو محتمل برای سرانجام ویروس مرگبار ووهان

ویروس ترسناک و مرگباری به نام کرونا (coronavirus) که در دسامبر سال گذشته در ووهان، چین شیوع پیدا کرده در بیش از دو ماه اخیر بیش از ۷۲۰ نفر را عمدتاً در چین به کام مرگ فرستاده و بیش از ۳۰,۰۰۰ نفر را نیز در بیش از ۲۶ کشور جهان به خود مبتلا کرده است، هر چند این آمار به احتمال فراوان افزایش خواهد یافت. اما سوال این است که آیا می توان پایانی برای کرونا و وحشتی که در سراسر جهان ایجاد کرده متصور بود؟ آیا درمانی برای آن کشف خواهد شد پیش از آنکه بیشتر از این جهان را در وحشت فرو برده و اقتصاد جهانی را فلج کند؟ آیا این امکان وجود دارد که کرونا هیچ وقت ریشه کن نشده و در مقیاسی کوچکتر مهمان همیشگی جامعه انسانی باشد؟

به گفته کارشناسان بهداشت عمومی تنها سه سناریو ممکن برای ویروس کرونا وجود دارد: این ویروس شایع ممکن است با دخالت دانشمندان کنترل شده و مانند سارس از بین برود، ممکن است برای آن واکسنی تهیه شده و انسان در برابر آن ایمن شود و سوم اینکه ممکن است کرونا به یک عنوان همیشه حاضر در فهرست ویروس های انسانی شایع تبدیل شده و مانند آنفلوانزای فصلی، هر ساله رخ بنماید.

سناریو سوم، به گفته کارشناسان بهداشت عمومی، محتمل ترین سناریو بوده و ممکن است این ویروس جدید هیچگاه به طور کامل از بین نرود. استفن مورس، ایپدمیولوژیستی از دانشگاه کلمبیا، در این باره چنین می گوید: «در حال حاضر، اقدامات سختگیرانه ای که در چین صورت گرفته مانند این است که سعی کنید اسبی که از اصصبل فرار کرده و چهار نعل می تازد را بگیرید». در ادامه به تشریح چهار سناریو اصلی سرانجام ویروس کرونا خواهیم پرداخت.

سناریو اول: شیوع ویروس کرونا هیچگاه پایان نیابد

بر اساس برآوردهای محققان سازمان بهداشت جهانی، هر فردی که ویروس جدید کرونا را در خود داشته باشد آن را به ۱.۴ تا ۲.۵ نفر دیگر نیز منتقل خواهد کرد. این سازمان بالاخره در ۳۰ ژانویه گذشته برای شیوع ویروس کرونا وضعیت اضطراری بین المللی اعلام کرد. آمش آدالیا، کارشناس بیماری های مسری در مرکز امنیت بهداشت جانز هاپکینز در این باره می گوید: «در حال حاضر یک سرایت انسان به انسان مداوم وجود دارد، اغلب در چین. در کل ما اکنون در شرایط یک همه گیری جهانی ملایم هستیم».

بر اساس مدلی که از شیوع این ویروس منتشر شده، تا ۲۴ فوریه (حدود ۱۶ روز دیگر) بیش از ۳۰۰,۰۰۰ نفر در سراسر جهان به ویروس کرونا مبتلا خواهند شد. چهار نوع کروناویروس دیگر از نوع همه گیر بومی (endemic) خواهند بود، بدین معنا که به طور دائمی در جوامع انسانی باقی خواهند ماند. این ویروس ها باعث سرماخوردگی های معمول خواهند شد هر چند می توانند ذات الریه و در موارد معدودی نیز مرگ را در پی داشته باشند. از آنجایی که این کروناویروس های انسانی از لحاظ قدرت کشندگی در حد متوسط قرار دارند، هیچ نام های ترسناکی غیر از کدهایی ۴ کاراکتری به آن ها داده نشده است: OC43، ۲۲۹E، HKU1 و NL63.

به گفته آدالیا، کروناویروس جدید که نام علمی آن ۲۰۱۹-nCoV می تواند به عضوی از کروناویروس هایی تبدیل شده که برای همیشه در جوامع انسانی حضور داشته و انسان ها را در شرایط و فصول خاصی در مناطقی خاص از جهان به خود مبتلا کنند :«ما باید آماده باشیم که این ویروس به پنجمین کروناویروسی که اکتسابی است تبدیل شود». این بدان معناست که شیوع کرونا هیچگاه پایان نیابد.

سناریو دوم: ویروس کرونا هیچگاه از بین نرود بلکه به صورت فصلی و با قدرت ملایم تر همیشه وجود داشته باشد

اگر ویروس کرونا به یک ویروس همیشه حاضر در جوامع انسانی تبدیل شود، یکی از احتمالات در مورد آن این خواهد بود که همانند آنفلوانزای فصلی در فصول سرد سال شیوع پیدا کند. در این صورت، ویروس ۲۰۱۹-nCoV در تابستان عقب نشینی کرده و در پاییز و زمستان هر سال باز خواهد گشت. آدالیا در این باره تصریح می کند: «اگر به سیر این ویروس و شیوه شیوع آن در جوامع نگاه کنید، در ترکیب با این واقعیت که هر ساله در فصل آنفلوانزا و سرما با ویروس کرونا مواجه می شویم، این فاکتورها به این نکته اشاره دارند که کروناویروس به یک ویروس فصلی تبدیل می شود».

چهار نوع دیگر کروناویروس نیز حالت فصلی داشته اما با پایان بهار و ورود به تابستان از قدرت شیوع ویروس جدید کاسته خواهد شد. آنفلوانزا و سرماخوردگی به این دلیل فصلی است که هوای خنک و سردتر به سخت شدن لایه ژل مانند محافظتی اطراف ویروس در دوران حضورش در هوا کمک می کند. داشتن یک لایه محافظ سخت تر بدین معنی است که ویروس می تواند مدت بیشتری در هوا زنده مانده و از فردی به فرد دیگر منتقل شود. آماندا سیمانک، اپیدمیولوژیستی از دانشگاه ویسکانسین در میلواکی در این باره می گوید: «ویروس آنفلوانزا در هوای سرد و خشک بهتر زنده می ماند».

برخلاف آنفلوانزا، اما، کرونا به احتمال زیاد هر فصل دچار جهش نمی شود. ژن های ویروس آنفلوانزا از طریق یک فرآیند به نام تغییر آنتی ژنیک، همواره در حال تغییر بوده و هر جهش جدید کوچک به یک ویروس جدید اما بسیار مرتبط و نزدیک با ویروس آنفلوانزا منتهی می شود که سیستم ایمنی بدن ما باید از اول شیوه مبارزه با آن را یاد بگیرد. به همین دلیل است که واکسن های آنفلوانزا همیشه ۱۰۰ درصد موثر نیستند. اما امکان جهش دائمی در کروناویروس بسیار غیرمحتمل است.

همچنین این احتمال وجود دارد که ویروس کرونای جدید به یک ویروس ملایم تر و شبیه دیگر ویروس های اندمیکی که به آن ها اشاره شد تبدیل شود، اتفاقی که در صورت وقوع دانشمندان را غافلگیر خواهد کرد. البته این پروسه، حتی اگر شانس وقوع داشته باشد نیز زمان خواهد برد.

سناریو سوم:  از طریق تلاش های کارشناسان بهداشت عمومی، ویروس کرونا از بین برود

شیوع ویروس ۲۰۱۹-nCoV از بسیاری جهات شبیه شیوع ویروس سارس در سال ۲۰۰۳ است: هر دو از نوع کروناویروسی هستند که از خفاش ها نشأت گرفته اند و هر دو نیز در بازارهای خرید و فروش حیوانات زنده و مرده در چین از طریق حیوانات به انسان منتقل شده اند. همچنین دی‌ان‌ای هر دو نوع ویروس ۸۰ درصد یکسان است. از این رو می توان گفت که نتیجه کار ویروس جدید کرونا می تواند بسیار شبیه سارس باشد. سارس باعث مرگ ۷۷۴ نفر و ابتلای بیش از ۸,۰۰۰ نفر از نوامبر ۲۰۰۲ تا جولای ۲۰۰۳ شده اما در سال ۲۰۰۴ از بین رفت.

کارشناسان بهداشت عمومی و مقامات بهداشتی جهان در حال تلاش برای شناسایی و قرنطینه کردن افرادی هستند که این ویروس را در بدن خود دارند و بدین ترتیب قصد دارند کاری کنند که این ویروس خودبخود از بین برود. شیوع ویروس سارس در نهایت از طریق قرنطینه مبتلایان، محدودیت های سفر، کمپین های آگاهی رسانی و نظارت های فرودگاهی- همان کاری که اکنون در چین و اکثر کشورهای جهان در حال انجام است- محدود شده و از بین رفت. اگر این تلاش ها باعث شود که تعداد افراد مبتلا به ویروس کرونا به زیر یک آستانه خاص برود، می توان گفت که شیوع این ویروس تحت کنترل درآمده است.

در این سناریو، ویروس کرونا یا در نهایت از بین رفته یا به چیزی شبیه زیکا و H1N1  تبدیل خواهد شد، ویروس هایی که به انتقال از فردی به فرد دیگر ادامه خواهند داد اما در میان جمعیتی بسیار بسیار کمتر از زمان شیوع اولیه خود. با این وجود، سارس در مقایسه با ویروس جدید کرونا قابلیت انتقال و مسری بودن بسیار کمتری داشت.سارس عمدتاً در مرکز درمانی و بهداشتی و در شرایط بیمارستانی منتقل می شد و همچنین تا زمانی که علائم و عوارض ویروس خود را نشان نمی دادند امکان انتقال آن وجود نداشت. اما محققان بر این باورند که به احتمال فراوان تا پیش از نشان دادن عوارض و علائم کرونا نیز امکان انتقال آن از فردی به فرد دیگر وجود دارد. این موضوع باعث می شود که مقابله با ویروس کرونا بسیار دشوارتر باشد.

سناریو چهارم: کمپانی های دارویی موفق به تولید یک واکسن شوند

کارشناسان بهداشت عمومی بر سر این نکته توافق دارند که اگر جهان بخواهد به طور کامل ویروس ۲۰۱۹-nCoV را تحت کنترل درآورد چاره ای جز تولید واکسن آن نخواهد داشت. در حال حاضر تلاش بر این است که در کوتاه مدت از شیوع و گسترش بیشتر ویروس جلوگیری شود تا زمانی که واکسنی برای آن تولید شود. ۵ کمپانی دارویی عمده جهان- Johnson & Johnson، Regeneron Pharmaceuticals، GlaxoSmithKline، Moderna و Gilead Sciences- از برنامه های خود برای تحقیق و توسعه درمان هایی برای ویروس جدید کرونا سخن گفته اند. برخی از این کمپانی ها در حال توسعه واکسن هایی بر اساس کد ژنتیکی کروناویروس هستند.

برخی دیگر نیز داروهای موجود را برای نتیجه گیری در مورد موثر بودن یا نبودن آن ها در درمان ویروس جدید آزمایش می کنند. تاریخ نشان داده که تولید یک واکسن و ارائه آن به بازار یک فرآیند دشوار و چند ساله است (برای مثال تولید واکسن ایبولا نزدیک به ۲۰ سال به طول انجامید). اما آنتونی فاوچی، رییس مرکز بیماری های واگیردار موسسات ملی بهداشتی ایالات متحده روز جمعه اعلام کرد که این موسسه با همکاری کمپانی داروسازی Moderna در حال توسعه سریع واکسنی برای کرونا است که اولین نمونه های آن تا دو یا دو ماه و نیم آینده وارد فاز اول آزمایش خواهند شد. معرفی واکسن می تواند تعداد افراد در خطر ابتلا به ویروس کرونا را کاهش داده و «یک دیوار آتشین پایدار» در برابر شیوع بیشتر آن ایجاد کند.

بیشتر بخوانید: ۱۰ تفکر نادرست در مورد ویروس «کرونا»؛ از ارتباط با خوردن گوشت تا واکسن و درمان