چگونه آرایش زنان مصر باستان مفهوم زیبایی در دنیای امروز را تغییر داد؟

اسرار مصریان باستان بسیار وسیع است اما در ترفندهای زیبایی آنها راز و رمزی نیست. آرایش ممکن است یک پدیده مدرن دنیای امروز به نظر برسد و به پدیده‌ای با صنعت چند میلیون دلاری مبدل شده باشد اما در زندگی روزمره دوران باستان نیز بسیار مهم بوده است.

از همان دوران آغازین امپراتوری مصریان، مردان و زنان از تمامی قشرهای و طبقات اجتماعی آرایش خط چشم، سایه چشم، رژ لب و رژ گونه داشتند.

این اغواگری مرسوم در تمدین مصریان با دو تن از مشهورترین ملکه‌های مصر بیشتر خودنمایی می‌کرد: کلئوپاترا و نفرتیتی.

در سال ۱۹۶۳، الیزابت تایلور آرایش خود را به مصریان باستان شبیه کرد و در یک داستان حماسی در نقش کلئوپاترا بازی کرد. در سال ۲۰۱۷ نیز تصویر ریحانا با آرایش شبیه به نفرتیتی روی مجله وُگ عربی (Vogue Arabia) منتشر شد. این دو اسطوره زیبایی هر دو سایه چشم آبی رنگ و خط چشم پهن و تیره داشتند.

زیبایی همراه با کاربردهای خاص!

با این حال، مصریان باستان فقط برای زیباتر کردن جلوه ظاهری خود آرایش نمی‌کردند. آرایش برای آنها مصارف کاربردی و معانی نمادینی داشت. علاوه بر این، آنها این مراسم و نوع آرایش را بسیار جدی می‌گرفتند: واژه هیروگلیف برای آرایشگران از ریشه sesh سرچشمه می‌گرفت که به معنی نوشتن یا حک کردن است و نشان می‌داد که مهارت زیادی برای به کار بردن kohl یا سرمه لازم است. (هر کس که ویدیوی آموزش سرمه کشیدن یا رژ لب زدن را در یوتیوب مشاهده کرده باشد به خوبی متوجه این قضیه می‌شود).

ناب‌ترین و لوکس‌ترین آیین‌های زیبایی در آرایش زنان ثروتمند مصری دیده می‌شد. یک وعده آرایش معمولی برای چنین زنانی که در زمان پادشاهی میانه زندگی می‌کردند (یعنی در حدود سال های ۱۶۰-۱۶۵۰ قبل از میلاد مسیح) واقعاً یک آرایش افراطی بود. یک زن اشرافی دوران مصر باستان، قبل از استفاده از هرگونه آرایش، ابتدا باید پوست خود را آماده می‌کرد.

بانوان متمول مصری ممکن بود با نمک‌های دریای مرده (Dead Sea) پوست خود را لایه‌برداری کنند یا در یک حمام شیر مجلل بخوابند. ماسک‌های صورت شیر و عسل از آرایش‌های رایج زنان ثروتمند مصر باستان بودند. زن مصری می‌توانست زیر بغل خود را با عودهای معطر به عنوان دئودورانت بخور دهد و اسانس گل یا عطرهای تند برای نرم کردن پوست خود اعمال کند. مصریان همچنین روش طبیعی اپیلاسیون را با مخلوطی از عسل و شکر ابداع کردند. شکر زدن در واقع جایگزین همان وکس یا موم داغ امروزی است که شرکت‌های تولیدکننده لوازم آرایشی و بهداشتی تولید می‌کنند منتها در دوران باستان درد کمتری داشت.

برده‌داری در خدمت آرایش اشرافی زنان متول مصر

پس از همه اینها، یک خدمتکار یا برده لازم بود که مواد و ابزارهای لازم برای ایجاد و اعمال آرایش را حاضر کند. این وسایل و ابزارها به تنهایی لوازم هنری و اسرافکارانه‌ای بودند که نشان از وضعیت اجتماعی خوب زنان مصر باستان داشتند. کوزه‌های کالسیت برای نگهداری از مواد آرایشی طبیعی و عطرها و همین طور ظروفی که برای نقاشی چشم و نگهداری انواع اسانس و روغن‌ بودند همه از مواد گران قیمتی مانند شیشه، طلا یا سنگ‌های نیمه قیمتی ساخته شده بودند. پالت‌های سیلتستون (Siltstone) که برای خرد کردن مواد برای سرمه و سایه چشم استفاده می‌شدند با نقوشی از حیوانات، الهه‌ها یا زنان جوان حکاکی شده بودند.

این نمادها نمایانگر تولد دوباره و باروری بودند و تصور می‌شد که عمل آسیاب کردن رنگدانه‌ها بر روی پالت حیوانات نماد غلبه بر قدرت موجودات بود و به زنان مصری باستان توانایی‌های ویژه‌ آنها را اعطا می‌کرد. (اعضای طبقات پایین‌تر جامعه هنگام آرایش کردن خود از ابزارهای متوسط‌تر و معمولی‌تری استفاده می کردند).

خدمتکار یا برده با مخلوط کردن پودر مالاکیت با چربی حیوانات یا روغن‌های گیاهی سایه چشم درست می‌کردند. خانم ثروتمند مصری پشت میز آرایش می‌نشست و خودش را در آینه‌ براقی از جنس برنز تماشا می‌کرد. سپس، خدمتکار از یک فرچه‌ بلند که دسته آن از عاج درست شده بود و شاید تصویر الهه هاتور روی آن حک شده بود، برای پخش کردن رنگدانه سبز پرمایه استفاده می‌کرد. سایه چشم، دقیقاً همانطور که زنان امروز انجام می‌دهند، با یک خط ضخیم از سرمه سیاه دور چشم تمام می‌شد.

آرایش برای محافظت

این بخش از روال زیبایی اهداف کاربردی‌تر و فراتر از زیبایی شخصی داشت که آن را استفاده می‌کرد. سرمه چشم را هم زنان و هم مردان مصری از تمامی طبقات و قشرهای جامعه مصر باستان استفاده می‌کردند تا چشم‌های خود را در برابر تابش شدید نور خورشید در کویر مصر محافظت کنند. کلمه مصری “پالت آرایش” از کلمه‌ای مصری به معنای “محافظت” گرفته شده است و به توانایی‌های دفاعی مواد آرایشی در برابر نور شدید خورشید یا “چشم شیطان” اشاره دارد. علاوه بر این، ماده معدنی سربی و سمی خاصی که مواد آرایشی را از آن می‌ساختند، هنگام ترکیب با رطوبت چشم، دارای خاصیت ضد باکتریایی می‌شد.

ارتباط بوسه مرگ با رژ لب قرمز

پایان کار آرایش بانوان ثروتمند مصری چیزی جز رژ لب قرمز نبود؛ این نوع رژ لب به به زنان امروز هم ظاهری کلاسیک می‌دهد. برای ساختن این رنگ، رنگ اخرایی با چربی حیوانات یا روغن گیاهی مخلوط می‌شد. اگرچه، کلئوپاترا به دلیل داشتن سایه کامل رنگ قرمز که از خرد کردن سوسک قرمز تهیه می‌شد شهرت داشت. این ماده مزخرف بسیار سمی، که اغلب از ترکیب با رنگ‌های استخراج شده از ید و مایع منیزیم برم تهیه می‌شد، گاهی اوقات می‌توانست منجر به بیماری‌های جدی یا گاهی مرگ شود؛ شاید عبارت “بوسه مرگ” از همین جا نشات گرفته باشد.

آرایش از حیات تا ممات

در هنگام مرگ نیز ظاهر شخص برای حفظ هویت مصری بسیار مهم بود. اماکن تدفین در دوران قبل از سلسله مصریان باستان، که از همان ابتدای تاریخ جوامع کشف شده است، نشان می‌دهد که برای مصری ها بسیار معمول بوده که وسایل روزمره فرد متوفی مانند شانه‌ها، اسانس‌های معطر، جواهرات و لوازم آرایشی را در گورهای مردان، زنان و کودکان دفن کنند (حتی بسیاری از این گورها با لوازم آرایش داخل آنها کشف شده است).

ممکن است ما مصریان را با زیبایی ظاهریشان به دلیل استفاده زیاد از آنها در مومیایی‌ها و ماسک‌های مرگ بشناسیم. این ماسک‌های کارتونی و تابوت‌های چوبی به جای نشان دادن ویژگی‌های واقعی سوژه‌های خود، جوانان ایده‌آل را با پوست صاف و چشمان سرمه‌کشیده به تصویر می‌کشند.

در واقع، در خود مومیایی کردن بسیاری از آیین‌های آرایشی و مراقبت روزانه پوست در زمان حیات مصری متوفی برای او دنبال می‌شد. مرهم‌هایی که برای نرم شدن پوست در هنگام غسل دادن و مسح کردن بدن استفاده می‌شد اهمیت مذهبی پیدا می‌کرد و حتی گاهی اوقات از مواد آرایشی نیز استفاده می‌شد.

زیبایی‌شناسی منحصر به فرد مصر، از معماری تا هنر و آرایش،  به دلیل ظرافت، شگفت‌انگیزی و سبک خاصی که در آن دوران داشتند تخیل مدرن را مجذوب خود کرده است. با این وجود، تأثیر مستقیم‌تر پادشاهی باستان بر روی ایده‌آل‌های زیبایی، از طریق اختراعات خط چشم و رژ لب در آن دوران هنوز جای تحقیق و بررسی دارد.