نگاهی مقایسه ای به اختلالات شخصیتی؛ از خودشیفتگی تا اختلال شخصیت ضد اجتماعی

به طور کلی ۱۰ نوع اختلال شخصیتی وجود دارد. این اختلالات، خودآگاهی، هویت و روابط فرد را تحت تأثیر قرار می دهند.

اختلال شخصیتی ای که یک فرد به آن دچار است، ممکن است یک مکانیسم مقابله ای در مواجهه با آزار و اذیت شدید، رها شدگی، تمسخر، بی توجهی یا دیگر تروماهایی باشد که در دوران کودکی تجربه کرده است. ژن ها هم می توانند در این مسأله نقش داشته باشند.

برای مثال، فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی ممکن است در کودکی رها شده باشد، مثلاً اینکه پدر و مادرش برای همیشه به زندان افتادند یا حمایت عاطفی مداوم از او نداشتند. درنتیجه، این باور در او شکل گرفته که همه او را ترک خواهند کرد و وقتی انگیخته شود، بر اساس این ترس غالب خود عمل می کند.

همه ی ۱۰ اختلال شخصیتی در ۳ دسته قرار می گیرند چون افراد مبتلا به این اختلالات ممکن است رفتارها یا طرز فکر مشابهی داشته یا از استعداد مشابهی برای ابتلا به دیگر مشکلات روانی برخوردار باشند.

افرادی که در دسته ی A قرار می گیرند اغلب رفتارهای نیمه روان پریشانه و اضطرابی از خود نشان می دهند. افرادی که در دسته ی B قرار می گیرند ممکن است بیشتر با اضطراب و اختلالات خلقی (مانند اختلال دوقطبی)، اختلالات کنترل تکانه، اختلالات غذایی و سوء مصرف مواد مخدر درگیر باشند. افراد دسته ی C هم مستعد اضطراب، افسردگی و سوء مصرف مواد مخدر هستند.

تنها متخصصین معتبر حوزه ی سلامت روان توانایی تشخیص اختلالات شخصیتی در افراد را دارند. شاید کارشناسان در دوران نوجوانی فرد متوجه ویژگی ها و رفتارهایی در او شوند که می توانند نشانه ی یک اختلال شخصیتی باشند اما در اغلب موارد، اختلالات شخصیتی تا پیش از دوران بزرگسالی تشخیص داده نمی شود.

اختلالات شخصیتی اغلب ریشه در تروماهای خویشاوندی ای دارند که در سال های ابتدایی زندگی رخ دادند، به همین دلیل، کسانی که مبتلا به یک اختلال شخصیتی تشخیص داده می شوند، ممکن است اختلالات شخصیتی دیگری هم در آن ها تشخیص داده شود یا ویژگی های مشترک در چند اختلال شخصیتی را از خود نشان دهند. محققان هنوز مشغول پژوهش درباره ی علل اختلالات شخصیتی هستند و پاسخ قطعی ای برای این مسأله ندارند.

علل اختلالات شخصیتی می تواند شامل این موارد باشد: بی توجهی مداوم، آزار و اذیت، مورد تمسخر قرار گرفتن از سوی کسی که وظیفه ی مراقبت از فرد را برعهده داشته، بزرگ شدن توسط شخصی که فاقد مرزبندی و حس مسئولیت پذیری بوده یا محبت افراطی داشته، و یا بزرگ شدن توسط کسی که اولویت بندی برای روابط خود نداشته. در خصوص افرادی که در دسته ی A قرار می گیرند، سابقه ی خانوادگی ابتلا به اختلالات روانی می تواند اثرگذار باشد.

اختلالات شخصیتی ممکن است ویژگی های متفاوتی در مردان و زنان بروز دهند.

در ادامه مروری مقایسه ای بر اختلالات شخصیتی خواهیم داشت.

۱- اختلال شخصیت ضد اجتماعی / Antisocial personality disorder

نوع: دسته B

تعریف: به قوانین اجتماعی و حقوق دیگران بی اعتنا است یا آن ها را زیر پا می گذارد؛ دروغگو و فریبکار است؛ از هنجارهای اجتماعی پیروی نمی کند.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• رفتارهای آنی و فکر نشده دارد.
• جان خود و دیگران برایش بی اهمیت است.
• پرخاشگر، بی مسئولیت و متکبر است.
• این طرز فکر را دارد: «چیزی که هرگز به خودم نداده اند را به دیگران نمی دهم.»

۲- اختلال شخصیت اجتنابی / Avoidant personality disorder

نوع: دسته C

تعریف: به شدت خجالتی است، احساس ناکافی بودن می کند و به شدت به انتقاد حساس است؛ به خاطر ترس میلی به داشتن ارتباط نزدیک عاطفی با دیگران ندارد.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• همیشه نگران است که مبادا مورد انتقاد قرار گیرد یا از سوی دیگران پذیرفته نشود.
• از موقعیت های اجتماعی دوری می کند مگر اینکه جایی باشد که مطمئن باشد دیگران او را دوست دارند.
• ترفیع و فرصت های شغلی که ممکن است برای دیگران مهیج باشد را رد می کند
• خود را به اندازه ی کافی خوب نمی داند.

۳- اختلال شخصیت مرزی / Borderline personality disorder

نوع: دسته B

تعریف: در روابط شخصی خود ثبات ندارد؛ احساسات شدیدی دارد؛ تصور ذهنی خوبی از خود ندارد و دارای رفتارهای آنی و فکر نشده است.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• نگاه سیاه و سفید به دنیا دارد و آدم ها را یا دیو می بیند یا فرشته.
• بیشتر اوقات احساس پوچی می کند.
• دست به هر کاری می زند تا تنها نباشد.

۴- اختلال شخصیت وابسته / Dependent personality disorder

نوع: دسته C

تعریف: به مراقبت دیگران نیاز دارد و مطیع و وابسته است؛ به شدت می ترسد که نتواند از پس مراقبت از خود برآید.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• تصمیمات روزانه ی خود را بدون گرفتن تأیید از دیگران نمی تواند بگیرد.
• وقت هایی که تنها است احساس خوبی ندارد یا احساس درماندگی می کند.

۵- اختلال شخصیت نمایشی / Histrionic personality disorder

نوع: دسته B

تعریف: به شدت احساسی است و نیاز دارد در مرکز توجه باشد؛ وقت هایی که تنها است احساس خوبی ندارد.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• به شدت عشوه گر است.
• به راحتی تحت تأثیر نظرات دیگران قرار می گیرد.
• دمدمی مزاج است، رفتارهای غلو شده دارد و/ یا خودنما است.
• دائماً به دنبال گرفتن توجه و عشق از دیگران است.
• تحمل بسیار پایینی برای احساسات منفی دارد و/ یا احساسات منفی خود را انکار می کند.

۶- اختلال شخصیت خودشیفته / Narcissistic personality disorder

نوع: دسته B

تعریف: نیاز به تحسین شدن دارد و فاقد حس همدلی با دیگران است.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• به شدت احساس محق و مهم بودن می کند.
• از دیگران سوء استفاده می کند.
• حس همدلی ندارد و برای بالا بردن غرور خود، دیگران را پایین می آورد.

۷- اختلال شخصیت وسواسی جبری / Obsessive-compulsive personality disorder

نوع: دسته C

تعریف: نظم و ترتیب، کامل بودن و داشتن کنترل امور، دغدغه ی ذهنی او است.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• تمرکز بیش از اندازه ای بر جزئیات یا برنامه ها دارد.
• بیش از حد کار می کند و میان زندگی شخصی و کاری او تعادلی وجود ندارد.
• در خصوص اصول اخلاقی و ارزش های خود هیچ انعطافی ندارد و خود را مرجع اخلاقی می داند.
• می خواهد همیشه یک حس کنترل روی شرایط داشته باشد، از جمله با پول.

۸- اختلال شخصیت پارانوئید / Paranoid personality disorder

نوع: دسته A

تعریف: به انگیزه و مقصود دیگران مشکوک است؛ فکر می کند دیگران به عمد بدجنسی یا بدخواهی می کنند.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• بیشتر اوقات تصور می کند دیگران به او لطمه خواهند زد یا او را فریب خواهند داد.
• از اعتماد به دیگران یا نزدیک شدن به آن ها خودداری می کند.
• دیگران را کنترل می کند.
• از دیگران فاصله می گیرد تا آن ها را از خود دور نگه دارد.

۹- اختلال شخصیت اسکیزوئید / Schizoid personality disorder

نوع: دسته A

تعریف: علاقه ای به داشتن روابط اجتماعی ندارد و احساسات بسیار کمی از خود بروز می دهد؛ به دنبال داشتن روابط نزدیک نیست.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• دوست دارد تنها باشد.
• به نظر می رسد تعریف و تمجید یا انتقادات دیگران برایش اهمیتی ندارد.
• سخت با دیگران احساس نزدیکی می کند.
• عصبی است اما آن را بروز نمی دهد.

۱۰- اختلال شخصیت اسکیزوتایپال / Schizotypal personality disorder

نوع: دسته A

تعریف: به دلیل پارانویا و ترس از درک نشدن در روابط نزدیک احساس راحتی نمی کند؛ نگاهی به دور از واقعیت به دنیا و رفتار عجیبی دارد.

رفتارها و ویژگی های بالقوه:

• عقاید عجیبی دارد (اعتقاد به خرافات و قدرت های خاص).
• ادراک غیرمعمولی دارد (حضور یک فرد غایب را احساس می کند و دچار توهم است).
• رفتارها یا صحبت های عجیبی دارد.
• به دلیل تعبیر نادرستش از تعاملات اجتماعی، اضطراب اجتماعی شدیدی دارد.