چرا قبله مسلمانان از مسجد الاقصی به کعبه تغییر کرد؟

چرا قبله مسلمانان از مسجد الاقصی به کعبه تغییر کرد؟

در واقعه تغییر قبله ، قبله مسلمانان از مسجد الاقصی در بیت المقدس به سمت کعبه در مکه تغییر پیدا کرد. این اتفاق در ماه رجب سال دوم هجری رخ داد؛ درست پس از نزول آیه ۱۴۴ سوره بقره.

اکثر مورخان می گویند واقعه تغییر قبله در مسجدی در مدینه که بعد از تغییر قبله نامش مسجد ذو قبلتین شد در بین نماز ظهر انجام شد. چگونگی این اتفاق و تغییرِ بیش از ۱۶۰ درجه‌ای قبله در بین نماز جماعت، یکی از مسائل مهم و قابل توجه در این واقعه است.

در این مطلب روزیاتو با چگونگی تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه و علت این تغییر آشنا خواهید شد. با روزیاتو همراه باشید.

قبله اول مسلمانان و تغییر آن

بنابر نقل منابع اسلامی، پیامبر(ص) در مکه و سال‌های نخست پس از هجرت در مدینه، به سوی بیت المقدس نماز می‌گزارد؛ اما دوست داشت که قبله‌ای مخصوص به خود داشته باشد و بدین جهت در انتظار وحی و تغییر قبله به سر می‌برد. خداوند با نزول آیه قبله، او را خشنود کرد و مسلمانان را به تغییر قبله به سوی کعبه فرمان داد.

آیه قبله

قَدْ نَرَى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَهً تَرْضَاهَا فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَیْثُ مَا کُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَمَا اللهُ بِغَافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ (ترجمه: نگریستنت را به اطراف آسمان می‌بینیم. تو را به سوی قبله‌ای که می‌پسندی می‌گردانیم. پس روی به جانب مسجدالحرام کن. و هر جا که باشید روی بدان جانب کنید. اهل کتاب می‌دانند که این دگرگونی به حق و از جانب پروردگار آنان بوده است. و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست.)[ بقره–۱۴۴]

این آیه حکم تغییر قبله را بیان کرده و به آیه قبله مشهور است. از آیات ۱۴۲، ۱۴۳ و ۱۵۰سوره بقره نیز به عنوان آیه تغییر قبله یاد کرده‌اند. بعضی از مفسران آیات ۱۴۲ تا ۱۴۴ بقره را آیات تغییر قبله دانسته‌اند.

پیشینه تغییر قبله مسلمانان

تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه در کتاب سیره النبی که در قرن یازدهم هجری به دستور سلطان مراد سوم حاکم عثمانی و توسط سید سلیمان کسیم پاشا تهیه شده است.

درباره پیشینه قبله، روایات و نظرات مختلفی وجود دارد:

بنا بر برخی روایات، کعبه از زمان حضرت آدم(ع) قبله بوده است. حضرت ابراهیم(ع) کعبه را بازسازی کرد و حضرت موسی(ع) برای نجات مسجدالاقصی از شرک و انحراف، به امر خداوند، بیت المقدس را قبله قرار داد.

در برخی روایات آمده است که قبله رسمی مسلمانان تا دو سال پس از هجرت، بیت المقدس بوده است. کعبه در آن هنگام، به صورت بتخانه‌ای درآمده بود و نماز گزاردن به سوی آن، شبهه احترام به بت‌ها را برمی‌انگیخت.

یک روایت دیگر از تغییر قبله مسلمانان و علت آن

برخی گفته‌اند: پیامبر(ص) پیش از هجرت، در صورت امکان، میان دو قبله جمع می‌کرد؛ بدین صورت که با توجه به موقعیت جغرافیایی مکه و بیت المقدس، امکان این بود که آن حضرت به گونه‌ای رو به بیت المقدس بایستد که کعبه میان او و بیت المقدس قرار گیرد و در صورت عدم امکان جمع، به سوی مسجد الاقصی نماز می‌گزارد. پس از هجرت، جمع میان دو قبله به سبب موقعیت جغرافیایی، ممکن نبود و بدین رو بیت المقدس تنها قبله پیامبر (ص) و مسلمانان بود.

بنا بر برخی روایات دیگر، مسلمانان در مکه مختار بودند به هر سویی نماز بگزارند اما پیامبر(ص)خود، بیت المقدس را برگزید.
روایاتی نیز حاکی از آن است که تا پیش از هجرت، کعبه، قبلهٔ مسلمانان بوده است. لازمه این سخن، تغییر دو مرحله‌ای قبله، یعنی از کعبه به بیت المقدس و از بیت المقدس به کعبه است.

برخی منابع تفسیری، با توجه به آیه ۱۱۵ سوره بقره: «وَ لِلهِ الْمَشْرِقُ وَ الْمَغْرِبُ فَأَینَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ» از تخییر پیامبر(ص) و مسلمانان میان دو قبله سخن گفته‌اند. آنان در تأیید نظر خویش، به عدم مخالفت صریح رسول خدا(ص) با کار براء بن معرور در سفری به مکه پیش از هجرت استناد می‌کنند که به سوی کعبه نماز گزارد. در برابر، بعضی آیه یاد شده را درباره نافله‌های در حال سفر می‌دانند؛ اما بنابر برخی روایات تاریخی، براء بن معرور پس از هجرت همچنان به سوی کعبه نماز می‌گزارد در حالی که پیامبر اکرم(ص) رو به بیت المقدس نماز می‌گزارد. چون خبر به آن حضرت رسید، براء را از این کار منع کرد و او پذیرفت.

چگونگی تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به کعبه

برپایه روایات، در روز تغییر قبله، پیامبر(ص) به سوی بیت المقدس نماز ظهر می‌گزارد و طبق معمول، مردان پشت سر ایشان و زنان پشت مردان به نماز ایستاده بودند. پس از ادای دو رکعت از نماز، جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و با ابلاغ آیه ۱۴۴ سوره بقره پیامبر(ص) را به سوی کعبه برگرداند.

درباره لحظه تغییر قبله یا مکان برگزاری کامل نخستین نماز پیامبر(ص)، به سوی کعبه پس از تغییر قبله اختلافاتی در گزارش‌ها وجود دارد. برخی از گزارش‌ها تغییر قبله را در نماز عصر یا صبح دانسته‌اند.

در خصوص زمان تغییر قبله نیز اختلاف است. برخی همچون ابن هشام، محدث و مورخ قرن دوم و سوم قمری، و یعقوبی، مورخ قرن سوم قمری، زمان تغییر قبله را در ماه شعبان سال دوم قمری (هجده ماه پس از هجرت) دانسته‌اند. اما علامه طباطبایی معتقد است که براساس بیشتر منابع و صحیح‌ترین نظر، زمان تغییر قبله، ماه رجب سال دوم هجری (هفده ماه پس از هجرت) است.

مسجد ذو قبلتین

مکان وقوع تغییر قبله

در زمینه محل واقعه تغییر قبله، میان مورخان، اتفاق نظر وجود ندارد. منابع تاریخی سه مکان را برای این واقعه ذکر کرده‌اند:

  1. مسجد محله بنی سَلِمه در شمال غربی مدینه که به مسجد ذو قبلتین مشهور است. بییشتر مورخان این مسجد را مکان وقوع تغییر قبله دانسته‌اند؛
  2. مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین نماز جمعه را در آن گزارد؛
  3. مسجدالنبی.

مشکل تغییر قبله در حال نماز جماعت

بیت المقدس در سمت شمال مدینه و مسجدالحرام در جهت جنوب آن است. از این رو، پیامبر(ص) به عکس آن جهت که روی بدان داشت، چرخیده است. بر این اساس این شبهه پدید آمده است که در این نماز، مأمومان بر امام و نیز زنان بر مردان پیش افتاده‌اند؛  اما برخی منابع گفته‌اند، پیامبر(ص) پس از چرخیدن به سوی کعبه، از جای خود در جلو مسجد به سمت آخر آن حرکت کرده است و مأمومان نیز به پیروی از امام جماعت خود، رو به کعبه جا به جا شده‌اند. بر پایهٔ این گزارش، امام جماعت به چرخش۱۸۰ یا ۱۶۰ درجه‌ای اکتفا نکرده است؛ زیرا پشت سر او در مسجد، جایی نبود تا صف مردان و زنان تشکیل شود.

علل تغییر قبله مسلمانان

مفسران قرآن علل تغییر قبله را چنین برشمرده‌اند:

در سال‌های حضور پیامبر(ص)در مکه، خانه کعبه محل نگهداری بت‌های مشرکان بود. از این رو، پیامبر(ص) به طور موقت با فرمان خداوند به بیت المقدس روی گرداند و به این ترتیب، صفوف مسلمانان از مشرکان که به کعبه اهتمام می‌ورزیدند، جدا گشت.

با تشکیل حکومت پیامبر(ص) در مدینه، جامعه مسلمانان تا حدی استوار گشت و صفوف آنان از دیگران کاملاً مشخص شد. از این رو، دیگر قبله‌بودن بیت المقدس ضرورت نداشت و پیامبر(ص) خواستار تغییر آن شد؛ ضمن آنکه کعبه، کهن‌ترین خانه توحید و اصیل‌ترین کانون پیامبران بود. همچنین با صدور حکم تغییر قبله، مسمانان از یهودیان که به سوی بیت المقدس متوجه بودند، مشخص می‌شدند.

پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، یهودیان از قبله‌بودن بیت المقدس، سوءاستفاده کرده و آن را نشانه نقص اسلام و حقانیت خود معرفی می‌کردند. (بقره، ۱۴۶؛ انعام، ۲۰) بنابر برخی روایات، یهودیان مدینه مدعی بودند که مسلمانان قبله‌ای نداشته‌اند و آنان مسلمانان را به سوی بیت المقدس راهنمایی کرده‌اند.

از حکمت‌های تغییر قبله، آزمایش مسلمانان بوده است؛ زیرا آنان که پیرو راستین فرمان خداوند بودند، بدون تعصب و اکراه این تغییر را پذیرفتند؛ ولی آنان که ایمان خالص نداشتند و به مقام تسلیم نرسیده بودند، هم‌آوا با یهودیان، بهانه‌جویی و چون و چرا را آغاز کردند و اطاعت از این دستور را بسیار دشوار یافتند.

واکنش‌ها و پیامدها

تغییر قبله واکنش‌ها و پیامدهایی داشت که برخی از آنها از قرار زیر است:

شماری از مسلمانان از بر باد رفتن پاداش عبادت‌های گذشته خود و مردگانشان ابراز نگرانی کردند. پیامبر(ص) با تلاوت آیه ۱۴۳ سوره بقره به آنان پاسخ داد: وَمَا کانَ اللَّهُ لِیضِیعَ إِیمَانَکمْ ۚ إِنَّ الله بِالنَّاسِ لَرَ‌ءُوفٌ رَّ‌حِیمٌ (ترجمه: خدا ایمان شما را تباه نمی‌کند، چراکه او بر مردمان مهربان و بخشاینده است)[ بقره–۱۴۳] .

زبان سرزنش مشرکان متعصب و دشمن اسلام، که مسلمانان را به سبب قبله‌کردن بیت المقدس، نکوهش می‌کردند، کوتاه شد. بسیاری از دیگر مردم حجاز که علاقه‌ای ویژه به کعبه داشتند، با تغییر قبله مسلمانان به کعبه، به اسلام نزدیک شدند و یکی از موانع اسلام‌آوردن آنها از میان رفت. قرآن به این مطلب اشاره کرده است: «از هر جا بیرون شدی، روی خود را به سوی مسجدالحرام کن تا مردم بهانه‌ای بر ضد شما نداشته باشند.»

یهودیان حجاز از این رویداد سخت ناخرسند شدند و به تبلیغ بر ضد مسلمانان پرداختند.

پیشنهاد می کنیم این مطالب را هم بخوانید:

مکه مکرمه؛ قبله گاه مقدس مسلمانان و گرم ترین شهر جهان در قاب تصویر

سجده سهو چگونه است و در چه مواردی واجب می‌شود؟

بدون نظر

ورود