۱۱ مورد از بهترین جت های جنگنده روسیه؛ از Sukhoi Su-35 تا Mikoyan MiG-31

این روزها رسانه ها و سیاستمداران غربی از همکاری های گسترده نظامی ایران و روسیه و تاثیر آن بر جنگ در اوکراین می گویند. غربی ها مدعی هستند که در قبال دریافت پهپادهای شاهد ۱۳۶ و موشک های بالستیک ایرانی، روسیه قرار است فناوری های جدید نظامی مانند سیستم های دفاع موشکی و جنگنده سوخو ۳۵ را در اختیار ایران قرار دهد، موضوعی که اگر چه باعث نگرانی غربی ها شده اما هنوز واکنشی مستقیم و رسمی از جانب ایران یا روسیه را در پی نداشته است. البته ما در اینجا قصد نداریم در این مورد صحبت کنیم و به بهانه خرید جنگنده سوخو ۳۵ روسیه از جانب ایران قصد داریم شما را با تعدادی از بهترین جنگنده های روسی آشنا کنیم.

قرن بیستم با ظهور و سقوط اتحاد جماهیر شوروی همراه بود و با آن نیز شاهد ظهور، سقوط و تولد دوباره صنعت هوانوردی روسیه بودیم. جت های شوروی و روسیه جدید همواره ترکیبی حاضر در صنعت هوانوردی نظامی بوده اند و به نظر می رسد که برای همیشه در زمره بهترین های جهان در بخش هوایی بمانند. بیایید نگاهی بیندازیم به برخی از بهترین جت های جنگنده ای که روسیه عمده آن ها در دوران اتحاد جماهیر شوروی ساخته شده است.

رقابت تسلیحاتی که بدنبال تنش های جنگ سرد بین ایالات متحده و ناتو از یک طرف و اتحاد جماهیر شوروی و کشورهای عضو پیمان ورشو از طرف دیگر آغاز شد، باعث شد که از جت های جنگنده بیشتر به عنوان یک جنگ از راه دور و به رخ کشیدن توان نظامی هوایی خود استفاده شود. کارشناسان صنعت هوانوردی نظامی روسیه، در ساخت جت های جنگنده خود همواره نگران کارهایی بودند که ایالات متحده و متحدانش انجام می دادند و اینکه چطور می توانند به بهترین شکل با آن ها مقابله کنند. این رویکرد منجر به هزینه هایی قابل توجه در دو طرف جنگ سرد شده بود. بسیاری بر این باورند که افزایش هزینه های نظامی ایالات متحده نقش مهمی در سقوط اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی داشت، در شرایطی که شوروی تلاش داشت در رقابت نظامی با ایالات متحده عقب نیفتد هر چند قدرت اقتصادی اش هیچگاه به اندازه کشور رقیب نبود.

بخش زیادی از این هزینه نظامی صرف ساخت جت های جنگنده می شد، به ویژه جنگنده هایی که توسط دو کمپانی تولید می شدند که بر صنعت هوانوردی شوروی کنترل کامل داشتند و تمام جنگنده هایی که در ادامه به آن ها اشاره شد ساخت این دو کمپانی هستند: Sukhoi و MiG.. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ باعث کاهش صادرات نظامی، از جمله جت های جنگنده، شد. روسیه اما اکنون توانسته تا حدود زیادی صنعت هوایی خود را بازسازی کند و در دهه های اخیر همواره یکی از اصلی ترین فروشندگان جنگنده به چین و کشورهای سابقاً عضو اتحاد جماهیر شوروی بوده است، در حالی که خودش یکی از قوی ترین نیروهای هوایی جهان را در اختیار دارد، اگر چه جنگ اخیر اوکراین به وضوح نشان داده که نیروی هوایی روسیه آنقدر که فکر می شد نیز توانمند و شکست ناپذیر نیست.

۱- Sukhoi Su-24

• سرعت: ۰.۷۹ ماخ (۱,۰۲۷ تا ۱,۶۵۴ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۷۴
• ساختار: دو موتوره، دو سرنشینه
• نقش: جنگنده تهاجمی در تمام شرایط آب و هوایی
• سقف پرواز: ۳۶,۰۰۰ پا (۱۱,۰۰۰ متر)
• برد: ۲,۷۷۵ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱,۴۰۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

Sukhoi Su-24 که اولین بار در سال ۱۹۷۴ به نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی معرفی شد، به عنوان یک جت سوپرسونیک طراحی شده بود تا بتوان در تمام شرایط آب و هوایی از آن استفاده کرد. این جت جنگنده دارای دو موتور، با طراحی بال شیب دار متغییر و ساختار دو سرنشینه (با دو صندلی در کنار هم) برای دو خلبان است. در دوران حیات Sukhoi Su-24 استفاده گسترده ای از ان در جنگ شد که مهم ترین آن در جنگ شوروی و افغانستان و همچنین جنگ اول چچن بود. این جنگنده از زمان فروپاشی شوروی و  تنها ماندن روسیه نیز همواره در نیروی هوایی این کشور حضور داشته و در نیروی هوایی دیگر کشورهای سابقاً عضو شوروی مانند اوکراین و آذربایجان نیز دیده می شود. این جنگنده قرار بود به خاطر یک جنگنده سوخوی دیگر به نام Su-35 به طور کامل از خدمت خارج شود.

۲- Sukhoi Su-25

• سرعت: ۱.۳ ماخ (۱,۳۸۰ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۸۱
• ساختار: دو موتوره، تک سرنشینه
• نقش: پشتیبانی هوایی نزدیک
• سقف پرواز: ۲۳,۰۰۰ پا (۷,۰۰۰ متر)
• برد: ۱,۰۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: بیش از ۱,۰۰۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

جنگنده Sukhoi Su-25 جنگنده ای بود که به دنبال Su-24 ساخته شده و علیرغم این که تفاوت چندانی با نسخه قبلی نداشت اما روزآمدسازی هایی در آن صورت گرفته بود. این جت جنگنده در ابتدا در قالب یک نمونه اولیه یا پروتوتایپ در سال ۱۹۷۵ به نیروی هوایی شوروی معرفی شد، در سال ۱۹۷۸ در تفلیس آزمایش شده و در سال ۱۹۸۱ به طور فعال وارد سرویس نیروی هوایی گردید. همانند نسخه پیشین، Su-25 دوران استفاده بسیار موثر و طولانی داشت. این جنگنده به طور گسترده در جنگ شوروی و افغانستان به کار گرفته شد و در بیش از یکصد حمله موشکی به کار گرفته شد. همچنین این جنگنده در طول جنگ ایران و عراق توسط طرف عراقی استفاده شد، جایی که بسیار موثر بوده و تنها یک فروند آن ساقط شد. دهه ۹۰ با استفاده مجدد نیروی هوایی عراق از جنگنده Su-25 علیه نیروهای ائتلاف در جنگ اول خلیج فارس همراه بود. روسیه، در این اثنا، از Su-25 در نبردهای متعددی علیه نیروهای جدایی طلب چچنی در دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ در اولین و دومین جنگ چچن استفاده کرد.

۳- Sukhoi Su-27

• سرعت: ۲.۳۵ ماخ (۲,۵۰۰ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۸۵
• ساختار: دو موتوره، تک یا دو سرنشینه
• نقش: چند منظوره، جنگنده تاکتیکی برای برتری هوایی
• سقف پرواز: ۶۲,۰۰۰ پا (۱۹,۰۰۰ متر)
• برد: ۳,۵۳۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۶۸۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

جت جنگنده Sukhoi Su-27 اولین بار در سال ۱۹۸۵ معرفی شد و بعدها به چین فروخته شد، جنگنده ای که تحت لیسانس دوباره در چین و تحت نام Shenyang J-11 ساخته شده تا در سال ۱۹۹۹ از سرویس خارج شد. اوکراین نیز بدنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی چند ده فروند Su-27 به ارث برد اما این کشور تصمیم گرفت برای استفاده مدرن، این جنگنده را روزآمدسازی نکرده و اکثر فروندهای آن را بازنشسته کرد. در این میان، روسیه همچنان به استفاده موردی و مداوم از این جنگنده ادامه داد و در جریان درگیری با گرجستان در سال ۱۹۹۲ به کار گرفته شد. روسیه از نسخه های مدرن سازی شده این جنگنده به نام Su-27SM3 در جریان جنگ داخلی سوریه نیز استفاده کرد.

۴- Sukhoi Su-30

• سرعت: ۲ ماخ (۲,۱۲۰ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۹۶
• ساختار: دو موتوره، دو سرنشینه
• نقش: جنگنده چند منظوره، برتر هوایی
• سقف پرواز: ۵۶,۰۰۰ پا (۱۷,۳۰۰ متر)
• برد: ۳,۰۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱,۴۰۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

این جت جنگنده ساخت کمپانی سوخوی در اواخر دهه ۱۹۸۰ و در آخرین سال های حیات اتحاد جماهیر شوروی توسعه یافت و در نهایت بعد از فروپاشی این اتحاد به عنوان بخشی از نیروی هوایی روسیه وارد سرویس شد. در سال ۱۹۹۷، نسخه Su-30MKK برای استفاده چین در ارتش آزادی بخش خلق ساخته شد. یک نسخه دیگر به نام Su-MKM برای مالزی ساخته شده و نسخه Su-30KI برای استفاده در نیروی هوایی هند نیز طراحی و فروخته شد. روسیه همچنان به استفاده از جت جنگنده Su-30 در عملیات های نظامی فعال ادامه می دهد، از جمله در سال ۲۰۱۵ در جنگ داخلی سوریه.

۵- Sukhoi Su-34

• سرعت: ۱.۸ ماخ (۱,۹۱۱ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۲۰۱۴
• ساختار: دو موتوره، دو سرنشینه
• نقش: جنگنده بمب افکن، جنگنده تهاجمی
• سقف پرواز: ۵۶,۰۰۰ پا (۱۷,۰۰۰ متر)
• برد: ۴,۵۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱۴۳ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

این جنگنده اولین بار به عنوان یک نسخه آزمایشی در سال ۱۹۹۰ به پرواز درآمد، درست یک سال پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و این فروپاشی باعث شد که توسعه Sukhoi Su-34 برای مدت های مدیدی به تعویق بیفتد. Sukhoi Su-34 اولین بار در سال ۲۰۱۴ توسط نیروی هوایی روسیه به کار گرفته شد. این جنگنده هم از دیگر جنگنده هایی بوده است که توسط روسیه در جنگ داخلی سوریه به کار گرفته شده است. همچنین از این جنگنده علیه نیروهای داعش در استان حماء استفاده شد. برخلاف Su-27، جنگنده Sukhoi Su-34 استفاده زیادی توسط کشورهای خارجی نداشته است. اما گفته می شود که در سال های اخیر الجزایر تمایل خود را برای خرید این جنگنده اعلام کرده و به اولین خریدار خارجی Su-34 تبدیل شده است.

۶- Sukhoi Su-35

• سرعت: ۲.۲۵ ماخ (۲,۳۹۰ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۲۰۱۴
• ساختار: دو موتوره، تک سرنشینه
• نقش: جنگنده چند منظوره، جنگنده برتری هوایی
• سقف پرواز: ۵۹,۰۰۰ پا (۱۸,۰۰۰ متر)
• برد: ۴,۵۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱۵۴ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

یک نمونه دیگر از جت های جنگنده توسعه یافته در اواخر دهه ۸۰ قرن بیستم توسط سوخوی در آخرین سال های حیات اتحاد جماهیر شوروی، Sukhoi Su-35 یک جنگنده نسل جهارم است که اولین بار در سال ۲۰۱۴ به کار گرفته شد، بیش از ۱۵ سال پس از اینکه برای اولین بار طراحی و ساخته شد. همانند دیگر جت های جنگنده ساخت سوخوی، Sukhoi Su-35 در جنگ داخلی روسیه به شکل قابل توجهی به کار گرفته شده است. نیروی هوایی روسیه در سال های اخیر چندین فروند Sukhoi Su-35 را در پایگاه هوایی حمیمیم در سوریه مستقر کرده است. علیرغم تاخیرهای متعدد در توسعه، Su-35 به چندین کشور خارجی از جمله الجزایر، اندونزی و چین فروخته شده و گفته می شود که اصلی ترین هدف ایران برای خرید در سال های اخیر بوده است.

۷- Sukhoi Su-57

• سرعت: ۲ ماخ (۲,۱۲۴ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۲۰۲۰
• ساختار: دو موتوره، تک سرنشینه
• نقش: جنگنده چند منظوره
• سقف پرواز: ۶۶,۰۰۰ پا (۲۰,۰۰۰ متر)
• برد: ۳,۵۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱۴ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: بله

رقابت های قدیمی به سختی از بین می روند و ایالات متحده و روسیه همچنان به رقابت تسلیحاتی خود ادامه می دهند، در شرایطی که توسعه جت های جنگنده نسل پنجمی همواره جبهه ای کلیدی برای رقابت دو طرف بوده است. آخرین جت جنگنده سوخوی این فهرست، قرار است پاسخی به پیشرفته ترین جت های جنگنده نسل پنجمی ایالات متحده باشد. بدین ترتیب Sukhoi Su-57 اولین جنگنده روسی دارای قابلیت های پنهانکاری است که سرعت و قدرت مانور بسیار بالایی نیز دارد. این جنگنده اولین بار در سال ۲۰۱۹ در اختیار نیروی هوایی روسیه قرار گرفه و اولین پروازش به عنون یک جت جنگنده فعال را در سال ۲۰۲۰ انجام داد.

۸- Mikoyan MiG-29

• سرعت: ۲.۲۵ ماخ (۲,۳۹۰ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۸۲
• ساختار: دو موتوره، تک سرنشینه
• نقش: جنگنده چند منظوره، جنگنده برتری هوایی
• سقف پرواز: ۵۹,۰۰۰ پا (۱۸,۰۰۰ متر)
• برد: ۱,۴۳۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: بیش از ۱,۶۰۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

اکنون به سراغ نام بزرگ دیگر صنعت هوافضای روسیه می رویم: Mikoyan MiG. برای حفظ دورنمای رقابت بین ایالات متحده و شوروی/روسیه، جنگنده های MiG-29 اولین بار در اواخر دهه ۱۹۷۰ توسعه یافته و در سال ۱۹۸۲ به عنوان پاسخ و رقیبی برای F-16های آمریکایی وارد سرویس شدند. این جت های جنگنده متعلق به اتحاد جماهیر شوروی، در اصل و عمدتاً برای داشتن برتری هوایی طراحی شده بودند. اما نیروی هوایی اتحاد جماهیر شوروی آن ها را برای استفاده به عنوان جنگنده های چندمنظوره که بتوان برای عملیات های تهاجمی نیز به کار گرفته شوند به خدمت گرفت. اوکراین بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، چند ده فروند MiG-29 به ارث برد که از آن ها در برابر گروه های جدایی طلب در منطقه دونباس و همچنین جنگ اخیر علیه روسیه استفاده کرده است هر چند برخی از این جنگنده ها ساقط شده اند.

۹- Mikoyan MiG-31

• سرعت: بیش از ۲.۸۳ ماخ (۳,۰۰۶ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۸۱
• ساختار: دو موتوره، دو سرنشینه
• نقش: جنگنده سوپرسونیک رهگیر
• سقف پرواز: ۸۲,۰۰۰ پا (۲۵,۰۰۰ متر)
• برد: ۳,۰۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۵۱۹ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

جنگنده Mikoyan MiG-31 که اولین بار در سال ۱۹۸۱ معرفی شد این فرصت را داشته که یکی از طولانی ترین دوران خدمت را در نیروهای هوایی جهان داشته باشد، با توجه به این واقعیت که روسیه گفته است می خواهد این جنگنده را تا دهه ۲۰۳۰ نیز در سرویس نگه دارد. MiG-31 رکوردهای زیادی را به نام خود ثبت کرده است، از جمله سریع ترین جت جنگنده جهان و همچنین یکی از معدودترین جنگنده هایی که توانایی پرتاب موشک های هوا به هوای برد بلند را دارد. برخلاف دیگر جنگنده های میگ این فهرست، MiG-31 خیلی فروش خارجی نداشته است. قزاقستان تنها ارتش دیگر جهان در کنار روسیه است که از این جنگنده استفاده می کند. سوریه در گذشته تلاش کرد چند فروند از این جنگنده روسی را خریداری کند اما فاکتورهای اجتماعی-اقتصادی و سیاسی مانع از فروش این جنگنده ها به سوریه شد.

۱۰- Mikoyan MiG-35

• سرعت: ۲.۲ ماخ (۲,۳۳۷ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۲۰۱۹
• ساختار: دو موتوره، تک و دو سرنشینه
• نقش: جنگنده چند منظوره
• سقف پرواز: ۵۲,۰۰۰ پا (۱۶,۰۰۰ متر)
• برد: ۳,۱۰۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱۰ فروند
• وضعیت: در سرویس
• رادارگریز: خیر

یکی از تازه ترین ورودی ها به زرادخانه نیروی هوایی روسیه، Mikoyan MiG-35 اولین بار در سال ۲۰۰۷ در نمایشگاه هوایی هند معرفی شد و در سال ۲۰۱۹ وارد سرویس فعال شد. هم نسخه تک سرنشینه و هم نسخه دو سرنشینه این جنگنده میگ در سرویس است. MiG-35 یک نسخه با روزآمدسازی فراوان و گسترده نسبت به MiG-31 به شمار می آید که توانایی هدف گیری دقیق و نقطه زنی یکی از آن است. همچنین این جنگنده قابلیت استفاده از رادار AESA را نیز داراست. MiG-35 یک جت جنگنده دو موتوره است که از دو موتور FADEC RD-33MK سود می برد. به خاطر تولید و معرفی شدن در سال های اخیر، این جنگنده هنوز تجربه زیادی در میدان های نبرد ندارد اما در جنگ اخیر اوکراین به کار گرفته شده و اوکراین نیز مدعی شده که چند فرود از آن را ساقط کرده است. اگر چه تاکنون فروش MiG-35 به هیچ کشوری رسمی نشده اما گفته می شد که مصر به دنبال خرید چندین فروند از این جنگنده روسی است.

۱۱- Mikoyan MiG-17

• سرعت: ۰.۹۳ ماخ (۹۸۸ کیلومتر بر ساعت)
• معرفی: ۱۹۵۲
• ساختار: تک موتوره، تک سرنشینه
• نقش: جنگنده
• سقف پرواز: ۵۴,۵۰۰ پا (۱۶,۶۰۰ متر)
• برد: ۲,۰۲۰ کیلومتر
• تعداد ساخته شده: ۱۰,۶۴۹ فروند
• وضعیت: در سرویس محدود
• رادارگریز: خیر

این جنگنده قدیمی در سال ۱۹۵۲ وارد سرویس شد و به طور گسترده و طولانی مدت در نیروی هوایی شوروی، چین و ویتنام به کار گرفته شد. در جنگ ویتنام بود که شاهد برخی از مشهورترین نبردها با حضور Mikoyan MiG-17 بودیم، جنگی که در آن از این جنگنده توسط نیروهای ویتنام شمالی علیه نیروی هوایی ایالات متحده استفاده شد. اگر چه نیروی هوایی ایالات متحده از جنگنده هایی بسیار مدرن تر و پیشرفته تر ستفاده می کرد، ویتنامی های ویت کنگ همچنان توانستند با MiG-17 های خود به موفقیت های قابل توجهی دست یابند. خلبانان چینی نیز به شکل موثری از این جت جنگنده روسی استفاده کردند.