چرا زلزله ها بیشتر در شب اتفاق می افتند؟ شاید این سوالی است که در ذهن هر کسی بوجود می آید، وقتی که زلزله ای بزرگ در جایی از جهان اتفاق می افتد. انسان ها از دیرباز به علت آسیب پذیرتر بودن در شب، مستعد افزایش اضطراب در طول شب هستند. از طرفی زلزله هم در هر زمان، می تواند وحشتناک باشد. اما اینطور به نظر می رسد که اکثر زلزله هایی که از آن ها باخبر می شویم، در شب اتفاق می افتد. اما آیا به راستی بیشتر زلزله ها در شب اتفاق می افتند؟
چرا زلزله اتفاق می افتد؟
از نظر علم زمین شناسی، پدیده ی زلزله تابعی مشخص از نسبت گرانشی انرژی ذخیره شده در سطح گسل موجود در یک منطقه ی زمینی به مقاومت آن صفحه است. تغییر در زمان وقوع زلزله زمانی اتفاق می افتد که تغییر در فشار وارده بر میدان تنش یا مقاومت سطح گسل ایجاد شود. حال این که چه مواردی دقیقا ممکن است در زمان اتفاق افتادن این پدیده ها موثر باشد، مختلف است و برای آن ها نمی توان علل خاصی را مطرح کرد. از جمله این اتفاقات تاثیر گذار می توان به موارد زیر اشاره کرد:
– وقوع زلزله های دیگر در صفحات مشترک زمینی
– تغییرات سطح آب زیر زمینی
– حرکت توده ی مایع ماگمایی در اعماق زمین
– نیروی گرانش ماه بین خورشید و سایر سیارات دیگر که به جو کره ی زمین نزدیک هستند
– طوفان های مغناطیسی ایجاد شده به هر علتی
– لکه های خورشیدی قدیم و جدید
– تغییرات دمایی در جو کره ی زمین
– انفجارات هسته ای
از بین تمامی این موارد، زلزله های اطراف یک منطقه، اثری بیشتر و مشهود تر نسبت به سایر عوامل دیگر در وقوع زلزله دارد که علت آن گسست و شکست و یا حرکت صفحه های زمینی است. پدیده ی زمین لرزه و وقوع آن در روی یک گسل خاص از یک طرف سبب تخلیه تنش ها و انرژی های صفحات زمین و همچنین اصطکاک های آن ها و از طرفی دیگر منجر به کاهش خشکی و مقاومت سطح گسل شده و در نتیجه نقش اساسی و مهمی در تأخیر و یا به جلو انداختن زمان وقوع زلزله های بعدی حتی برای ساعاتی بعد، خواهند داشت.
تغییرات تنش ایجاد شده از سایر پدیده های تاثیر گذار بر لرزش صفحات، نسبت به تنش های زلزله در کل ناچیز بوده و در این میان بیشتر نقش تحریک کننده را دارند که در علم زمین شناسی به آن پیش لرزه می گویند که در اکثر اوقات ما حتی آن ها را اصلا حس هم نمی کنیم و فقط مراکز زلزله نگاری و دستگاه های حساسشان متوجه وقوع آن ها می شوند و ثبت می کنند.
همه ی این پیش لرزه ها حامل علائم و نشان هایی هستند از وضع کلی زمین به صورت جزئی و کلی در همه ی موارد مربوط به آن و علم زمین شناسی و شاید به شکلی خاص تر، از وقوع پدیدهای دیگر و بزرگ تری چون زلزله در آینده خبر می دهند.
جاذبه گرانشی بین ماه و زمین چه تاثیری بر وقوع زلزله دارد؟
یکی از این پدیده هایی که نقش تحریک کننده در وقوع زلزله ها دارد اثر جاذبه ی گرانشی بین ماه و خورشید است. نقش جاذبه ماه و خورشید در وقوع زلزله از گذشته تا به حال، مورد علاقه ی همه ی محققین علوم زمین شناسی و توپوگرافی است.
لرزه‌شناسان دریافته‌اند که وقتی ماه به زمین نزدیک‌تر می‌شود و همچنین زمانی که ماه کامل است، تعداد زمین‌لرزه‌ها به طور پیوسته افزایش می‌یابد. دانشمندان همچنین دریافته‌اند که زمین‌لرزه‌های بزرگ زمانی که نزدیکی ماه به زمین با ماه کامل و ماه نو منطبق باشد از نظر تعداد بیشتر رخ می‌دهند.
همچنین نشان داده شده است که بیشتر داده‌های کاتالوگ زلزله‌های جهانی هنگامی که به طور سیستماتیک مورد بررسی قرار می‌گیرند، تغییرات لرزه‌خیزی را با زمان محلی در طول ۲۴ ساعت نشان می‌دهند و مشاهده می‌کنند که وقوع زلزله در طول شب بیشتر از روز است.
تعداد زلزله در طول روز کاهش می یابد و در بعدازظهر به حداقل می رسد (بین ساعت ۱۵ تا ۱۶) و سپس به طور پیوسته تا نیمه شب افزایش می یابد.
کاهش تعداد زلزله در طول روز، کاهش در عرض‌های جغرافیایی دور از استوا و اثر بزرگ‌تری برای زلزله‌های کوچک‌تر دیده می‌شود که به نسبت برای زلزله‌های با بزرگی بالاتر تا ۵.۰ کاهش می‌یابد.
دانشمندان تلاش کردند تا داده های زلزله را از کاتالوگ های استاندارد به مدت ۳۶ سال با دوره های مختلف ماه مرتب کنند تا بررسی کنند که آیا الگوهای ثابتی از این تمرین ظاهر می شود یا خیر.
ماه نزدیکترین جرم سیاره ای به زمین است که بزرگترین نیروی گرانشی را نیز بر روی زمین ایجاد می کند. مشخص شد که زمین لرزه هایی که در ماه رخ می دهند عمدتاً توسط موقعیت زمین کنترل می شوند، به ویژه زمانی که ماه در نزدیکی زمین قرار دارد.
محققان تلاش کرده‌اند تا داده‌های زلزله به‌دست‌آمده از مجموعه‌های بزرگی از کاتالوگ‌های استاندارد زلزله را با تناوب‌های مختلف ماه مرتب کنند تا بررسی کنند که آیا الگوهای ثابتی ظاهر می‌شود یا خیر.
هنگامی که زمین لرزه های جهان مطابق با ماه جدید تا ماه کامل هستند، نیمه دوم هر سه بخش تعداد زلزله های فزاینده ای را تا ماه کامل ارائه می دهند. در نیمه اول، خورشید و ماه هر دو نسبت به زمین در یک ربع قرار دارند و در نیمه دوم در دو ربع مختلف قرار دارند و اثر خالص این است که هر دو نوعی کشش مخالف را ارائه می دهند و در نتیجه با حرکت ماه از ربع اول به موقعیت ماه کامل، که در آن ماه با خورشید و زمین در جهت مخالف هم تراز می شود، تعداد زمین لرزه ها افزایش می یابد.
در طول انتقال از ماه کامل به ماه جدید، تعداد زمین لرزه ها به تدریج کاهش می یابد تا ماه به ربع سوم برسد. این افزایش در شمارش زلزله از موقعیت وسط (ربع اول و سوم تا ماه کامل) حدود ۵-۶ درصد است.
این افزایش تا قدر ۶.۰ در مقیاس ریشتر و برای رویدادهای متمرکز کم عمق تا ۱۰ کیلومتر و تا عمق ۳۵ کیلومتری ضعیف مشاهده شد. مجدداً این افزایش برای همه دامنه‌های عرض جغرافیایی و بیشتر محدوده‌های طول جغرافیایی مشاهده می‌شود.
آیا زلزله ها در ایران بیشتر در شب اتفاق می افتد؟
برمی گردیم به سوال اولمان: چرا زلزله ها بیشتر در شب اتفاق می افتند؟ اگر به آمار و ارقام دقت کنیم می بینیم که بیشترین تعداد وقوع زمین لرزه ها در فصل بهار و در اوایل و اواخر ماه اتفاق افتاده اند. در زمان های قدیم تر، مردم اعتقاداتی سفت و سخت در این زمینه داشتند تا جایی که بعضی از اقوام باستانی ایرانی در دوره های متفاوت نیمه ی هر ماه را تعطیل می کردند چون بر اساس علوم زمان خویش معتقد بودند که اتفاقات صور فلکی و ادغام تاثیر آن ها بین نیروی خورشید و ماه در این زمان از ماه مخصوصا در ماه های بهاری، اتفاق می افتد.
زمان اوج وقوع زلزله و حرکات صفحات زمینی در فصول بهار و پاییز یعنی زمان اعتدال و بعد از ظهر بین ساعات غروب آفتاب در هنگام عصر اتفاق می افتد. این پدیده فقط مختص به اعتدال بهاری نیست. فاصله ی بین تابستان و زمستان یا همان انقلاب زمستانی، وقوع زلزله را به ساعاتی در شب می کشاند و این بدان معنی است که در هنگام ساعات اولیه ی شب تا نیمه ی های شب اتفاق می افتد.
رابطه ی فیزیکی بین ماه و زمین این گونه است که همدیگر را دراثر نیروی جاذبه، جذب می کنند و از این رو به دور مرکز یکدیگر، همیشه در حال چرخش هستند.
می دانید که زمین در واقع به دور خودش می چرخد و این چرخش نیروی فیزیکی شتاب و فشار خارج از مرکز زمین را ایجاد می کند که همین مسئله باعث می شود تا همواره ماه و زمین نیروی فشار بر هم وارد کنند. در نهایت این نیروی گریز از مرکزی که زمین و ماه ایجاد می کنند، به اصطلاحی ساده تر، جذر و مد را در نقطه ی مرکزی هسته ی کره زمین و رابطه ی ماگما با آن را که تاثیر گذار بر اقیانوس ها، اتمسفر و جو زمین و همچنین پوسته ی جامد زمین که همان صفحات زمین هستند تاثیر می گذارد و اثرات مختلفی چون زلزله را حاصل می شود.
دانشمندان علم زلزله شناسی می گویند که اثر گرانشی بین کشش ماه و خورشید به هم، در وقوع پدیده های زیستی همچون زلزله وابسته به امتداد گسلی است که منطقه در آن واقع شده است.
در بررسی اطلاعاتی که از داده های زلزله نگاری ایران به دست آمده، مشخص شد که بیشترین تعداد زمین لرزه ها و پیش لرزه ها در ایران، درست در اول و آخر هر ماه اتفاق افتاده است. در واقع اول و آخر هر ماه تعداد زلزله ها بیشتر از وسط ماه بوده است. بیشترین آمار تشکیل دهنده آمار لرزش ها را زلزله های رخ داده در اول و آخر هر ماه تشکیل می دهند.
کشور ایران، از نظر علم زمین شناسی و لرزه نگاری بر روی گسل های پیوسته قرار گرفته است. حال اگر به لرزش ها در صفحات جغرافیایی ایران نگاه کنیم حدس این که صفحه ی ایران در نقطه ی گسل، پتانسیل بالایی برای زلزله خیزی را برای ماه به ارمغان آورده است، سخت نیست.
اکثر زمین لرزه های مختلف رخ داده، در بین ساعات طلوع و غروب خورشید بوده است که ما از این رو در میابیم که این عامل بسیار مهم و تاثیرگذار است. بررسی های انجام شده نشان می دهند که بنابر ساعات وقوع زلزله حداکثر و حداقل نیروی گرانشی ایجاد شده در اثر کشش بین ماه و خورشید، عمدتاً زلزله ها ۲ ساعت قبل و یا ۲ ساعت بعد از حداکثر یا حداقل مقدار کشش گرانش بین ماه و خورشید اتفاق می افتند.
بدون نظر