طرحواره ها چگونه شکل می گیرند؟

طرحواره ها از کودکی در وجود انسان شکل می گیرند و با افزایش سن روز به روز گسترش پیدا می کنند به طوری که زندگی فردی و اجتماعی انسان را تحت تاثیر قرار می دهند. طرحواره ها همان باورهای پایدار و عمیقی هستند که انسان با آنها زندگی و مدام آنها را تکرار می کند. در علم روانشناسی این باورها همان طرحواره هستند. اگر در همان دوران کودکی به آنها توجه نشود در بزرگسالی قائل کنترل نیستند. برخی طرحواره ها سازگار و برخی دیگر ناسازگار هستند و وقتی در وجود فرد شکل می گیرند زندگی او را تحت شعاع قرار می دهند.

طرحواره می تواند در افزایش سازماندهی و تفسیر اطلاعات موثر باشد. به کمک طرحواره ها می توان اطلاعاتی که در پیرامون ما وجود دارد را به راحتی تفسیر کرد. بدین ترتیب شناخت ما از محیط بیشتر خواهد شد. با این چهارچوب ذهنی شما قادر هستید تا اطلاعات اضافه و ناسازگار را حذف کنید و باورهایی را مورد تایید قرار دهید. با طرحواره ها ما بر اساس کلیشه های مشخصی رفتار خواهیم کرد و این اصول قابل تغییر نخواهد بود. برخی طرحواره ها بی فایده هستند اما چون از دوران کودکی شکل گرفته اند خود را بر زندگی فرد تحمیل می کنند.

طرحواره در مقابل تغییر مقاوم است و در شناخت و احساسات فرد تأثیر مستقیم دارد و به هیچ وجه نمی توان آن را تغییر داد چون عمومی ترین سطح شناختی است. شکل گیری طرحواره در وجود انسان ها درست زمانی است که کودک می تواند خوب و بد را از هم تشخیص دهد. طرحواره همان قوانینی لست که افکار و رفتارهای فرد را به خوبی کنترل می کند. محتوای طرحواره ها شامل تمام جنبه های آگاهانه و ناخودآگاه زندگی شخص می شود و منجر به شکل گیری معنا و ساختار ذهنی فرد در اطراف خود می شود.

عوامل شکل گیری طرحواره

طرحواره به دلایل مختلف در وجود انسان شکل می گیرد و برخی از آنها آگاهانه و برخی دیگر به صورت ناخودآگاه هستند. محیط و وراثت عامل اصلی شکل گیری طرحواره است. خلق و خوی در شکل گیری طرحواره نقش مهمی دارد و در واقع این خلق و خو در بدو تولد با فرد خواهد بود و به صورت کاملا ذاتی و وراثتی است پس می توان گفت که وراثت اولین عامل شکل گیری این طرحواره است. مهمترین عامل تفاوت فرزندان با هم اخلاق و رفتار آنها است به همین دلیل طرحواره هایی که در آن ها شکل می گیرد یکسان نیست و شما شاهد تفاوت آنها خواهید بود.

کودکان با اخلاق و روحیات مختلفی از جمله خجالتی، اجتماعی، منفعل، پرخاشگر، بی احساس یا احساساتی، نگران، جسور، حساس و آسیب پذیر و … رشد می کنند به همین دلیل هم طرحواره به شکل های مختلف درون آن ها شکل می گیرد و افکار و اعمال آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. محیط دومین عامل شکل گیری طرحوارع در وجود انسان است. کودک ابتدا در محیط خانواده متولد و رشد می کند و این محیط هر شرایطی که داشته باشد بر کودک تأثیر می گذارد. خانواده می تواند یک محیط سازنده و یا مخرب باشد پس در شکل گیری طرحواره نقش بسزایی دارد.

جامعه دومین محیطی است که کودک در آن رشد کرده و با دیگران ارتباط می گیرد این محیط هم می تواند یک عامل مهم در شکل گیری طرحواره باشد. شکل گیری طرحواره در دوران کودکی سریع تر است چون کودک به سرعت با محیط پیرامون ارتباط می گیرد و از اخلاق و رفتار والدین و اطرافیان الگوبرداری می کند. تربیت والدین تاثیر بسزایی در شکل گیری طرحواره ها دارد چون والدین الگوی اول فرزندان هستند هر رفتار و عملی که آنها داشته باشند در تربیت کودکان هم تاثیر دارد. اگر والدین طرحواره ای را در خود پرورش داده اند قطعا به کودک هم منتقل می شود.

نیازهای بنیادین در شکل گیری طرحواره

در شکل گیری طرحواره یک سری نیازهای بنیادین نقش دارند که نبود آنها می تواند هویت اصلی طرحواره را دچار اختلال کند. این نیازها برای شکوفایی کاملا ضروری هستند و کودک برای رشد و سازگاری بیشتر با محیط به آنها نیاز دارد. در زیر به ۶ نیاز اساسی اشاره می کنیم:

۱- امنیت بنیادین: این مهمترین و اصلی ترین نیاز انسان است. اگر محیطی که کودک در آن رشد می کند به نیازهای بنیادین او توجه نداشته باشد کودک به ۲ طرحواره بی اعتمادی و رها شدگی گرایش پیدا می کند. در این زمان او مدام از طرد شدن نگران است.

۲- ارتباط سالم با دیگران: اگر کودک با دیگران ارتباط سالمی نداشته باشد و نیاز عاطفی او از طرف والدین پاسخ داده نشود طرحواره محرومیت هیجانی و طرد اجتماعی در او شکل خواهد گرفت و فکر می کند که برای دیگران مهم نیست.

۳- خودمختاری: خودمختاری نیاز دیگری است که از کودکی در وجود افراد حس می شود و استقلال فردی را شکل می دهد. اگر والدین فرزند خود را در محدودیت قرار دهند طرحواره وابستگی و آسیب پذیری در وجود او شکل خواهد گرفت و نمی تواند به صورت مستقل برای زندگی خود تصمیم بگیرد و مدام نگران است.

۴- نیاز عزت نفس: عزت نفس نیاز بنیادین دیگری است که کودکان به آن نیاز دارند. وقتی والدین به این نیاز فرزند خود توجه می کنند حس مفید بودن در او زنده خواهد شد. اما بی توجهی به این نیاز باعث می شود تا فرد مداوم حس شرم و شکست و نقص داشته باشد.

۵- نیاز خود ابرازگری: در این شرایط فرد نیاز دارد تا بدون ترس و خجالت علایق خود را مطرح کند. این باعث افزایش اعتماد به نفس در فرزندان می شود. اما اگر والدین شرایط را برای این کار مهیا نکنند نیاز خود ابرازگری به خوبی برآورده نمی شود و کودک اعتماد به نفس خود را از دست می دهد.

۶- پذیرش محدودیت: اگر والدین برای فرزندان هیچ محدودیتی قائل نباشند و بیش از حد او را آزاد بگذارند کودک دچار طرحواره استحقاق می شود. این افراد برای نیازهای دیگران ارزشی قائل نمی شوند.

معرفی انواع طرحواره ها

طرحواره ها نمونه های مختلفی دارند و در شکل گیری شخصی افراد نقش مهمی دارند. همچنین میتوانید برای یادگیری همه طرحواره ها کتاب طرحواره ها را از سایت ذهن موفق تهیه کنید. طرحواره های مهم عبارتند از:

• نقص و شرم: در طرحواره نقص و شرم فرد مدام با خود تکرار می کند که من به اندازه کافی خوب نیستم. هیچ آدمی کامل و بدون نقص نیست و افرادی که بر این باور هستند نمی توانند انتقاد دیگران را بپذیرند. افرادی که در وجود خود این طرحواره را شکل داده اند مدام حس بی ارزش بودن می کنند.

• رها شدگی: این طرحواره با ترس و باور عمیق از دست دادن افراد مهم زندگی همراه است.

• شکست: افرادی که در طرحواره شکست هستند به پیروزی خود باور ندارند و مدام شکست را دنبال می کنند.

• اطاعت: در این طرحواره فرد احساس اجبار برای پیروی از دستورات دیگران دارد.

• معیار های سختگیرانه: در این طرحواره فرد احساس نارضایتی دارد و نمی تواند اهداف خود را دنبال کند.

• استحقاق: فرد بر این باور است که همیشه و تحت هر شرایطی باید به خواسته هایش دست پیدا کند.

• محرومیت هیجانی: احساس نیاز به دوست داشته شدن و مورد توجه قرار گرفته شدن.

• طرد شدگی اجتماعی: احساس عمیق متفاوت بودن که منجر به احساس تنهایی و انزوا می شود.

• وابستگی: برای انجام کارها مدام به دیگران وابسته است.

• آسیب پذیری: در آن فرد مدام اضطراب دارد که یک اتفاق و حادثه رخ می دهد.

• طرحواره بی اعتمادی: مهمترین طرحواره ذهنی همین بی اعتمادی است که در روابط فردی و اجتماعی افراد تأثیر می گذارد. فرد در این طرحواره مدام حس می کند که دیگران قصد ضربه زدن به او را دارند. این بی اعتمادی قطعا به سود او نخواهد بود و مانع از ارتباط برقرار کردن او با دیگران می شود.

چگونه طرحواره ها بر یادگیری تأثیر می گذارند؟

طرحواره ها تمام جوانب زندگی فردی و اجتماعی افراد را تحت تاثیر قرار می دهند و چون از دوران کودکی در وجود فرد نهادینه م شوند امکان تغییر آنها وجود ندارد مگر اینکه کار درمان را زیر نظر روانشناس انجام دهید. طرحواره در یادگیری افراد نقش دارد و هر چیزی که ما به آن توجه می کنین را تحت تاثیر قرار می دهد. سرعت یادگیری به کمک آنها بیشتر می شود و افراد می توانند اطلاعات بروزی را به دست آورند و به راحتی هر چیزی را یاد بگیرند. ساده سازی جهان با طرحواره ها آسان تر شده و شما می توانید شناخت بهتر و دقیق تری از محیط پیرامون خود داشته باشید.

اگر اطلاعات جدیدی را کسب کردید می توانید آن را با شواهد موجود در محیط پیرامون به راحتی مقایسه کنید. سریع فکر کردن مزیت مهم استفاده از طرحواره ها است. قدرت تمرکز شما در لین شرایط بهتر شده و می توانید راحت تر روی موضوعات مختلف تمرکز داشته باشید. وقتی همه چیز در حال تغییر است به کمک طرحواره می تواند اطلاعات بروزی را وارد عمل کرد و از آنها به نحو احسن استفاده کرد. با طرحواره اطلاعات شما همیشه بروز خواهید بود و می توانید بهتر با پیرامون خود ارتباط برقرار کنید. با این اوصاف متوجه می شویم که طرحواره ها در یادگیری تأثیر بسزایی دارند و از همان دوران کودکی افراد را به کسب اطلاعات جدید و مفید سوق می دهند.