همه چیز در مورد گاز N2؛ گازی که عامل اصلی مسمومیت در مدارس دخترانه اعلام شده است

این روزها گاز n2 در مدارس به عنوان گاز مسموم کننده دانش آموزان بسیار خبرساز شده است. همه چیز از هنرستان دخترانه نور شهر قم در ۹ آذر ماه ۱۴۰۱ شروع شد و مسمویت‌های سریالی دانش‌آموزان تا خراسان، شیراز، ارومیه، ساری، اردبیل و تهران ادامه پیدا کرد. بی خبری از عامل این مسمومیت ها و گسترش آن در سایر شهرهای ایران، باعث وحشت و نگرانی در دانش آموزان و والدین آنها شده است. چندی پیش فاضل میبدی، استاد دانشگاه و حوزه از دخیل بودن گروه هزاره‌گرا در مسمومیت دانش‌آموزان خبر داد. البته هیچ نهاد رسمی و قضایی تاکنون آن را تائید نکرده است. اما پس از مدت ها بی خبری و بلاتکلیفی اکنون رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس اعلام کرد گاز N2 در سم منتشر شده در مدارس وجود داشته است. اما گازی که در مدارس پخش شده چیست؟

علیرضا منادی سفیدان، رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس با اشاره به برگزاری نشست مشترک این کمیسیون با وزرای آموزش و پرورش و بهداشت و درمان و نمایندگان وزارت اطلاعات در خصوص گاز مسموم کننده دانش‌آموزان دختر در قم، بروجرد و چند شهر دیگر، عنوان کرد: «بر اساس پیگیری‌های صورت گرفته از جانب نمایندگان و اعزام گروهی از نمایندگان مجلس به قم، و نتیجه آزمایش‌های انجام شده مشخص شد که گاز N2 در سم منتشر شده در مدارس وجود داشته است.

نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه سم کشف شده دارای دو ویژگی است، گفت: «این سم بلافاصله در بدن از بین خواهد رفت و به صورت ترکیبی و تلفیقی بوده و به همین دلیل تشخیص آن دشوار است».

وی یادآور شد: «این نتایج بر اساس بررسی‌های ۳۰ متخصص وزارت بهداشت به دست آمده، البته ممکن است در مواردی اضطراب نیز علائم مبتلایان را تشدید کرده باشد».

منادی سفیدان تصریح کرد: «کمیسیون آموزش، هفته آینده نشست دیگری با حضور دستگاه‌های امنیتی برگزار خواهد کرد تا مشخص شود که عامل پشت پرده این ماجرا چه کسانی هستند؛ برداشت‌ها حاکی از این است که دشمن پشت این حرکت است».

این نماینده مردم در مجلس یازدهم تصریح کرد: «قطعاً با توجه به تعداد محدود موارد پیش آمده، نباید نسبت به تعطیلی مدارس اقدام کرد. اما اینکه جریانی پشت این ماجرا باشد، بسیار خطرناک است که شورای امنیت کشور باید بررسی‌های خود را در این رابطه به جمع‌بندی برساند و به مردم و نمایندگان مردم اعلام کند».

وی یادآور شد: «براساس گزارش وزارت بهداشت، دُز سم منتشر شده بسیار پایین بوده و خانواده‌ها مطمئن باشند این موضوع به صورت جدی پیگیری می‌شود و خوشبختانه هیچ فوتی براثر این مسمومیت نداشته‌ایم».

رئیس کمیسیون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس تأکید کرد: «هفته آینده رئیس شورای امنیت کشور و دستگاه‌های امنیتی دعوت شده‌اند تا نتایج بررسی‌های خود در این رابطه را بیان کنند».

بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت نیز گفت: «عامل این مسمومیت ها یک سم با دز پایین بوده است، فقط در حدی که افراد را در حد کم مسموم کند».

یوسف نوری وزیر آموزش و پرورش نیز خاطرنشان کرد: «مصرانه خواستار این هستیم که عوامل و عناصر پشت پرده شناسایی شوند». 

گاز N2 چیست؟

گاز نیتروژن (Nitrogen در زبان انگلیسی و Azote به زبان فرانسوی) یکی از عناصر موجود در جدول تناوبی عناصر است و با علامت N و عدد اتمی ۷ شناخته می شود. نیتروژن به صورت یک گازِ نافلز، بی‌رنگ، بی‌بو، بی‌مزه و دو اتمی در طبیعت می‌شود. این گاز حدود چهار پنجم و به عبارت دیگر حدود ۸۰ درصد از اتمسفر زمین را تشکیل می‌دهد و به‌صورت عادی، برای انسان و سایر موجودات زنده آسیبی به دنبال ندارد. همچنین این عنصر جزء عناصر اصلی در بافت‌های زنده است و ترکیب‌های مهمی مانند آمونیاک، اسید نیتریک و سیانیدها از این عناصر ساخته می‌شوند.

گاز نیتروژن و کاربردها و آسیب های آن

از آنجایی که نیتروژن‌ بیشترین گاز موجود بر روی کره زمین است، یکی از کاربردی‌ترین گازهای مورد استفاده در دنیا نیز به شمار می‌رود و هم به‌صورت گاز و هم با سرد کردن و تبدیل آن به مایع نیتروژن، کاربردهای بسیار زیادی در صنایع مختلف دارد.

به‌طور خلاصه از نیتروژن به صورت گاز می‌توان در نگهداری مواد غذایی، داروسازی و پزشکی و همچنین صنایع الکترونیک، ساخت و ساز، فولاد، جوشکاری، صنایع نفت و گاز و ساخت فلزات مختلف استفاده کرد.

همچنین از نیتروژن مایع نیز در استفاده های بسیاری می‌شود، از جمله: برای ذخیره کردن مواد منفجره و مواد قابل قبول نفتی، استفاده در مواد شیمیایی و ساخت کاتالیزورهای مختلف، برای انتقال پودرهای پلیمری و در اگزوزها از این گاز استفاده می‌شود. ایجاد شده به وسیله رآکتورهای بستر سیال با گاز نیتروژن کنترل می‌شود. از نیتروژن مایع در انبار کردن نیز می‌شود تا مواد اولیه یا محصولات نهایی از مشکلاتی مانند ایجاد پراکسیدها و محیط‌های محیطی به وسیله ابزار، در امان بمانند.

تا اینجا با کاربردهای گاز N2 گازی که در مدارس پخش شده آشنا شدیم. اما حالا باید دید که آیا این گازِ پرکاربرد و موجود در همه جا، خطرآفرین نیز هست و در صورت خطرناک بود چه آسیب هایی به دنبال دارد.

خطرات استفاده از گاز N2

گاز N2 کاملاً بی‌ضرر است اما در برخی موارد می‌توان از آن استفاده کرد. همچنین اگر نیتروژن بسیار سرد شود، تبدیل به مایع می‌شود و در این شرایط اگر با پوست و سطح بدن تماس پیدا کند، مانع از رسیدن آب به آن ناحیه شده و باعث خشکی و ترک خوردن پوست می‌شود.

اما همانگونه که اشاره شد، این عنصر حدود ۸٪ اتمسفر را تشکیل می دهد. ولی اگر این مقدار به صد درصد برسد (نیتروژن بسیار زیاد) در اثر فشار و تاثیر انسان خفه می‌شود و در عرض کمتر از ۱۰ دقیقه می‌میرد.

قدرت نیتروژن مایع بسیار زیاد است و اگر نکات احتیاطی رعایت شود، ممکن است باعث ایجاد و آسیب‌های زیادی شود. مثلاً به این دلیل که نیتروژن مایع سریعاً به جوش می‌آید، در هنگام انتقال مایع به گاز N2 می‌تواند فشار را به وجود بیاورد و یا اگر ازت در ظروف سربسته قرار گیرد، ممکن است باعث ترکیدن و یا منفجر شدن ظرف شود.

همچنین با اضافه کردن مقدار قابل توجهی گاز N2 به هوا، مقدار کمی اکسیژن هوا کم شده و ممکن است باعث خفگی و در نهایت مرگ شود. به همین دلیل از گاز N2 باید در مکان‌هایی با تهویه مناسب استفاده شود.

چرا در این مسمویت ها از گاز نیتروژن استفاده می شود؟

در نهایت از آنجایی که این حجم از گاز N2 زمین را تشکیل می دهد، استفاده از آن به تنهایی و در حجم کم خطرناک نیست. اماشرایطی که از آن استفاده می شود، خصوصاً به مقدار بسیار زیاد و در مکان هایی با تهویه نامناسب، می تواند آسیب هایی به دنبال داشته باشد.

ماجرای مسمومیت دانش آموزان چیست؟

۸۰ روز از ماجرای مسمومیت دانش‌آموزان هنرستان دخترانه نور شهر قم در ۹ آذرماه سپری می‌شود، اما همچنان ابهامات و شائبه‌های پیرامون این ماجرا ادامه دارد. بر اساس ادعای یکی از نمایندگان مجلس، مسمومیت‌های دومینوار دانش‌آموزان با تمرکز بر مدارس دخترانه، حدود ۱۰ تا ۱۵ شهر کشور را درگیر کرده است. مسمومیت‌های سریالی از قم آغاز شد و تا این لحظه در شهر‌های بروجرد، خراسان، شیراز، ارومیه، ساری، اردبیل و تهران موارد مشابهی مشاهده شده است.

در ۲۲ آذر بار دیگر، ماجرای مسمومیت در هنرستان نور تکرار شد که این بار گزارش‌ها از راهی شدن حدود ۵۰ دانش‌آموز به بیمارستان حکایت داشتند. مسمومیت‌های سریالی در مدارس قم به سرعت بسط پیدا کرد و در دو ماه گذشته، بسیاری از مدارس دخترانه با این پدیده مواجه شدند.

در ۲۵ بهمن ماه بود که گزارشی از مسمومیت ۳۰ دانش آموز یک مدرسه در منطقه ۱۱ تهران منتشر شد؛ البته دلیل این اتفاق از سوی مقامات آموزش و پرورش، انتشار «اسپری حشره‌کش» در فضای کلاس در پی «کنجکاوی کودکانه» اعلام گردید.

برخی گزارش‌ها از این امر حکایت دارند که تنها در شهر قم ۱۴ مدرسه و دست‌کم ۴۰۰ دانش‌آموز با با علائم مسمومیت به مراکز درمانی این شهر مراجعه کرده‌اند. روزنامه اعتماد هم مدعی شده که در فاصله ۹ آذر تا ۹ اسفند، ۵۳۰ دانش‌آموز و چندتایی معلم و مدیر مدرسه درگیر آن ماجرایی شده‌اند که حالا در افکار عمومی با عنوان «مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان» شناخته می‌شود.

ناتوانی موقت در حرکت، سردرد، حالت تهوع و استفراغ، تنگی نفس، استشمام بوی آمونیاک، بویی شبیه «شوینده» و «وایتکس»، بوی نارنگی گندیده و اخیرا هم یک مورد گزارش استشمام بویی شبیه نعنا، از جمله علائمی بوده که در گزارش‌های مختلف منتشر شده از مسمومیت‌های سریالی مورد اشاره قرار گرفته است.

هر چند رقم و آمار رسمی‌ای از تعداد مسمومیت‌ها و سطح اثرگذاریشان در دسترس نیست، اما حالا دومینوی مسمومیت‌ها به مساله‌ای جدی برای والدین در شهر‌های درگیر و البته دیگر شهر‌ها تبدیل شده است. افکار عمومی به شدت نگران هستند که این اتفاق، به زودی به دیگر شهر‌های کشور بسط پیدا کند. سطح نگرانی‌ها نسبت به این موضوع به اندازه‌ای بالا رفته که حالا موضوع به یک مساله در سطح ملی تبدیل و مطالبه ورود جدی دستگاه‌های اطلاعاتی و انتظامی به ماجرا مطالبه‌ای عمومی شده است.