کیست چیست و چگونه به وجود می‌آید؟

بسیاری از افراد یا خودشان درگیر انواع کیست‌ها شده اند و یا از اطرافیانشان نام انواع کیست هایی که برایشان احتمالا دردسر آفرین شده است را شنیده اند. اگر هم تا به حال اطلاعات چندانی در خصوص کیست ها نداشته اید، در ادامه می توانید با انواع کیست ها و قسمت هایی از بدن که در آن نقاط به وجود می آیند، بیشتر آشنا شوید.

کیست چیست؟

کیست توده‌هایی کیسه‌ مانند است که ممکن است در هر نقطه از بدن ظاهر شود و سلامت فرد را تحت تأثیر قرار دهد. محتویات کیست‌ها، گاهی سفت و جامد و گاهی نرم و مایع هستند. در بعضی موارد خوش‌خیم و در مواردی بدخیم، در بعضی شرایط توده سلولی و در مواردی عفونی هستند.

انواع کیست و خصوصیات ظاهری آن‌ها

شکل و خصوصیات ظاهری کیست‌ها بسته به نوع و محل بروز آن‌ها متفاوت است.

کیست اپیدرموئید

کیست اپیدرموئید یک توده کوچک و خوش‌خیم با رشد آهسته است که بیشتر روی صورت، سر و گردن، پشت یا اندام تناسلی دیده می‌شود و ناشی از تجمع کراتین در زیر پوست است. شکل ظاهری اپیدرموئید به‌صورت یک برآمدگی همرنگ با پوست و گاهی قهوه‌ای مایل به زرد و انباشته از مواد غلیظ است. اگر این نوع کیست ملتهب یا عفونی باشد ممکن است متورم، قرمز یا دردناک شود.

سباسه

کیست سباسه روی صورت، گردن و نواحی بالاتنه دیده می‌شود و معمولاً در اثر ضربه یا آسیب به غدد چربی مانند بریدگی یا برش جراحی ایجاد می‌شود. کیست سباسه اگر بزرگ شود باعث فشار و درد در ناحیه به وجود آمده می‌شود. این توده، غیرسرطانی است و بسیار رشد آهسته و خفیفی دارد.

کیست سینه

اکثر توده‌هایی که در سینه و پستان تشکیل می‌شوند غیرسرطانی هستند اما گاهی نیز احتمال بروز توده‌های سرطانی سینه وجود دارد. برای تشخیص زودهنگام هرگونه کیست و توده در سینه و پستان‌ها لازم است که با خصوصیات معمول سینه‌های خود آشنا باشید تا در صورت بروز تغییرات بتوانید آن‌ها را به‌موقع تشخیص دهید.

تغییرات هشداردهنده زیر را همواره به خاطر داشته باشید:

– توده و برجستگی در ناحیه پستان بروز کند
– بافت یک ناحیه از سینه به‌طور محسوسی با سایر قسمت‌ها متفاوت باشد
– خصوصیات ظاهری یک توده تغییر کند یا بزرگ‌تر شود
– ترشحات غیرمعمول از پستان دیده شود
– نوک پستان دچار فرورفتگی شده باشد

گانگلیون

کیست گانگلیون یک توده ژل‌مانند است که معمولاً در امتداد تاندون‌ها یا مفاصل به‌ویژه در مچ دست و مچ پا ظاهر می‌شود. ایجاد این توده ممکن است به دلیل ضربه یا فرسودگی مفاصل باشد، اما غالباً علت بروز این کیست‌ها ناشناخته است. کیست‌ های گانگلیونی شایع هستند و به‌طورکلی بی‌ضرر بوده و درد یا مشکل خاصی به همراه ندارند.

کیست مویی

کیست‌ پیلونیدال یا مویی یک بیماری شایع پوستی هستند که در شکاف بالای باسن تشکیل می‌شوند. این کیست‌ها معمولاً مدتی پس از بلوغ ظاهر می‌شوند و تصور بر این است که عامل به وجود آمدن آن‌ها تغییرات هورمونی، رشد مو و اصطکاک ناشی از لباس یا نشستن طولانی‌مدت است. کیست‌ های مویی در صورت عدم درمان ممکن است عفونی شده و پر از مایع و چرک شوند. علائم عفونت کیست‌ های مویی عبارت‌اند از:

– احساس درد هنگام نشستن یا ایستادن
– قرمز و دردناک شدن پوست اطراف کیست
– ترشح چرک و خون از توده و استشمام بوی بد
– تورم کیست
– موهای بیرون زده از ضایعه

کیست بیکر

کیست‌ بیکر یک تورم بافتی پر از مایع است که باعث پیدایش توده نرم در پشت زانو می‌شود. بروز کیست بیکر ناشی از مشکلات مفصل زانو مانند آرتریت، التهاب ناشی از فشارهای مکرر و آسیب غضروف است. کیست بیکر اغلب نیازی به درمان ندارد و خود‌به‌خود از بین می‌رود.

علائم کیست‌ بیکر عبارت‌اند از:

– درد خفیف تا شدید مفصل
– کاهش دامنه حرکتی مفصل
– تورم پشت زانو
– کبودی زانو و ساق پا
– پارگی کیست

کیست پیلار

کیست پیلار یک برآمدگی گرد و غیرسرطانی به رنگ پوست است که در زیر اپیدرم به وجود می‌آید. این نوع کیست‌ معمولاً در پوست سر و به دلیل تجمع پروتئین در فولیکول مو ظاهر می‌شوند. کیست‌های پیلار بی‌درد، سفت و صاف هستند و معمولاً رشد آهسته‌ای دارند.

کیست تخمدان

کیست‌ های تخمدانی کیسه‌های پر از مایعی هستند که روی یک یا هر دو تخمدان پدید می‌آیند. این کیست‌ها، گاهی بدون علامت و بعضی اوقات دردناک هستند.

شایع‌ترین علائم کیست‌ های تخمدان عبارت‌اند از:

– نفخ یا تورم شکم
– بروز درد در هنگام اجابت مزاج
– درد لگن پیش از پریود و یا در طول سیکل قاعدگی
– دردناک شدن رابطه جنسی
– احساس درد در ناحیه کمر یا ران
– حساس شدن سینه‌ها
– حالت تهوع
– استفراغ

علائم شدیدتر کیست‌های تخمدانی شامل درد ناگهانی و تیز در ناحیه لگن، تب، غش یا سرگیجه که نشانه پارگی کیست‌ها یا پیچ‌خوردگی تخمدان است.

کیست مخاطی

کیست مخاطی یک برجستگی پر از مایع است که روی لب یا داخل دهان ایجاد می‌شود. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که غدد بزاقی دهان در اثر ضربه، گاز گرفتن لب و اختلال در غدد بزاقی مسدود شوند. کیست‌های مخاطی ندول‌های (گره‌های- توده‌های) کوچک و نرمی هستند که متمایل به صورتی یا آبی هستند.

کیست شکاف شاخه‌ای (برانکیال)

کیست برانکیال نوعی رشد نامنظم سلولی است که تبدیل به یک توده در یک یا هر دو طرف گردن یا زیر استخوان ترقوه می‌شود. این عارضه در طول رشد جنین در دوران بارداری رخ می‌دهد که بافت گردن و استخوان ترقوه به‌طور ناهنجار رشد می‌کنند. به‌طورکلی، کیست برانکیال خطرناک نیست با این‌حال، در شرایط نادری ممکن است باعث تحریک پوست، عفونت پوست و یا تبدیل به سرطان شود.

علائم کیست برانکیال در کودکان عبارت‌اند از:

– وجود گودی، توده و یا برچسب پوستی (اسکین تگ- یک تکه پوستی نرم و آویزان) روی گردن، بالای شانه یا زیر استخوان ترقوه
– خروج مایع از ناحیه گردن
– کودکان و بزرگ‌سالان مبتلا به کیست برانکیال ممکن است دچار تورم یا حساسیت و عفونت دستگاه تنفسی فوقانی شوند

کیست عصبی 

کیست عصبی (در انتهای ستون فقرات) یک کیسه پر از مایع است که روی ستون فقرات تشکیل می‌شود. علت به وجود آمدن این توده ناشناخته است، اما ممکن است ناشی از ضربه به کمر مانند سقوط از ارتفاع، جراحت و فعالیت‌های سنگین باشد. کیست عصبی اغلب بدون علائم است اما در مواردی ممکن است باعث درد در ناحیه کمر، باسن یا پا شود.

کیست‌ کلیه

انواع مختلفی از کیست کلیه وجود دارد و اغلب به‌صورت مایع و حاوی خون و گلبول‌های سفید هستند. بعضی از کیست‌های کلیه در بدو تولد وجود دارند و بعضی دیگر در سنین بالاتر بر اثر انسداد مجاری کلیه شکل می‌گیرند. احتمال ابتلا به کیست‌های کلیوی در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کلیه نسبت به سایرین بیشتر است.

کیست‌ های کاذب 

کیست‌های کاذب (شبه کیست‌ها) اگرچه از نظر ظاهری شبیه به کیست واقعی هستند اما بعضی خصوصیات کیست‌ها مثل پوشش اپی‌تلیال را ندارند. از شایع‌ترین کیست‌های کاذب می‌توان موارد زیر را نام برد.

شالازیون

شالازیون یک توده کوچک و معمولاً بدون درد و تورم بر روی پلک است. شبه کیست شالازیون به دلیل مسدود شدن غده میبومین پدید می‌آید. غده میبومین نوعی غده چربی و روغنی در پلک است که پلک زدن را آسان و از خشکی چشم جلوگیری می‌کند. این غده در صورت عفونی شدن ممکن است قرمز، متورم و دردناک شود.

فولیکولیت

فولیکولیت گروهی از بیماری‌های پوستی است که باعث التهاب در فولیکول مو می‌شوند و معمولاً عفونی هستند. کیست‌های مویی از نوع فولیکولیت در واقع موهایی هستند که به‌جای بیرون آمدن از پوست به سمت پایین یا به طرفین رشد می‌کنند و در زیر پوست تجمع می‌کنند. فولیکولیت در بین افرادی که از تیغ یا ژیلت برای اصلاح استفاده می‌کنند و یا روش اپیلاسیون را برای از بین بردن موهای زائد انتخاب کرده‌اند، شایع‌تر است. فولیکولیت اغلب به‌صورت برجستگی‌های جوش‌مانند زیرپوستی به رنگ قرمز، سفید یا زرد قابل‌مشاهده است. در بعضی شرایط این کیست‌ها عفونی‌شده و پوست اطراف آن‌ها قرمز و متورم می‌شود.

آکنه کیستی یا زیرپوستی

آکنه‌های کیستی شدیدترین نوع آکنه هستند و زمانی بروز می‌کنند که به‌صورت زیرپوستی و در عمق پوست تشکیل شوند. این آکنه‌ها حاصل تغییرات هورمونی و انسداد باکتریایی منافذ پوستی هستند. آکنه‌های کیستی در صورت، سینه، گردن و پشت دیده می‌شوند. این جوش‌ها برجستگی‌هایی بزرگ، دردناک و پر از چرک هستند که در صورت پاره شدن جای زخم آن‌ها باقی می‌مانند. آکنه‌های کیستی بسته به رنگ پوست ممکن است قرمز یا تیره باشند.

روش‌های تشخیص کیست

علائم و نشانه‌های کیست بستگی بالایی به نوع کیست و اندام درگیر دارد. در بسیاری از موارد، افراد متوجه یک توده غیرطبیعی در زیر پوست می‌شوند. کیست ممکن است به‌صورت یک برآمدگی بر روی پوست و یا در لایه‌های زیرین رشد کند و به شکل یک توده کوچک به نظر برسد. بعضی از کیست‌ها در اندام‌های داخلی به وجود می‌آیند و قابل‌لمس نیستند.

بااین‌حال، معمولاً با علائم همراه هستند و در عملکرد اندام اختلال ایجاد می‌کنند. به‌عنوان‌مثال، کیست‌های تخمدان در سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) باعث بروز مشکلاتی در عملکرد تخمدان و فرایند باروری می‌شوند. در بیماری کلیه پلی کیستیک (PKD)، کیست‌های کلیوی قادرند بر عملکرد کلیه تأثیر منفی بگذارد.

بسیاری از کیست‌های داخلی مانند کیست‌هایی که در کلیه‌ها یا کبد ایجاد می‌شوند معمولاً علائمی ندارند و تنها در آزمایشات تصویربرداری مانند ام آر آی، سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی قابل‌تشخیص هستند. اگر کیست در مغز ایجاد شود، می‌تواند باعث سردرد و بروز سایر علائم گردد. کیست‌های غیرعفونی معمولاً به آهستگی رشد می‌کنند و سطح صافی دارند و ممکن است بسیار کوچک یا بسیار بزرگ باشند.

اغلب کیست‌ها دردناک نیستند و غالباً مشکلی ایجاد نمی‌کنند مگر اینکه:

– عفونی شوند
– بسیار بزرگ باشند
– به عصب یا رگ خونی برخورد کنند
– در یک منطقه حساس رشد کنند
– بر عملکرد یک اندام تأثیرگذار باشند

علت تشکیل کیست‌ها چیست؟

در پدید آمدن کیست‌ های واقعی و کیست‌های کاذب عوامل مختلف دخیل هستند، ازجمله:

– عفونت‌ها
– بیماری‌های ارثی
– ویژگی‌های ژنتیکی
– التهاب مزمن
– انسداد مجاری و تجمع مایعات در زیر پوست
– تومورها
– بیماری‌های مزمن التهابی
– نقص در چرخه تقسیم سلول‌ها
– یک جراحت که باعث آسیب به جداره رگ‌ها شود
– نقص تکاملی در جنین در حال رشد
– مبتلا شدن به یک عفونت انگلی

کیست چگونه درمان می‌شود؟

برای درمان کیست‌ها هرگز با فشار دادن و یا تخلیه آن دست به خوددرمانی نزنید. این کار علاوه بر عفونی شدن کیست، باعث صدمات پوستی، بروز عوارض جدی و عفونت خونی می‌شود. با مراجعه به پزشک و مشخص شدن نوع کیست و علت زمینه‌ای آن، از روش‌های مختلفی برای درمان و یا تخلیه آن استفاده می‌شود.

روش‌های متداول برای درمان کیست به قرار زیر است:

– استفاده از سوزن مخصوص برای تخلیه مایعات و سایر مواد از کیست
– تزریق کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب
– انجام جراحی برای برداشتن و تخلیه کیست

پیشگیری

بیشتر انواع کیست‌ها قابل‌پیشگیری نیستند اما چند استثنا نیز وجود دارد. کسانی که مستعد ابتلا به کیست تخمدان هستند می‌توانند تحت نظر پزشک با مصرف داروهای هورمونی ضدبارداری از تشکیل کیست‌های جدید جلوگیری کنند. در خصوص کیست‌های مویی امکان پیشگیری با رعایت بهداشت پوست و مو و تمیز نگه‌داشتن پوست وجود دارد. خودداری از نشستن طولانی‌مدت نیز در پیشگیری از کیست‌های مویی موثر است. شستن مرتب صورت با یک پاک‌کننده ملایم می‌تواند به جلوگیری از مسدود شدن مجاری چربی کمک کرده و از تشکیل کیست شالازیا پیشگیری ‌کند.