ممنوع المعامله شدن ۵۳ سلبریتی؛ ممنوع المعامله کیست و نحوه استعلام آن چگونه است؟

روز گذشته در شبکه های اجتماعی خبرهایی مبنی بر ممنوع المعامله بودن برخی چهره های شناخته شده کشور منتشر شد. هنرمندانی نظیر ترانه علیدوستی، اصغر فرهادی، کیهان کلهر، مهدی یراحی و در کل ۵۳ نفر که آن‌طور که مشخص است به دلیل مواضع اخیرشان در جریان اعتراضات این حکم برایشان صادر شده است. اما ممنوع المعامله کیست؟ وضعیت حقوقی معاملات شخص ممنوع المعامله چگونه است؟ چگونه می‌توان از ممنوع المعامله بودن اطلاع پیدا کرد؟ در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد.

یک رسانه فارسی زبان مدعی شده که به فهرستی از سازمان ثبت اسناد و املاک کشور دست پیدا کرده که در آن ده‌ها نفر از جمله تعدادی از هنرمندان معترض و چند چهره دیگر با حکم دادستانی عمومی تهران «ممنوع‌ المعامله» شده‌اند.

در این فهرست اسامی هنرمندان سرشناسی از جمله ترانه علیدوستی بازیگر، اصغر فرهادی کارگردان، کیهان کلهر آهنگساز و نوازنده و مهدی یراحی خواننده به چشم می‌خورد. این چهار هنرمند که نامشان در صدر فهرست سازمان ثبت اسناد است با اعتراضاتی که در پی مرگ مهسا امینی آغاز شد، همراهی کرده بودند.

سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در بخشنامه‌ای به تاریخ ۲۳ مهرماه نوشته «بدین وسیله اسامی ۵۳ نفر اشخاص ممنوع‌ المعامله جهت اقدام قانونی اعلام می‌شود». در این حکم اشاره ای به دلیل ممنوع المعامله شدن این افراد به چشم نمی‌خورد اما با توجه به اشاره به نام مهدی یراحی و سه نفر دیگر می‌توان حدس زد که این حکم ناشی از مواضع ماه های اخیرشان بوده است.

درباره ممنوع المعامله بودن چه می‌دانید؟

به‌طور خلاصه، ممنوع المعامله، کسی است که به واسطه عدم اهلیت، ورشکستگی یا حکم قضایی، امکان انجام معامله را ندارد. استعلام ممنوعیت معامله اشخاص، از طریق سامانه اداره ثبت اسناد، با کد ملی آنها و صرفا، توسط دفاتر اسناد رسمی و مراجع صلاحیت دار، امکان پذیر است و رفع ممنوع المعامله بودن نیز با برطرف کردن مانع قضایی و دستور دادگاه یا پس از رفع ورشکستگی و در صورت امکان، رفع حجر، قابل انجام است.

چه کسانی ممنوع المعامله هستند؟

همان‌طور که از نامش پیداست اشخاص ممنوع المعامله کسانی هستند که از انجام دادن معامله یا مداخله در اموال خود به طور کلی یا نسبت به موردی خاص توسط قانونگذار منع شده اند. به عبارت دیگر ممنوع المعامله به شخصی اعم از حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که توسط مقامات قضایی به نحوی از انحاء از تصرف در اموال خود منع گردیده است.

اشخاص ممنوع المعامله عبارتند از:

• اشخاصی که عاقل و بالغ نیستند، یا به عبارت دیگر فاقد اهلیت هستند.
• تجار ورشکسته
• محکومین دادگاه ها

دلیل و مبنای حقوقی ممنوعیت اشخاص دسته اول رعایت مصلحت گروهی از اشخاص به علت رضایت نداشتن و یا فقدان قوه سنجش مصلحت شان است. در واقع این افراد به خودی خود قادر به درک و تشخیص مصلحت خود نیستند. بنابراین، قانونگذار با منع کردن این افراد، راه سوء استفاده از اموال آنها را مسدود می نماید. به عبارت دیگر دلیل عمده ممنوعیت این اشخاص، حمایت از حقوق خود آنها است.

دلیل ممنوعیت اشخاص گروه دوم و سوم حمایت از افراد جامعه و نظم عمومی در معامله با افرادی است که به سبب ملاحظات قانونی، سیاسی یا اقتصادی در انجام معامله ممنوع و محدود شده‌‎اند. این افراد از سوی مراجع قضایی به سبب ارتکاب جرایم و یا بدهی یا ممنوعیت های قانونی دیگر به‎ طور کلی ممنوع المعامله و در مواردی برخی از اموال آنها توقیف می‌شود. این افراد تا زمانی که از آنها رفع ممنوعیت نشود حق انجام معامله در خصوص املاک و دیگر دارایی ها به خصوص در دفاتر اسناد رسمی را نخواهند داشت.

در این زمینه لازم است نکاتی را در نظر گرفت که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ممنوع المعاملگی ناشی از حکم قضایی صرفا منصرف به نقل و انتقال است ولی دفاتر اسناد رسمی از تنظیم هرگونه سند مشخص ممنوع المعامله منع شده‌اند.
• شخص ممنوع المعامله می تواند قبول وکالت رسمی نماید ولی از اعطاء وکالت رسمی منع گردیده است.
• پیشنهاد می شود قبل از هرگونه معامله با اشخاص از وضعیت حقوقی آنها در خصوص ممنوع المعاملگی از طریق دفاتر اسناد رسمی مطلع شوید.

نکته: اشخاص ممنوع المعامله فقط در خصوص اداره امور مالی خود اهلیت ندارند و اهلیت تمتع این اشخاص به قوت خود باقی است.

چطور بفهمیم ممنوع المعامله هستیم؟

هنگامی که بحث ممنوع المعامله بودن، پیش می آید، سوالی که برای اکثر افراد، مطرح می شود این است که چگونه می‌توان از ممنوع المعامله بودن یک شخص مطلع شد و به چه مرجعی، باید برای اطلاع از این امر مراجعه شود؟

در خصوص نحوه استعلام ممنوع المعامله بودن یا اطلاع از ممنوع المعامله بودن خود اشخاص، باید گفت، در حال حاضر، این امر، صرفا از طریق مراجعه به دفاتر ثبت اسناد کشور، معاونت قضایی دادستانی کل کشور و ادارات ثبت اسناد و املاک، امکان پذیر است که البته، نیازمند داشتن دستور قضایی است.

همچنین، دفاتر اسناد رسمی که به سامانه آنی، دسترسی دارند نیز می توانند، از ممنوع المعامله بودن اشخاص مطلع شوند و در صورت ممنوع المعامله بودن شخص، باید، از تنظیم سند، به نام آن ها یا از انتقال سند توسط آنها خودداری کنند.

نحوه رفع ممنوع المعامله بودن

همانطور که ممنوع الخروجی مالیاتی با پرداخت بدهی مالیاتی و ارائه مفاصا حساب به نهاد ذی ربط، بر طرف می‌شود، امکان برطرف کردن ممنوع المعامله بودن نیز وجود دارد.

چنانچه، ممنوع المعامله بودن، به علت ورشکستگی یا حجری نظیر صغر سن باشد، پس از رفع ورشکستگی و صغر سن، ممنوع المعامله بودن بر طرف می‌شود.

در خصوص افرادی که به علت حکم دادگاه نیز ممنوع المعامله هستند، اشخاص، پس از رفع مانع قضایی و صدور حکم دادگاه، مبنی بر رفع ممنوعیت معامله، امکان انجام قانونی معاملات نافذ و صحیح را پیدا خواهند کرد.

حکم انعقاد معامله توسط شخص ممنوع المعامله چیست؟

معاملات انجام شده توسط اشخاص ممکن است با رعایت کامل تمام شرایط و جوانب صحیح باشد و یا اینکه غیرنافذ و یا باطل باشد. در خصوص انجام معامله توسط اشخاص ممنوع المعامله باید قائل به تفکیک شد به این صورت که در خصوص دسته اول که محجورین هستند اصل بر عدم نفوذ معاملات انجام گرفته توسط این اشخاص است مگر انجام معامله توسط صغیر غیر ممیز.

در خصوص معاملات دسته دوم که شامل تجار است بنابر اصل صحت معاملات عدم نفوذ حاکم بوده و این به معنای قابلیت فسخ این معاملات توسط طلبکاران است اما در خصوص معاملاتی که به ضرر طلبکاران است بطلان حاکم است.

در خصوص معاملات اشخاص دسته سوم نیز بنابر اصل ۲۲ و ۲۹ قانون اساسی و ماده ۱۹۰ قانون مدنی، معاملات صورت گرفته توسط این اشخاص چون به ضرر ثالث است باطل است.