رتبه بندی سم های موجود در طبیعت بر اساس دوز کُشندگی [اینفوگرافیک]

بیوتوکسین (Biotoxin) یا زیست زهرابه ها مواد مضری هستند که توسط موجودات زنده تولید می‌شوند و می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند؛ از سم مار یا عنکبوت گرفته تا نوروتوکسین های تولید شده توسط انواع خاصی از جلبک یا میکروب ها.

در اینفوگرافیکی که در ادامه آمده، برخی از بیوتوکسین‌ های رایج در دنیای طبیعی را می‌بینیم و آنها را بر اساس میزان کشنده بودن برای یک انسان متوسط ۷۰ کیلوگرمی رتبه‌بندی می‌کنیم.

اینجا می‌توانید این اینفوگرافیک را با کیفیت بهتر ببینید.

رتبه بندی بیوتوکسین ها بر اساس میزان سمی بودن

یک مفهوم اساسی در سم شناسی این است که «تنها دوز خاصی باعث ایجاد سم می‌شود.» مواد بی ضرر روزمره مانند آب هم وقتی در غلظت های بالا مصرف شوند پتانسیل کشنده بودن را دارند. اندازه گیری دوز کشندگی بسیار دشوار است.

اول به این دلیل که موجودات زنده پیچیده هستند. عواملی مانند اندازه، غذای مصرفی، بیوشیمی و ژنتیک در گونه های مختلف متفاوت است. این امر تشخیص سمی بودن به یک روش جهان شمول را دشوار می‌کند.

دوم، عوامل فردی مانند سن یا جنسیت نیز می‌توانند بر میزان کشنده بودن یک ماده تأثیر بگذارند. به همین دلیل است که کودکان برای مصرف داروها دوزهای متفاوتی نسبت به بزرگسالان استفاده می‌کنند.

سوم، نحوه ورود یک سم به بدن (به صورت خوراکی، داخل وریدی، پوستی و غیره) نیز می‌تواند بر مرگ و میر ناشی از آن تأثیر بگذارد.

در نتیجه، بسته به اینکه چه ماده یا ارگانیسمی در دست بررسی است، راه‌های زیادی برای اندازه‌ گیری و رتبه‌ بندی سمی بودن وجود دارد. دوز متوسط کشنده (LD50) یکی از راه های رایج برای اندازه گیری سمی بودن است. LD50 دوز ماده ای است که ۵۰ درصد از جمعیت آزمایشی حیوانات را می‌کشد و معمولا به عنوان جرم ماده در واحد وزن بدن (mg/kg یا g/kg) گزارش می‌شود.

در نمودار بالا، ما داده‌های LD50 برخی از بیوتوکسین ‌های منتخب موجود در طبیعت را جمع‌آوری و آنها را در مقیاسی از مقادیر لگاریتمی LD50 ارائه کرده‌ایم. آنچه شگفت آور است این است که برخی از سموم تا چه اندازه می‌توانند قوی باشند.

نکاتی درباره بیوتوکسین ها؛ سموم دنیای طبیعی

با آنکه ممکن است فکر کنید ما انسان‌ها به هر قیمتی از بیوتوکسین ها اجتناب می‌کنیم، واقعیت پیچیده تر از این‌هاست. در اینجا حقایق جالبی در مورد بیوتوکسین های موجود در طبیعت و رابطه غیرمعمول ما با موجوداتی که آنها را ایجاد می‌کنند آورده شده است:

۱. قارچ ها و کپک ها سمی به نام مایکوتوکسین می‌ سازند

مایکوتوکسین ها (Mycotoxins) یک مشکل جهانی هستند. آنها بر محصولات بسیاری از کشورها تأثیر می‌گذارند و می‌توانند زیان های اقتصادی قابل توجهی برای کشاورزان و تولیدکنندگان مواد غذایی ایجاد کنند.

۲. فیتوتوکسین ها می توانند از گیاهان دفاع اما به سرطان حمله کنند

گیاهان از فیتوتوکسین ها (Phytotoxins) برای دفاع از خود در مقابل موجودات دیگر مانند انسان استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، اوروشیول جزء سمی اصلی برگ پیچک سمی، بلوط سمی و سماق است. اما درخت سرخدار اقیانوس آرام تاکسول تولید می‌کند که در درمان های شیمی درمانی ارزشمند است.

۳. سیگواتوکسین در روده ماهی صخره ای وجود دارد

گونه های بسیار منحصر به فرد باکتری هایی که در دستگاه گوارش ماهی های صخره ای زندگی می‌کنند، سیگواتوکسین (Ciguatoxin) می‌سازند. هنگامی که ماهی میزبان خورده می شود، این سم را به موجودات دیگر منتقل می‌کنند.

۴. ماهی بادکنکی کُشنده اما خوشمزه است

ماهی بادکنکی حاوی تترودوتوکسین (Tetrodotoxin) است؛ یک نوروتوکسین (Neurotoxin) قوی در تخمدان ها، کبد و پوست آنها که تترودوتوکسین نام دارد. علیرغم اینکه در بسیاری از کشورهای جهان یک غذای لذیذ است، به دلیل توانایی آن در کشتن افراد، قوانین سختگیرانه زیادی دارد. به عنوان مثال، در ژاپن، فقط سرآشپزهای دارای مجوز خاص می‌توانند ماهی پفکی را برای مصرف آماده کنند.

۵. باتراکوتوکسین با لمس‌شدن می‌کُشد

پوست برخی از قورباغه های زهرآگین ماده ای مرگبار به نام باتراکوتوکسین (Batrachotoxin) ترشح می‌کند. این سم آنقدر قوی است که دست زدن به آن می‌تواند کشنده باشد. مردم بومی آمریکای مرکزی و جنوبی برای قرن ها از باتراکوتوکسین برای مسموم کردن نوک سلاح های شکار استفاده می‌کردند.

۶. بوتاکس حاوی کشنده ترین بیوتوکسین شناخته شده است

بوتاکس (Botox) تجاری که از مقدار بسیار کمی بیوتوکسین از میکروبی به نام کلستریدیوم بوتولینوم درست شده، ماهیچه ها را فلج کرده و از انقباض (یعنی چین و چروک) جلوگیری می‌کند. این مرگبارترین بیوتوکسین شناخته شده روی زمین است. یک گرم سم بوتولینوم می‌تواند تا یک میلیون نفر را بکشد.