MiG-29؛ جنگنده روسی که اوکراین به شدت به آن نیاز داشت بالاخره در اختیارش قرار گرفت

بیش از یک سال بعد از اینکه نماینده اتحادیه اروپا برای اولین بار اعلام کرد که این اتحادیه قصد دارد جت های جنگنده در اختیار اوکراین قرار دهد، پنج شنبه گذشته لهستان بالاخره اعلام کرد که چهار جت قدیمی MiG-29 متعلق به دوران اتحاد جماهیر شوروی را در اختیار نیروی هوایی اوکراین قرار خواهد داد تا با حملات روسیه در چندین جبهه مقابله کند و در نهایت ۸ فروند دیگر نیز به اوکراین ارسال خواهند شد.

روز جمعه نیز ادوارد هگر نخست وزیر اسلواکی اعلام کرد که کشورش نیز در نهایت ارسال ۱۳ فروند میگ MiG-29 خود به اوکراین را آغاز خواهد کرد. این جنگنده ها تنها جت های MiG-29 باقیمانده برای اسلواکی هستند که برای این کشور باقی مانده بود، جنگنده هایی که در آگوست گذشته بازنشسته شده و قرار است با ۱۴ فروند جت جنگنده آمریکایی  F-16V جایگزین شوند. تا زمانی که آن جنگنده های جدید آمریکایی به اسلواکی برسند، جنگنده های جمهوری چک و لهستان به پایگاه هوایی مالاکی اعزام می شوند تا از حریم هوایی اسلواکی محافظت نمایند.

ایالات متحده هزینه انتقال این جنگنده ها به اوکراین به مبلغ ۷۴۵ میلیون دلار را در قالب نقدی و دریافت تسلیحات دفاعی تقبل کرده و اتحادیه اروپا نیز ۲۰۰ میلیون یورو در این طرح اهدا خواهد کرد. این قرارداد با مخالفت حزب پوپولیستی سوسیالیستی SMER در اسلواکی مواجه شده است که مخالف پشتیبانی از اوکران بوده و امکانش وجود دارد که در انتخابات سپتامبر اخیر برنده رقابت شود. از آنجایی که خلبانان و تعمیرکاران اوکراینی دهه هاست که با جنگنده های میگ ۲۹ کار کرده اند، می توانند بسیار بهتر و ساده تر از گزینه های دیگر از این جنگنده های دوران شوروی استفاده کنند.

علیرغم اینکه این اولین مورد از ارسال جت های جنگنده به اوکراین است، کی یف پیش تر نشان داده بود که به خاطر انتقال قطعات یدکی این جنگنده ها از کشورهای عضو ناتو، توانسته جنگنده های در خدمت خود را افزایش دهد و بدین ترتیب کنترل بخش هایی از حریم هوایی خود را بازیابد. امکان دارد که هشت فروند یا تعداد بیشتری میگ ۲۹ از لهستان و یا حتی بلغارستان نیز به اوکراین ارسال شوند.

کاخ سفید نیز پیش تر پشتیبانی خود از ارسال MiG-29 به اوکراین را در مارس ۲۰۲۲ اعلام کرده بود. اما در دیدگاهی که در ادامه آن ماه به شدت تغییر کرد و به سرعت برنامه ها برای ارسال میگ های دوران شوروی به اوکراین را به تعویق انداخت. بعدها رسانه ها مدعی شدند که در قالب توافقی با چین، واشنگتن پذیرفته که برنامه ارسال میگ های روسی به اوکراین را متوقف کند تا در مقابل نیز چین فشار خود را بر روسیه افزایش دهد تا این کشور تهدیدها برای استفاده از سلاح های هسته ای در اوکراین را کاهش دهد.

اما در ماه مارس جاری مقدونیه شمالی فاش کرد که در جولای ۲۰۲۲ چهار فروند جت Su-25 مخصوص حمله به اهداف زمینی (نه جنگنده) را در شرایط غیرقابل پرواز به اوکراین ارسال کرده است، جایی که به احتمال فراوان این جنگنده ها تکه تکه شده و برای تامین قطعات دیگر جنگنده های Su-25 اوکراینی به کار گرفته خواهند شد. در هر صورت به نظر می رسد که تاریخ انقضای توافق چین و ایالات متحده به پایان رسیده و ایالات متحده و کشورهای متحد اوکراین با ارسال توپخانه های سنگین به کی یف، توانسته اند تلفات سنگینی که مد نظر اوکراین بود را به روسیه وارد کنند.

جنگنده های MiG-29 اسلواکی

جت دو موتوره MiG-29 با کد رمز Fulcrum به عنوان یک جنگنده چابک و نسبتاً ارزان قیمت تر و البته جنگنده های کوتاه برد تاکتیکی قابل صادرات تر نسبت به F-16 های آمریکایی هستند. این جت قرار بود برای ارتش سرخ شوروی، پوشش هوایی ایجاد کرده و مهندسی بسیار قوی داشت. این جنگنده در اوایل سرویس خود از موشک کوتاه برد جستجوگر حرارتی R-73 استفاده می کرد که در زمان خود بسیار پیشرفته بود، اگر چه قدرت جستجوگری آن فراتر از دید بصری به خاطر رادار نسبتاً کوتاه برد N019 و موشک های با برد متوسط R-27 محدود شده بود.

اگر چه MiG-29 برای مبارزه با ناتو ساخته شده بود اما در نهایت برخی از متحدان غربی ده ها فروند از این جنگنده را به ارث بردند، زمانی که کشورهای شرقی اروپا بدنبال پایان جنگ سرد به ناتو پیوستند. اسلواکی ۹ فروند جنگنده تک سرنشینه MiG-29 معروف به Project 9.12 و یک فروند جنگنده دو سرنشینه MiG-29UB را با فروپاشی چکسلواکی به ارث برد. اسلواکی در ادامه ۱۲ فروند دیگر از نوع MiG-29A و ۲ فروند از MiG-29UB را به عنوان بازپرداخت بدهی بین سال های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ دریافت کرد.

در اواسط دهه ۲۰۰۰، ۱۰ فروند MiG-29A و دو فروند UB توسط تکنیسین های روسی روزآمد شده و به نسخه های MiG-29AS یا MiG-29UBS ارتقا یافتند که عمدتاً برای رسیدن به ایمنی هوایی و استاندارد ناتو روزآمد شده بودند. این روزآمدسازی ها شامل سیستم مسیریابی و ارتباط ایمن Rockwell-Collins، سیستم های IFF، کامپیوتر جدید کابین خلبان و نمایشگرهای ال سی دی بود که از پردازشگر دیجیتالی استفاده می کرد. اما ضعف در آماده سازی و مشکلات در تعمیر و نگهداری موتورهای RD-33 بدین معنا بود که تنها چند فروند از میگ های اسلواکی در یک زمان خاص برای عملیات یا آموزش آماده بودند و بدین ترتیب بود که این کشور در سال ۲۰۱۸ تصمیم به بازنشسته کردن این مدل گرفت.

زمانی که اسلواکی آخرین میگ های خود را در آگوست ۲۰۲۲ بازنشسته کرد، بر اساس گزارش ها، تنها یک خلبان در این کشور هنوز به صورت فعال با این جنگنده پرواز می کرد و جنگنده مذکور نیز به این دلیل که اسلواکی فاقد موشک های هوا به هوا بود، تنها با توپ خود پرواز می کرد.

میگ های لهستان

لهستان اولین مجموعه ۱۲ فروندی جنگنده MiG-29 خود را در سال ۱۹۸۹ دریافت کرد و بعد از آن نیز ۱۰ فروند جنگنده دسته دوم دیگر را در اواسط دهه ۱۹۹۰ از جمهوری چک خریداری کرد و ۲۲ فروند دیگر را نیز به قیمت یک یورو به ازای هر فروند از نیروی هوای آلمان دریافت کرد، اگر چه تنها ۱۱ فروند آن ها در سرویس باقی ماندند. این میگ های سابقاً متعلق به آلمان دستکم در ابتدا برای ارسال به اوکراین در نظر گرفته شدند.

بین سال های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹، سه فروند میگ MiG-29A لهستانی به دلیل سقوط از بین رفتند و در یکی از آن ها به مرگ خلبان منجر شد. تمام ۲۱ جنگنده MiG-29A باقیمانده لهستان و ۶ فروند جنگنده و سرنشینه MiG-29UB این کشور با سیستم مسیریابی و گیرنده های جی چی اس، گیرنده های هشدار راداری Thompson SB-14 و بی سیم های VHF/UHF روزآمد شده بودند. ۱۶ فروند از این میان نیز توسط یک شرکت اسراییلی به پایگاه داده MIL-1553B، نمایشگر چند کاره رنگی و کامپیوترهای عملیاتی مدرن مجهز شدند.

در حال حاضر، اسکادران های یکم و چهل و یکم نیروی هوایی لهستان از این نوع روزآمدسازی شده در پایگاه های مینسک مازوویکی و مالبورک استفاده می کنند. این جنگنده ها شامل چند فروند MiG-29UB است در حالی که مابقی از نوع تک سرنشینه MiG-29A هستند. با دریافت جنگنده های اف ۱۶ از ایالات متحده، نیروی هوایی لهستان قصد بازنشسته کردن MiG-29های خود را داشت و بزودی نیز جنگنده های F-35A را دریافت خواهد کرد. بعد از حمله روسیه به اوکراین، ورشو اعلام کرده بود که با کمال میل تمامی میگ های خود را در اختیار ایالات متحده قرار می دهد که به اوکراین ارسال شود و در مقابل خواهان دریافت F-16 است.

میگ های لهستانی و اسلواکی به طور ویژه از مدل صادراتی Object 9.12A با رادارهای نسبتاً ضعیف تر N019E، پردازنده های کامپیوتری کمتر پیچیده و سنسورهای الکترواپتیکال OEPrNK-29E هستند و برای استفاده سلاح های هسته ای طراحی نشده اند. این نقاط ضعف باعث می شود که این جنگنده ها در مقایسه با اکثر میگ های اوکراینی ضعیف تر باشند، جنگنده هایی که از نوع Object 9.13 Fulcrum-C بوده و دارای سیستم جمینگ Gardeniya هستند.

مدافعان اوکراینی ساخت شوروی

MiG-29 بخش عمده ناوگان نیروی هوایی اوکراین را در کنار تعداد کمتری Su-27 تنومند به خود اختصاص می دهند. Fulcrumهای اوکراینی در یگان های هوایی چهلم، صد و چهاردهم و دویست و چهارم نیروی هوایی این کشور خدمت کرده و نقش پیشقراول را در مقاومت در برابر حملات هوایی روسیه ایفا می کنند. اگر چه نیروی هوایی روسیه ظاهراً هنوز هم ۲۶۷ فروند MiG-29 و تعداد دیگری از نمونه مدرن سازی شده موسوم به MiG-35 را در ناوگان خود دارد، تاکنون از هیچ کدام از این جنگنده ها برای انجام عملیات در آسمان اوکراین استفاده نکرده است.

در اولین روزهای حمله روسیه به اوکراین، میگ های اوکراینی در آسمان کی یف و پایگاه مجاور هوایی هوستومل با هواپیماهای جنگی روسیه درگیر شده و تعدادی از آن ها ساقط شدند. علاوه بر این، پرسنل یگان چهلم نیز در عقب راندن نیروهای کماندو روسی در حمله زمینی به واسیلکیف نیز مشارکت داشتند. در حالی که چند فروند میگ ۲۹ در نبردهای هوایی اطراف کی یف، ژیتومیر و میکولایف ساقط شدند، حملات روسیه به پایگاه های محل نگهداری میگ های اوکراینی تنها به از بین رفتن چندین فروند از آن ها منجر شد زیرا قبل از حمله، این میگ ها به شکلی موثر پراکنده و در پایگاه های هوایی مختلف تقسیم شده بودند.

بدون شک MiG-29 اوکراینی- حتی بیشتر از Su-27ها- از جنگنده های مدرن تر روسی عقب هستند، جنگنده هایی که از رادارهای دوربردتر، موشک های برد بلند R-77-1 و R-37M و پشتیبای هواپیماهای هشدار اولیه A-50 سود می برند. اما با کمک گرفتن از کنترلگرهای روی زمین، میگ ها و سوخو ۲۷ های نیروی هوایی اوکراین می توانند یک جنگ گریلایی هوایی را از ارتفاع پایین علیه هواپیماهای روسی انجام دهند تا در مقابل رادارهای روسی از خود مراقبت نمایند و به کمک شبکه گسترده سیستم دفاع موشکی اس ۳۰۰ و موشک های ضد هوایی Buk به حریم هوایی اوکراین بازگردند. آن ها همچنین در ساقط کردن پهپادها و موشک های کروزی که بمب افکن های روسی روی شهرهای اوکراین می ریزند نیز موفق عمل کرده اند.