مروری بر مهم ترین موارد تبادل زندانی میان ایران و دیگر کشورها

اسدالله اسدی دیپلمات ایرانی که از سال ۹۷ به اتهام برنامه‌ ریزی جهت حمله به گردهمایی گروهک منافقین در بلژیک زندانی بود، جمعه پنجم خرداد ماه آزاد شد و به کشور بازگشت. وبسایت خبری رویداد۲۴ به همین بهانه در گزارشی به بررسی سابقه ی تبادل زندانی میان ایران و کشور‌های عمدتاً غربی پرداخته که در ادامه آن را می خوانید.

تبادل متهمان میکونوس

بعد از ماجرای ترور اعضای هیات نمایندگی حزب دموکرات کردستان ایران در رستورانی به نام میکونوس در شهریور ماه ۱۳۷۱ در شهر برلین، «کاظم دارابی» شهروند ایرانی مقیم آلمان در کنار چهار شهروند لبنانی به اتهام دست داشتن در این ترور بازداشت شدند. مدت کوتاهی پس از صدور حکم دادگاه میکونوس، ایران به فکر تبادل متهمان این پرونده افتاد. در آن زمان هلموت هوفر بازرگان آلمانی در ایران بازداشت بود.

آیت‌الله هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۱۳ بهمن ۷۶ نوشته است: «از آقای یزدی رئیس قوه قضاییه در مورد محکومیت بازرگان آلمانی پرسیدم. گفت مطابق قانون محکوم شده است؛ البته شورای عالی امنیت ملی می‌تواند او را با فرد ایرانی محکوم در آلمان در پرونده میکونوس، مبادله کند.»

اشاره هاشمی به «هلموت هوفر» بود که در آن زمان به اتهام ارتباط جنسی با یک دختر ایرانی به اعدام محکوم شده بود. هلموت هوفر مدعی شده بود که در ایران این دختر را بر سر راهش قرار داده بودند و هدفشان از این کار مبادله او با یک زندانی در آلمان بوده است.

البته تلاش‌ها برای تبادل زندانیان میکونوس با زندانیان آلمانی در ایران نتیجه نداد. هوفر ابتدا با پرداخت وثیقه به‌صورت موقت آزاد شد و پس از بی نتیجه ماندن تلاش های برای تبادل او، چهار‌ـ پنج ماه بعد هم کلاً آزاد گردید و به آلمان بازگشت.

دارابی در نهایت در سال ۱۳۸۶ بعد از تحمل ۱۵ سال زندان با استفاده از قانونی در آلمان که اجازه می‌دهد محکومان بعد از این مدت درخواست آزادی بدهند، آزاد و بلافاصله از آلمان اخراج شد و به ایران بازگشت.

همزمان با آزادی دارابی، مقام‌های آلمانی همچنین اعلام کردند «عباس رحیل» دیگر متهم این پرونده از لبنان نیز پس از تحمل ۱۵ سال حبس هفته پیشتر از آلمان اخراج شد. روزنامه اسرائیلی هاآرتص مدعی شد که آزادی کاظم دارابی و عباس رحیل بخشی از معامله‌ای بوده که سه سال پیش میان اسرائیل و حزب‌الله لبنان صورت گرفته تا طی آن اسرائیل چهارصد زندانی فلسطینی را در مقابل دریافت اجساد سه سرباز اسرائیلی و آزادی الحانان تاننباوم، بازرگان اسرائیلی، آزاد کند.

تبادل کلوتیلد ریس فرانسوی با علی وکیلی راد

«کلوتیلد ریس» دانشجوی فرانسوی موسسه علوم سیاسی لیل، سال ۱۳۸۸ هنگام خروج از ایران در فرودگاه به جاسوسی بازداشت و به ۱۰ سال حبس محکوم شد. چند ماه بعد از بازداشت او، عبدالحی واد رئیس‌جمهور سنگال در بازگشت خود از ایران اعلام کرد که در صورت آزادی دو زندانی ایرانی در فرانسه، ایران آماده‌است با خروج کلوتیلد ریس از این کشور موافقت کند و در نهایت او با یک زندانی مهم در فرانسه تبادل شد.

کلوتیلد ریس سال ۱۳۸۹ با «علی وکیلی‌راد» از متهمان پرونده ترور شاپور بختیار مبادله شد. علی وکیلی‌راد در سال ۱۹۹۴، سه سال پس از ترور شاپور بختیار به وسیله‌ی ضربات چاقو در پاریس به تحمل ۱۸ سال حبس محکوم شده بود.

تبادل جیسون رضاییان با پول و زندانی

جیسون رضاییان خبرنگار ایرانی-آمریکایی و مدیر دفتر تهران روزنامه واشینگتن‌پست بود. او به همراه همسرش، یگانه صالحی در مرداد ماه ۱۳۹۳ به اتهام جاسوسی دستگیر شد. یگانه صالحی آزاد شد اما همسرش به زندان اوین منتقل شد و به اتهام جاسوسی و فعالیت تبلیغی علیه نظام به حبس محکوم شد.

دی ماه ۱۳۹۴ رضاییان به همراه سه زندانی دوتابعیتی دیگر یعنی امیر حکمتی، سعید عابدینی و نصرت‌الله خسروی، در چارچوب مبادله زندانیان به میانجی‌گری عمان آزاد شد. همزمان با آزادی زندانیان آمریکایی، محموله بزرگی از بدهی های آمریکا به ایران هم آزاد شد و به صورت نقدی با هواپیما به ایران فرستاده شد.

«ریچارد جی لئون» قاضی فدرال آمریکا که مسئول بررسی پرونده درخواست غرامت یک میلیارد دلاری رضاییان از اموال بلوکه شده ایران در آمریکا بود مدعی شد بازداشت رضاییان مصداق «گروگانگیری» بوده تا در مذاکره با آمریکایی‌ها «اهرم فشار» داشته باشند.

همزمان با جسیون رضاییان، امیر میرزایی حکمتی شهروند دوتابعیتی ایرانی-آمریکایی هم که سال ۱۳۹۰ به اتهام جاسوسی برای سازمان سیا در ایران بازداشت و به اعدام و سپس به ده سال حبس محکوم شده بود، پس از چهارسال از زندان آزاد شد.

بازداشت حکمتی واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. آمریکا بار‌ها خواستار آزادی شد و علیزاده طباطبایی وکیل امیر حکمتی اعلام کرد دولت آمریکا از طریق دفتر حفاظت منافع در تهران خواستار مبادله او با زندانیان ایرانی شده است. این ادعا از سوی شخص امیر حکمتی هم تکرار شد. او در نامه‌ای به جان کری، وزیر امور خارجه وقت آمریکا نوشته بود که ایران او را با نیت تبادل زندانی نگه داشته‌است.

دی ماه ۹۴ حکمتی در کنار جیسون رضاییان و دو زندانی ایرانی دو تابعیتی دیگر، در چارچوب مبادله زندانیان قبل از برجام این بار هم با میانجی‌گری عمان آزاد شد.

آزادی نازنین زاغری پس از پرداخت بدهی‌های بریتانیا به ایران

نازنین زاغری شهروند دو تابعیتی بریتانیایی-ایرانی است که فروردین ۱۳۹۵ به جرم توطئه برای سرنگونی نظام به پنج سال حبس محکوم شد. دوران بازداشت او به طور مستمر خبر احتمال تبادل او با بریتانیا در ازای آزاد سازی پول‌های ایران در این کشور منتشر می‌شد.

بوریس جانسون، وزیر خارجه بریتانیا، در سفری که سال ۹۶ به ایران داشت برای آزادی نازنین زاغری وساطت کرد و در این سفر دربارهٔ بازپرداخت بدهی ۴۰۰ میلیون پوندی به ایران نیز مذاکره کرد.

روزنامه بریتانیایی دیلی تلگراف خبر داده بود که دولت بریتانیا اعلام آمادگی کرده‌است تا در ازای آزادی نازنین زاغری ۴۰۰ میلیون پوند (معادل ۵۲۷ میلیون دلار) پول به ایران بازپرداخت کند. هرچند دولت بریتانیا اعلام کرد که بین این دو موضوع ارتباطی وجود ندارد، اما رسانه‌های بریتانیایی این احتمال را بار‌ها مطرح کردند.

سال ۱۳۹۹ در حالی که ماه‌های پایانی دوران حبس زاغری در حال طی شدن بود پرونده جدیدی علیه او مطرح شد. زاغری در این پرونده به یک سال حبس دیگر و یک سال ممنوعیت از خروج از کشور محکوم شد.

اسفند ۱۴۰۰ برخی رسانه‌های ایران رسما احتمال مبادله زاغری در ازای ۵۳۰ میلیون دلار بدهی انگلیس به ایران را منتشر کردند. خبرگزاری فارس نوشت «نازنین زاغری جاسوسی که تحت پوشش خبرنگار در ایران فعالیت می‌کرد و به جرم جاسوسی برای انگلیس دستگیر شده بود، با پایان محکومیت ۵ ساله و در ازای آزادسازی ۵۳۰ میلیون دلار اموال بلوکه شده ایران و آزادی یک ایرانی در انگلیس احتمالا در روز‌های آینده مبادله شود.»

علاوه بر زاغری، «انوشه آشوری» شهروند ایرانی بریتانیایی و بنیان‌گذاران شرکت تکنو خلاق و نماینده این شرکت در بریتانیا، هم در همین جریان آزاد شد. او سال ۱۳۹۶ به اتهام جاسوسی در ایران در زمان سفر به کشورش برای دیدار با مادر ۸۶ ساله اش بازداشت شده بود.

شهریور سال ۱۳۹۸ قوه قضائیه اعلام کرد آشوری به اتهام جاسوسی برای اسرائیل و تحصیل مال نامشروع به ۱۲ سال زندان و استرداد ۳۳ هزار یورو که از وی کشف شده به نفع جمهوری اسلامی محکوم شد.

رسانه‌های بریتانیایی همان زمان مدعی شدند آشوری یکی از افرادی است که به دلیل اختلاف دولت‌های ایران و بریتانیا بر سر قرارداد نظامی چهارمیلیون پوندی تانک‌های چیفتن که به قبل از انقلاب بر میگشت، در ایران گرفتار شده است. سفارت ایران در لندن بار‌ها هرگونه انگیزه سیاسی در بازداشت آشوری را رد کرد، اما در نهایت آشوری همراه با زاغری و در ازای تسویه ۵۳۰ میلیون دلار بدهی تاریخی انگلیس به ایران، با میانجی‌گری عمان آزاد شد.

تبادل ناموفق باقر نمازی با پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی

«باقر نمازی» استاندار خوزستان قبل از انقلاب که سال ۱۳۹۵ برای رسیدگی به پرونده پسرش سیامک نمازی از آمریکا به ایران آمد، به جرم جاسوسی زندانی شد و مهرماه ۱۴۰۱ با مساعدت دولت عمان آزاد شد. سیامک نمازی اخیرا در نامه‌ای از زندان اوین که به طرز عجیبی به دست روزنامه نیویورک تایمز رسید، از جو بایدن درخواست کرد که به «کابوس گروگان‌ها» پایان دهد.

برخی تحلیلگران مدعی بودند این نامه با اطلاع مسئولان جمهوری اسلامی در روزنامه نیویورک تایمز منتشر شده است. انتظار می‌رفت بعد از آزادی باقر نمازی، سیامک نمازی هم آزاد شود و در ازای آزادی آن‌ها پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی با مجوز آمریکا آزاد شود، اما ظاهرا این اتفاق رخ نداد.

نورنیوز وبسایت نزدیک به شورای عالی امنیت ملی بعد از آزادی نمازی در گزارشی گفته بود که میلیارد‌ها دلار از منابع ارزی مسدود شده ایران نیز در این چارچوب در شرف آزادسازی است.

نامه سیامک نمازی که در نیویورک تایمز منتشر شد به نوعی موید خلف وعده آمریکا بود. به نظر می‌رسید ایران قصد دارد پیامی را به آمریکایی‌ها مخابره کند. این زندانی ایرانی – آمریکایی در این نامه از جو بایدن درخواست کرده بود که «تمام گروگان‌های آمریکایی در ایران» را به آمریکا بازگرداند و به مصائب آن‌ها در زندان جمهوری اسلامی فکر کند.

مبادله استاد دانشگاه استرالیایی با متهمان بمب گذاری علیه دیپلمات‌های اسرائیلی در تایلند

«کایلی مورگیلبرت» استاد دانشگاه استرالیایی-بریتانیایی در زمینه مطالعات اسلامی سال ۱۳۹۷ به اتهام جاسوسی بازداشت و به ۱۰ سال حبس در ایران محکوم شد. کایلی ۵ آذر ۱۳۹۹ همزمان با آزادی سه زندانی ایرانی در تایلند، آزاد شد.

یک روز پس از آزادی کایلی مور-گیلبرت، مقام‌های تایلندی تأیید کردند که سه زندانی تبعه ایران را که در این کشور به اتهام بمب گذاری علیه دیپلمات‌های اسرائیلی در زندان بودند، به تهران فرستاده شده‌اند. این سه ایرانی آزاد شده از زندان تایلند شامل سعید مرادی، محمد خزاعی و مسعود صداقت‌زاده بودند.

رسانه‌های ایرانی تصاویر آزادی کایلی مور-گیلبرت را همزمان با بازگشت سه ایرانی آزادشده پخش کرده‌اند. با این وجود مقام‌های استرالیایی حاضر به تایید این مبادله نشدند. اسکات موریسون، نخست‌وزیر استرالیا، گفت حاضر به تایید یا تکذیب گزارش‌ها نیست. اما معاون دادستان کل تایلند آزادی زندانیان ایرانی را بخشی از برنامه مبادله زندانیان میان ایران و تایلند خواند.

تبادل رسمی ژیو وانگ با مسعود سلیمانی

ژیو وانگ شهروند آمریکایی چینی بود که سال ۲۰۱۶ به جرم جاسوسی برای ایالات متحده آمریکا در ایران زندانی بود. او سال ۲۰۱۷ به ده سال حبس محکوم شد. آزادی او در نتیجه یکی از معدود تلاش‌های دیپلماتیک موفق بین ایران و آمریکا در دولت ترامپ بود. وانگ در هفتم دسامبر سال ۲۰۱۹، در چارچوب توافق بین ایران و آمریکا بر سر مبادله زندانی و در ازای آزادی مسعود سلیمانی استاد دانشگاه و محققی که به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران بازداشت شده بود، آزاد شد.

سلیمانی به دعوت مؤسسه آمریکایی «مایو کلینیک» و برای انجام یک پروژه تحقیقاتی به آمریکا سفر می‌کند که در جریان این سفر به اتهام دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران بازداشت می‌شود. اتهام او خریداری و سفارش یک ماده مربوط به آزمایش‌های خون‌شناسی بود.

وزارت خارجه ایران حتی در مورد اقدامی که رسما تبادل زندانی اعلام شده بود هم از اشاره مستقیم به این عمل خودداری کرد. این وزارت خانه در یک بیانیه، ضمن اشاره به آزادی سلیمانی اعلام کرد «با تصویب شورای عالی امنیت ملی و همکاری و موافقت نهاد‌های قضایی و امنیتی ” ژائو ونگ ” شهروند آمریکایی که به جرم جاسوسی در حال گذراندن دوران محکومیت خود در ایران بود با رافت اسلامی آزاد و تحویل مقامات سوئیسی برای بازگشت به آمریکا شد.»

ژیو وانگ بعد از آزادی در گفتگو با رادیو ملی آمریکا مدعی شده بود که «ایرانی‌ها به او گفته‌اند نیاز داریم با آمریکا معامله کنیم.» او گفت «آن‌ها گفتند: ما می‌خواهیم پولمان را از ایالات متحده پس بگیریم. ما می‌خواهیم زندانیان‌مان برگردند.»