T-84U Oplot؛ سوپرتانک قدرتمند و نادری که اوکراین می خواهد تولید آن را از سر بگیرد

در ماه مه، اولکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین، کلاه سنگین TSh – ۴ یک خدمه تانک ساخت شوروی را به سر کرد و در صندلی راننده یکی از معدود تانک های T-84U Oplot (Bulwark به معنای موج شکن) اوکراین قرار گرفت. این تانک یک نسخه بروزرسانی و متحول شده اوکراینی با یک موتور دیزلی منحصر به فرد از تانک سریع T-80U شوروی است. ارتش اوکراین تنها پنج یا شش دستگاه از این تانک ها را در اختیار دارد. اما هدف رزنیکوف از این نمایش تنها جشن گرفتن کارهای عجیب و غریب مکانیک های ارتش نبود، بلکه اعلام بازگشت پیروزمندانه و برنامه ریزی شده این تانک ها به سرویس بود.

رزنیکوف گفت: «باید یک مشت زره پوش در خط مقدم وجود داشته باشد… من عاشق غذاها و موسیقی ملل مختلف جهان هستم، اما در صنعت، من یک طرفدار صنعت اوکراینی باقی می مانم. به همین دلیل تصمیم گرفته شد که وزارت دفاع سفارش Oplot را برای ارتش اوکراین صادر کند».

منظور رزنیکوف مدل T-84Uی که سوار آن شده بود، نبوده بلکه مدل پیچیده تر اوپلوت به نام Oplot-M (AKA BM-Oplot) بود، نسخه ای که اوکراین که برای تایلند ساخته بود، نه برای استفاده خودش، حتی پس از اینکه در سال های ۲۰۱۴ – ۲۰۱۵ مورد حمله روسیه قرار گرفت.

بنابراین، منظور رزنیکوف از سرگیری تولید Oplot-BM و احیای صنعت تولید تانک اوکراین بود که روزگاری صنعتی بزرگی بود، تا این کشور به تمامی وابسته به اهدای تانک های خارجی و تانک های دوران شوروی، و حتی وابسته به تانک های موجود در انبارها و تانک هایی که اخیراً از نیروهای روسیه به غنیمت گرفته شده، نباشد.

در تئوری، این نشان دهنده بازگشتی قابل توجه برای Oplot-M به عنوان یک نقطه غرور ملی است، که به موضوع یک تمبر پستی (و به اشتباه، یک سکه یادبود صادر شده توسط بانک مرکزی روسیه!) منجر شد، علی رغم اینکه هرگز وارد خدمت ارتش اوکراین نشد. با این حال، احیای این ابر تانک می تواند چالش برانگیز باشد.

منشأ Bulwark اوکراین

در دهه ۱۹۷۰، صنعت عظیم ساخت تانک اتحاد جماهیر شوروی به دو جریان تقسیم شده بود. تانک مقرون به صرفه تر T – ۷۲ که توسط کمپانی Uralvagonzavod برای تولید انبوه و صادرات طراحی شده بود. و تانک های پرهزینه تر اما کارآمدتر طراحی شده توسط دفاتر طراحی در خارکیف و لنینگراد – تانک T – ۶۴ و تانک T – ۸۰ با موتورهای بنزینی-توربینی. این تانک ها در اصل همان پیکربندی توپ ۱۲۵ میلی متری و خدمه سه نفره را داشتند، اما سبک تر از همتایان آمریکایی خود بوده و در حفاظت زرهی، نیروی محرکه، کنترل آتش و سیستم های دفاعی متفاوت بودند.

با این حال، ارتش سرخ در مورد موتور توربینی بنزینی تانک سریع T – ۸۰ دچار تردید شد. بنابراین، در اواسط دهه ۱۹۸۰، دفتر طراحی خارکیف موروزوف (KMDB) یک نوع متفاوت از T – ۸۰ U با یک موتور دیزلی ۱,۰۰۰ اسب بخاری ۶TD-1 توسعه داد. این تانک که در ابتدا با نام T – ۸۴ شناخته می شد، با نام T-80UD وارد خط تولید شد؛ زیرا ساخت انبوه نوع چهارم این تانک ظاهر خوبی نداشت. این مدل با نام مستعار Bereza (Birch بع معنای درخت غان) به طور قابل توجهی ارزان تر بود و – هر چند کندتر – اما از نظر مصرف سوخت بسیار بهینه تر بوده و برد آن از ۲۰۵ مایل (۳۲۸ کیلومتر) به ۳۶۰ مایل (۵۷۶ کیلومتر) افزایش یافته بود.

در دهه ۱۹۹۰، پس از اینکه استقلال اوکراین باعث جدا شدن KMDB صنعت تانک روسیه شد، اوکراین شروع به توسعه T-80UD های “اوکراینی سازی شده” کرد. این کار در سال ۱۹۹۳ با تانک قدیمی T-84 با یک برجک جدید تمام جوش (به جای برجک ریخته گری شده ) و موتور قدرتمندتر آغاز شد. پس از آن نوبت به T-84U Oplot رسید که دوربین های دید در شب حرارتی غیرفعال و یک واحد برق کمکی را به نسخه قبلی اضافه می کرد.

موتور دیزلی ۱,۲۰۰ اسب بخاری ۶TD-2 به ۴۶ تنی T-84U اجازه می داد تا علی رغم عدم استفاده از توربین بنزینی ، به سرعت ۴۳ مایل در ساعت (۶۹ کیلومتر در ساعت) دست یابد که ۱۶ درصد سریع تر از T – ۷۲ های دوران شوروی بود. همچنین این تانک می توانست چندین برابر سریع تر از تانک های شوروی با سرعت حدود ۲۰ مایل در ساعت (۳۲ کیلومتر بر ساعت) به سمت عقب حرکت کند. برخی از مهمات های موجود در برجک به محفظه های ذخیره سازی عقب منتقل شدند تا قابلیت زنده ماندن خدمه بهبود یابد.

با این حال، در دهه های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، اوکراین از لحاظ مالی به شدت در مضیقه قرار داشت و روی توده عظیمی از تانک های بازنشسته شوروی در انبار نشسته بود و البته انتظار نداشت که روسیه به آن ها حمله کند. بنابراین اوکراین در سال ۱۹۹۹ تنها ۱۰ دستگاه T-84U تولید کرد، احتمالاً با این امید که این سفارش کوچک، باعث تهییج خریداران خارجی خواهد شد. این تانک ها تا سال ۲۰۰۳ تحویل داده شده و در ابتدا با تیپ ۹۲ مکانیزه اوکراین وارد خدمت شدند. با این حال، مشکلات مالی منجر به فروش مجدد چهار Oplot به ایالات متحده برای اهداف مطالعاتی و آموزشی شد.

در سال ۲۰۰۹، کارخانه خارکیف از یک نوسازی بزرگ به نام Oplot-M (جزییات بیشتر در ادامه مطلب) رونمایی کرد. این نسخه جدید باعث سفارش صادرات از تایلند شد که به دنبال جایگزینی تانک های سبک M41A3 Bulldog خود در چهار یگان سواره نظام بود.

اگر چه روسیه در سال های ۲۰۱۴ – ۲۰۱۵ به اوکراین حمله کرد، اما اوکراین تصمیم گرفت که این تانک های پیشرفته را به خدمت نگیرد زیرا هر کدام با ۵ میلیون دلارقیمت، پول ساخت یک Oplot-M جدید می توانست برای راه اندازی مجدد و روزآمدسازی قابل توجه شش تانک قدیمی تر به کار گرفته شود. بنابراین، استدلال می شد که کارخانه بهتر است تنها این یک قرارداد فروش خارجی را انجام داده و عمدتاً در داخل کشور بر مدرن سازی تانک های T – ۶۴، T – ۷۲ و T – ۸۰ تمرکز کند.

تحویل ۴۹ دستگاه Oplot-T (Oplot-M با سیستم تهویه مطبوع درجه گرمسیری و سیستم فرماندهی غربی) به تایلند سرانجام در سال ۲۰۱۸ به پایان رسید که سال ها از برنامه عقب بود و اوکراین را دارای تنها یک مدل اولیه شبیه ساز کرد. اما علی رغم ادعاهایی در سال های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۷ مبنی بر اینکه این تانک ها برای ارتش اوکراین تولید خواهند شد یا اینکه سفارشی از پاکستان قریب الوقوع است، سرمایه گذاری برای ساخت Oplot-M جدید محقق نشد. یکی از موانعی که وزارت دفاع در سال ۲۰۱۹ در یک لغو قرارداد ضمنی به آن اشاره کرد، نیاز به جایگزینی قطعاتی بود که در اصل از روسیه تامین می شدند.

پنج یا شش تانک باقیمانده و کمتر پیشرفتهT-84U در خدمت اوکراین در تیپ ۱۴ مکانیزه باقی ماندند و گاهی برای شرکت در رقابت های تانک های اروپایی اعزام می شدند. از شروع سال ۲۰۲۲، ظاهراً T-84 شاهد حضور در میدان نبرد و دفاع در برابر تهاجم همه جانبه روسیه بودند که در ماه فوریه، عمدتا در شرق اوکراین و نه چندان دور از کارخانه اصلی محل تولیدشان آغاز شده بود. تاکنون از دست رفتن هیچ کدام از این تانک ها تایید نشده است.

تیپ ۱۴ در اوایل جنگ نقش فعالی در آزادسازی مارکیف در نزدیکی کی یف در اوایل حمله روسیه به اوکراین و پس از آن، ضد حمله سریع السیر در خارکیف داشت.ادعاهای اخیر رسانه ای نشان می دهند که حداقل یک دستگاه تانک T-84U در تیپ سوم (ذخیره) تانک “آهنین” قرار دارد که یک واحد عمدتاً مجهز به T-72 بوده و عملیات هایی دفاعی در کیی ف، خارکیف و ایزیوم انجام داده است.

از زمان آغاز عملیات ضدحمله اوکراین در ماه ژوئن، تصاویر بیشتری از تانک های T-84U در میدان نبرد در شمال شرقی اوکراین منتشر شده است که در آن نیروهای اوکراینی به تازگی حمله ناکام چتربازان روسی را دفع کرده اند. یک ویدیوی روسی که در اوایل سال ۲۰۲۳ منتشر شده یک هواپیمای بدون سرنشین لنست کامیکازه روسی را نشان می دهد که ظاهراً یک تانک T-84 اوکراینی را هدف قرار می دهد، در حالی که بهخاطر زره واکنشی قسمت جلو تانک، ظاهراً آسیب عمده ای به این تانک نمی رساند.

به طور کلی، تانک Oplot یک نوسازی امیدوارکننده اما شکست خورده به نظر می رسید، که برای ساخت در زمانی که اوکراین به نوسازی و ارتقا هر چه بیشتر تانک ها به مقرون به صرفه ترین شیوه ممکن نیاز داشت، بیش از حد پرهزینه و زمان بر به نظر می رسید.

قرار دادن “سوپر” در “سوپر تانک”

تانک ۵۱ تنی Oplot-M، نمایشگرهای دیجیتال را برای رانندگان معرفی می کند و به واسطه یک گیربکس اتوماتیک کامپیوتری (که امکان استفاده از فرمان به جای اهرم ها را فراهم می کند) مانورها را روان تر انجام می دهد. همچنین این تانک دارای یک موتور کم دود ۶TD-2E است، یک واحد قدرت کمکی ارتقا یافته برای سیستم های قدرت، حتی در زمان خاموش بودن موتور و می تواند از دو نوع شنی های لاستیکی مختلف بهینه سازی شده برای حرکت در زمین های هموار یا همه عوارض زمین استفاده کند.

با این حال، بزرگ ترین پیشرفت های Oplot، برای بالا بردن احتمال بقای آن بود که با زره پلاستیکی/ لاستیکی کامپوزیتی شروع می شد که برای حذف ناخالصی ها در معرض ذوب الکترو – سرباره قرار گرفته بود.

روی همه این ها زره واکنشی است. تانک های T-84 و T-84U از آجرهای Kontakt-5 ساخت شوروی و سپس پنل های زره واکنشی (ERA) انفجاری Nozh (به معنای چاقو) ساخت اوکراین استفاده می کردند که برای تاب آوری بیشتر در برابر ضربات متعدد طراحی شده بودند. Oplot-M نسل جدید دو لایه Duplet ERA را معرفی کرد که برای بقا در برابر کلاهک های ضدتانک خرج دوگانه طراحی شده بود. ERA معمولاً در برابر کلاهک های انفجاری با خرج قالبی در موشک ها بسیار موثر است، اما Nozh و Duplet ظاهراً به کاهش قابل توجه حملات با کلاهک های زره شکن جنبشی نیز کمک می کنند.

زره های معمولی و واکنشی به خودی خود از T – ۸۴ محافظتی معادل زره ۶۰۰ میلی متری RHA در مقابل حملات جنبشی- تقریبا برابر با بدنه تانک لئوپارد ۲ A۴ آلمانی – می کنند و نفوذ به زره آن برای توپ های ۱۲۵ میلی متری در برد متوسط، به جز هنگام استفاده از گلوله های مدرن تر دشوار است. در مقابل کلاهک های با خرج قالبی، حداکثر محافظت معادل ۱,۱۰۰ میلی متر RHA در برجک جلو و ۸۰۰ میلی متر در بدنه جلو وجود دارد.

تمامی مدل های T – ۸۴ نیز از سیستم حفاظت فعال ضد گلوله سافت-کیل Varta مبتنی بر سیستم Shtora متعلق به دوران اتحاد جماهیر شوروی بهره می برند. این سیستم شامل یک گیرنده هشدار لیزری است که می تواند به صورت واکنشی نورهای جمینگ لیزر و نارنجک های دودزای ویژه ای را برای پنهان کردن تانک به کار می گیرد.

علاوه بر این، نسخه Oplot-M دارای یک سیستم حفاظت فعال Zaslin (به معنای صفحه نمایش) است که از یک رادار برای شناسایی موشک های نزدیک شونده ای که می تواند ساقط کند، استفاده می کند. هر Zaslin یک شعاع ۱۵۰ درجه ای را پوشش می دهد، هشت گلوله داشته، و می تواند بین نیم تا یک ثانیه پس از شناسایی پرتابه نزدیک شونده واکنش نشان داده و ظاهراً می تواند در مقابله با گلوله های مافوق صوت تانک نیز کمک کند. با این حال، Zaslin به فناوری روسیه متکی بوده که پس از حمله روسیه در سال ۲۰۱۴، باید با قطعات آمریکایی جایگزین می شد.

مدل Oplot – M یک دوربین دید در شب / روز پانورامیک مستقل PNK – ۶ را برای فرمانده تانک معرفی کرد که شامل دوربین گرمایی Catherine FC ساخت فرانسه ای است که در T – ۹۰ های روسی نیز استفاده می شد. این دوربین ثابت بزرگ دارای بزرگنمایی ۱۲ برابر است، یک مسافت یاب لیزری دارد ، و علاوه بر توپچی، به فرمانده اجازه می دهد تا تانک ها را تا ۳.۴ مایل دورتر شناسایی کند. از آنجایی که قابلیت نبرد شبانه غیرفعال در ناوگان تانکی روسیه فراگیر نیست و اولین بودن در شناسایی و شلیک اغلب نتیجه نبردهای تانکی را تعیین می کند، این دوربین ها اهمیت ویژه ای برای تانک های اوکراینی دارند.

با این حال، از نظر قدرت آتش، تانک های T-84 تفاوت چندانی با دیگر تانک های اواخر دوران اتحاد جماهیر شوروی ندارند – تانک هایی که از یک جایگزین اوکراینی برای توپ ۱۲۵ میلی متری ۲ A۴۶ شوروی استفاده می کنند – هر چند که می تواند به طور ویژه موشک های ضدتانک هدایت لیزری Kombat ساخت اوکراین را تا ۵ کیلومتر شلیک کند. تسلیحات پشتیبان این تانک به شکل یک مسلسل ۷.۶۲ میلی متری کواکسیال و یک مسلسل ضدهوایی ۱۲.۷ میلی متری با قابلیت کنترل از راه دور به آن اضافه شده اند.

به طور کلی، Oplot-M در کلاس وزنی مشابه تانک های روسی T-90A و T-90M قرار دارد و دارای سیستم های مشابه بسیاری است – هر چند که از نظر سرعت و قوای محرکه، انبار مهمات، وجود APU و زره منحصر به فرد Duplet، به تانک های T-90A برتری دارد. اما در حالی که Oplot-M به خوبی مجهز شده و سنسورهای خوبی دارد، اوکراین به گلوله های ثاقب مدرن ۱۲۵ میلی متری با قدرت نفوذ در زره که برای نفوذ به زره جلویی جدیدترین تانک های روسی مورد نیاز است، دسترسی ندارد. از سال ۲۰۲۲، تصاویر ویدیویی نشان می دهد که اوکراین دو تانک Oplot-M را از میدان نبرد بازیابی کرده است که به نظر می رسد هیچ کدام از آن ها در نبرد به خطر جدی نیفتاده اند.

یک بار دیگر، T-84 Yatagan

در سال ۱۹۹۹، کارخانه خارکیف نمونه اولیه عجیبی به نام T-84-120 ‘Yatagan’ را توسعه داد، یک T – ۸۴ استاندارد ناتو که به یک توپ ۱۲۰ میلی متری به سبک غربی مجهز بود که از مهمات یک تکه استفاده می کرد، تغییری که به امید کسب سفارش صادرات از ترکیه ایجاد شده بود. همچنین این تانک از بی سیم های فرانسوی، یک مسلسل بلژیکی و یک گلوله گذار خودکار ایمن تر به شکل کاست و شبیه چیزی که در تانک فرانسوی لکلرک دیده می شد، استفاده می کند. (انفجار مهمات جاسازی شده در مهمات گذارهای چرخ و فلکی شکل در تانک های ساخت شوروی عامل اصلی منفجر شدن برجک ها بوده است). پنل های بیرون زده جدیدی که برای تخلیه انرژی کشنده یک ضربه ناشی از نفوذ گلوله طراحی شده اند، شانس زنده ماندن خدمه را بهبود بخشیده اند.

ترکیه به جای این تانک های اوکراینی، در نهایت تانک های Leopard 2A4 ساخت آلمان را خریداری کرد. اما با انتقال نیروهای مسلح اوکراین به اکوسیستم سلاح های غربی – اکنون روسیه و متحدانش که فاقد جذابیت به عنوان تامین کننده سلاح هستند – اوکراین ممکن است در آینده ساخت یک تانک با استفاده از قطعات غربی را مد نظر قرار دهد. به طور خاص، ممکن است اوکراین توپ های ۱۲۰ میلی متری دقیق تر غربی را در نظر داشته باشد که به این کشور اجازه می دهد تا نمونه های قدرتمندتر گلوله های APFSDS را از آمریکا، فرانسه و آلمان خریداری کند که به طور خاص برای نفوذ در زره تانک های مدرن روسی طراحی شده اند.

با این حال، تجربه Yatagan یک هشدار با خود دارد: برجک با عقبه بلند برای جای دادن توپ ۱۲۰ میلی متری روی بدنه عقب، بر اساس گزارش ها باعث گرم شدن بیش از حد و مشکلات دیگر می شود.

همه چیز حول تانک و بدون پول

قابل درک است که کی یف بخواهد تولید تانک داخلی را از سر بگیرد تا کاملاً به واردات خارجی وابسته نباشد. اما از زمان استقلال، صنعت اوکراین در تحویل خودروهای جنگی زرهی جدید در زمان مقتضی و در حجم بالا با مشکل مواجه بوده است.

یک مساله این است که کارخانه ساخت تانک Malyshev در خارکیف – بسیار نزدیک به مرز روسیه – قرار دارد و همواره در واقع در معرض بمباران سنگین توپخانه و همچنین بمباران پرنده های نظامی و حملات موشکی قرار گرفته است. این موضوع ممکن است کارخانه را برای راه اندازی یک خط مونتاژ جدید بزرگ برای تولید انبوه یک تانک، بسیار آسیب پذیر کند.

در واقع، یوری ساک، مشاور رزنیکوف، در ماه ژوئن به Defense News گفت که تولید تانک “ابتدا می تواند در خارج از اوکراین از سر گرفته شود” که به نظر می رسد اقدام نسبتاً پیچیده ای باشد. در همین حال در خارکیف، از سرگیری تولید نفربرهای زرهی موفق BTR-4 Bucephalus می تواند پیشنهاد دارای ارزش بهتری باشد.

نیت و امیدهای رزنیکوف برای از سرگیری تولید تانک Oplot-M ممکن است واقعی باشد، اما همان طور که در اشارات اخیر رزنیکوف به وزارت دارایی مشهود بود، ممکن است ابزار و بودجه لازم برای این کار وجود نداشته باشد.

میخاییلو ژیروکوف، یکی از وقایع نگاران قدیمی صنعت نظامی و دفاعی اوکراین، با لحنی صادقانه می نویسد: «برخلاف پس زمینه همه این عوامل، اظهارات اولکسی رزنیکوف بیش از حد خوشبینانه به نظر می رسد و به سختی با واقعیت همخوانی دارد».

و در حالی که Yatagan پتانسیل T-84 برای بازاختراع خود با سیستم های دارای استاندارد ناتو را نشان می دهد، این موضوع یک هشدار بالقوه نیز هست که بدنه پایه T-80U ساخت شوروی شاید گزینه ایده آلی نباشد. در عوض شاید بهتر باشد که از بدنه جدیدی که از پایه ساخته شده، استفاده شود تا بتواند با سیستم های ساخته شده پس از اتحاد جماهیر شوروی سازگاری داشته باشد.

شاید اوکراین بتواند از الگوی لهستان در کسب مجوز ساخت (لایسنس) نسخه سفارشی تانک کره ای K2 Black Panther یا تانک مفهومی KF51 Panther ساخت کمپانی آلمانی Rheinmetall یاد بگیرد. این تانک ها دارای توپ های با قابلیت گلوله گذاری خودکار، خدمه سه نفره هستند و از نظر وزنی بین تانک های شوروی و دیگر تانک های غربی قرار می گیرند. آن ها می توانند با سیستم های Oplot – M مانند Zaslin APS، زره واکنشی Duplet و سیستم دیده وری  PNK-6 مجهز شوند. در واقع کی یف در حال مذاکره با شرکت Rheinmetall است تا تولید KF۵۱ را پس از جنگ در خاک اوکراین آغاز کند. زمان مشخص خواهد کرد که میراث عجیب T-84 به عنوان سوپر تانک منحصر به فرد اوکراین چه خواهد بود.