تاریخچه کوتاه ۶ نسل جت های جنگنده ایالات متحده؛ از Shooting Star تا F-22 Raptor

طی ۸۰ سال گذشته، نیروهای هوایی جهان در پنج نسل از جنگنده های خود آسمان ها را شکافته اند. وجه مشترک هر پنج نسل، موتور جت بوده است؛ اختراعی چنان انقلابی که پس از اثبات کارآیی این فناوری، ایالات متحده دیگر حتی یک جنگنده با پروانه هم نساخت.

موتور جت عملکرد فوق العاده ای را نشان داد و به جنگنده ها اجازه می داد تا در نهایت دیوار صوتی را سوراخ کنند، محموله بمب هایی که زمانی برای بمب افکن های سنگین در نظر گرفته شده بود را حمل نمایند و تا لبه فضا اوج بگیرند. در اینجا به تاریخچه هر پنج نسل و نسلی که قرار است بیاید می پردازیم که همان نسل ششم است.

۱۹۴۲: نسل اول: کومت و شوتینگ استار

در سال ۱۹۴۱ اولین هواپیمای جت متفقین به نام Gloster E.28/39 که ساخت بریتانیا بود، به صورت محرمانه به مقامات نیروی هوایی ارتش ایالات متحده نشان داده شد، که در ادامه صنعت این کشور را بر این داشت تا یک جنگنده جت برای خود توسعه دهد. در یک برنامه شکست خورده، کمپانی بل ایرکرفت هواپیمایی به نام P-59 Airacomet را توسعه داد که اولین هواپیمای جت آمریکا بود. جنگنده Airacomet با پنهانکاری و رازداری بسیاری توسعه یافته بود، به طوری که بل برای پنهان کردن دریچه های هوای بزرگ هواپیما – ویژگی که تنها در هواپیماهای جت یافت می شد – روی بدنه آن پارچه های ضد آب برزنتی انداخته و یک پروانه قلابی نیز روی نوک آن نصب کرده بود. این هواپیما در اکتبر ۱۹۴۲ به پرواز درآمد اما هرگز میدان نبرد را تجربه نکرد.

پس از Airacomet به سرعت هواپیمای دیگری به نام Lockheed P-80 Shooting Star توسعه یافت. هواپیمای P – ۸۰ نیز در یک چارچوب زمانی فشرده توسعه یافت، توسعه آن از سال ۱۹۴۳ آغاز و اولین پرواز در سال ۱۹۴۴ صورت گرفت. هواپیمای Shooting Star اولین هواپیمایی بود که در پرواز مستقیم از رکورد سرعت ۸۰۰ کیلومتر بر ساعت فراتر رفت و در نهایت به ۹۳۰ کیلومتر بر ساعت رسید. این هواپیما به عنوان یک رهگیر در ارتفاع بالا توسعه یافته بود و موتورهای جت به P – ۸۰ اجازه می دادند تا نسبت به هواپیماهای دارای پروانه از برتری ارتفاع پرواز بیشتر برخوردار باشد و سپس از بالا به آن ها حمله نماید. پی -۸۰ تا پیش از جنگ جهانی دوم تنها تعداد انگشت شماری ماموریت شناسایی در اروپا را تا پیش از پیروزی متفقین انجام داد اما در جنگ کره شاهد نبردهای گسترده ای بود. پی -۸۰ هواپیمایی بود که سلاحش تنها توپ هایش بود و شش توپ کالیبر ۵۰ داشت که در قسمت دماغه تعبیه شده بودند.

۱۹۵۸: نسل دوم: ظهور جت و موشک

هواپیمای North American F-86 Sabre اولین جنگنده جت آمریکایی نبود، بلکه اولین جنگنده جت مسلح به موشک های هوا به هوا بود، ترکیبی از قدرت تهاجمی که هنوز هم غالب است. این هواپیما بسیار موفق بود و نزدیک به ۱۰ هزار نسخه از آن برای ۳۰ کشور جهان از جمله نیروی هوایی و نیروی دریایی آمریکا ساخته و به پرواز درآمد. جنگنده F – ۸۶ یک جت جنگنده نسل دوم محسوب می شود که تنها چند سال عقب تر از جت های زمان جنگ مانند Me۲۶۲ و Meteor بود.

در سال ۱۹۵۸ جنگنده های اف -۸۶ نیروی هوایی جمهوری چین با جنگنده های میگ -۱۵ و میگ -۱۷ نیروی هوایی ارتش آزادی بخش خلق بر فراز تنگه تایوان درگیر شدند. در عملیات بلک مجیک، نیروی هوایی ایالات متحده بیست فروند اف -۸۶ مجهز به موشک های هوا به هوای هدایت شونده با مادون قرمز AIM – ۹ B Sidewinder را به تایوان فرستاد. خلبانان تایوانی با موشک های سایدوایندر خود در مجموعه ۲۵ فروند میگ را ساقط کردند و ۵۰ سال نبرد توپ در برابر توپ در نبردهای هوایی را متوقف کردند.

۱۹۶۱: نسل سوم: موتور جت کاملاً تحقق یافت

جنگنده F-4 Phantom که بین سال های ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۶ در خدمت ارتش ایالات متحده بود، نمود چیزی بود که موتور جت مدرن امید می داد. موتور جت J – ۷۹ که به طور قابل توجهی قدرتمندتر از موتور رادیال بود، برای جنگنده های سریع تری ساخته شد که می توانستند محموله های بمب بیشتر و سنگین تر از بمب افکن های جنگ جهانی دوم را حمل کنند. اف -۴ یک هواپیمای چندمنظوره بود که قادر بود در نقش های برتری هوایی، حمله، پشتیبانی نزدیک هوایی، شناسایی و سرکوب پدافند هوایی عمل کند. اف -۴ یک جنگنده نسل سوم محسوب می شد.

اف -۴ فانتوم تنها ۱۶ سال پس از پایان جنگ جهانی دوم شروع به کار کرد. با نهایت سرعت F – ۴ با نهایت سرعت ۲,۷۳۷ کیلومتر بر ساعت، چهار برابر سریع تر از هواپیمای افسانه ای P-51D Mustang بود و می توانست دو برابر بیشتر از آن، تا حداکثر ارتفاع ۶۰ هزار پایی پرواز کند. اگرچه این بمب افکن کم تر از نصف بمب افکن سنگین B-29 Superfortress وزن داشت، اما می توانست ۵۰ درصد مهمات بیشتری را حمل کند که این مقدار به ۸,۱۶۵ کیلوگرم بمب، موشک و غلاف های حسگر می رسید. اف -۴ تمام این کارها را با دو خدمه انجام داد، نSه خدمه کم تر از بی -۲۹.

۱۹۶۴: بال نوسانی

یکی از جالب ترین نوآوری ها در هوانوردی در طول جنگ سرد، بال با هندسه متغیر یا “بال نوسانی” (Swing Wing) بود. هواپیمایی با بال های زاویه دار رو به سمت جلو قابلیت های کنترل بهتری در سرعت های پایین داشت، در حالی که بال های زاویه دار رو به سمت عقب برای پرواز با سرعت بالا بهتر بودند. بال نوسانی یا چرخشی به مهندسان اجازه داد تا هواپیمایی طراحی کنند که از بهترین های هر دو نوع بال برخوردار باشد، هواپیمایی با بال های سوار بر لولاهایی که به آن ها اجازه می داد در پرواز به سمت جلو یا عقب زاویه داشته باشند.

اولین هواپیمای بال نوسانی آمریکایی F-111 “Aardvark” بود که طراحی جنگنده بمب افکنی بود که در نهایت در بمباران ارتفاع پایین تخصص یافت. هواپیمای دوم، هواپیمای مشهور F – ۱۴ تامکت بود که با بال هایی به سمت جلو پرواز و فرود آمده و با بال هایی به سمت عقب به رهگیری هواپیماهای دشمن می پرداخت. بال های نوسانی به تدریج به دلیل وزن و پیچیدگی مکانیکی از محبوبیت افتدند و جای خود را به کنترلگرهای به کمک کامپیوتر دادند.

۱۹۷۱: بلند شدن و فرود عمودی

در سال ۱۹۷۱، نیروی دریایی آمریکا اولین جنگنده برخاست و فرود عمودی جهان را تحویل گرفت. جنگنده AV-8A Harrier که توسط کمپانی بریتانیای Hawker Siddeley توسعه داده شده بود، از یک موتور رولز رویس پگاسوس نیرو می گرفت که می توانست نیروی رانشی را به صورت افقی، عمودی یا هر زاویه ای بین آن ها انتقال دهد. نتیجه یک جنگنده منحصر به فرد بود که متکی به باندهای فرودگاهی نبود، می توانست از روی عرشه کشتی های آبی خاکی نیروی دریایی آمریکا عملیات انجام دهد و در یک نبرد تن به تن بسیار مانورپذیر بود.

در نهایت AV – ۸ A Harrier جای خود را به نسخه توانمندتر AV – ۸ B Harrier II داد. نیروی تفنگدار ویژه دریایی ایالات متحده به قدری با مفهوم جنگنده های ارتفاع کوتاه یا عمودی عجین شد که بر نسخه ویژه ای از اف -۳۵ لایتنینگ ۲ با نام اف -۳۵ بی با ویژگی های مشابه اصرار داشت.

۱۹۷۸: نسل چهارم: نسلی که از یاد نمی رود

جنگ ویتنام تلفات سنگینی به هواپیماهای جنگنده آمریکایی وارد کرد. تجربه ایالات متحده در طول این جنگ که شاهد عملکرد ضعیف جنگنده های نسل سوم و حجیم و کند در نبردهای هوایی با جنگنده های ویتنام شمالی بود، منجر به ظهور جنگنده هایی مانند جنگنده F – ۱۶ شد که در سال ۱۹۷۸ وارد سرویس شدند. اف -۱۶ نسبت های پیشرانه به وزن بالا را با قابلیت مانور استثنایی ترکیب کرد تا جنگنده ای با قدرت و برتری در نبردهای تن به تن بسازد که کمتر جنگنده دیگری توانسته به پای آن برسد.

اضافه شدن مهمات هدایت شونده دقیق که توسط یک غلاف ناوبری / هدف گیری هدایت می شود، رادارهای به روز شده و موشک های هوا به هوای جدید و بهبود یافته مانند AIM – ۹ L Sidewinder و AIM – ۱۲۰ AMRAAM، هواپیماهای نسل چهارم را برای مدت طولانی تری نسبت به نسل های قبلی در خدمت نگه داشت. امروز با گذشت ۴۵ سال از معرفی اولین F – ۱۶ A به خدمت، این هواپیما هنوز در حال تولید است و F – ۱۶ V های جدید در کارولینای جنوبی از خطوط مونتاژ خارج می شوند.

۱۹۸۳: پنهانکاری

چهل سال پیش، مفهوم هواپیمای رادار گریز یک رویا محسوب می شد. تلفات سنگین هواپیماها در طول جنگ ویتنام این سوال را به وجود آورد که اگر بتوان هواپیمایی ساخت که در رادار غیرقابل شناسایی باشد، چه؟ یک هواپیما که ظاهر آن به دقت برای کاهش بازتاب های راداری ساخته شده بود و با یک رنگ جذب کننده ردپای راداری پوشیده شده بود، از نظر تئوری می توانست بدون افشا کردن ورود خود و هشدار به دشمن، از دفاع آن ها عبور کند. چنین هواپیمایی که مجهز به بمب های هدایت لیزری بود، نه تنها می توانست به سطح بالایی از دقت بمباران دست پیدا کند، بلکه می توانست از رویارویی با سیستم های دفاع هوایی نیز جان سالم به در ببرد.

بدون اطلاع رویاپردازان سال ۱۹۸۳، یک “جنگنده” پنهانکار از قبل در حال پرواز بود.F – ۱۱۷ A Nighthawk که به صورت کاملاً محرمانه توسعه یافته، ساخته شده و پرواز می کرد، در محدوده تست پایگاه Tonopah در نوادا در حال فعالیت بود. در نهایت پنجاه و نه فروند از این هواپیما ساخته شد که اولین تجربه جنگ آن ها تهاجم به پاناما در سال ۱۹۸۹ بود. اف -۱۱۷ ای بعداً در عملیات طوفان صحرا در سال ۱۹۹۱، مداخله سازمان ملل در یوگسلاوی در سال ۱۹۹۹، حمله به افغانستان در سال ۲۰۰۱ و حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ به پرواز درآمد.

۲۰۰۵: نسل پنجم: رپتور و دوستان

در اواخر دهه ۱۹۸۰، برنامه جنگنده فناوری پیشرفته شروع به ساخت یک جنگنده جدید برای جایگزینی با اف -۱۵ ایگل کرد. این جنگنده جدید اولین جنگنده هوا به هوا می بود که رادار گریزی را از همان ابتدا و در تمامی قطعات در خود داشت، موتورهای Pratt & Whitney F119 به اندازه کافی قدرتمند بودند که به آن اجازه می دادند تا بالاتر از سرعت صوت حرکت کند، و یک رادار آرایه اسکن شده الکترونیکی فعال که می توانست اهداف دشمن را در مسافت های طولانی تشخیص دهد. پایان جنگ سرد توسعه آن را کند کرد، اما این جنگنده – اف ۲۲ رپتور – در سال ۲۰۰۵ وارد سرویس شد.

به عنوان اولین جنگنده نسل پنجم، ویژگی های F – ۲۲ برای تعریف این نسل به کار گرفته شد. پس از اف -۲۲، جنگنده چینی چنگدو جی – ۲۰ “اژدهای قدرتمند”، سوخوی Su – ۵۷ و اف -۳۵ لایتنینگ ۲ آمریکایی قرار دارند که همگی در مجموعه ویژگی های اف -۲۲ مشترک هستند.در نهایت تنها ۱۹۵ فروند اف -۲۲ ساخته شد.

۲۰۲۰: نسل ششم

اف -۲۲ و اف -۳۵ در زمان صلح نسبی توسعه یافتند و در نتیجه، هر کدام بیش از یک دهه طول کشید تا از صفحه طراحی به آشیانه برسند. افزایش رقابت با روسیه و چین که هر دو جنگنده های نسل پنجم خود را توسعه داده اند، باعث شده است تا نیروی هوایی و نیروی دریایی ایالات متحده کار بر روی اولین جنگنده های نسل ششم را آغاز کنند. این سرویس ها در حال طراحی جنگنده های مجزا و مخصوص به خود هستند که هر دوی آن ها Next Generation Air Dominance (NGAD) نام دارند.

در سپتامبر ۲۰۲۰، نیروی هوایی اعلام کرد که نمونه اولیه جت جنگنده NGAD را طراحی، آزمایش و به پرواز درآورده است. سه سال بعد، هنوز نمی دانیم این جنگنده نسل ششمی چه شکلی است، یا چه قابلیت هایی دارد. اگر چه هنوز زود است، اما احتمالاً ویژگی هایی که جنگنده های نسل ششم را تعریف خواهند کرد، شامل رادارهای چند منظوره و قابلیت پیکربندی مجدد، هواپیماهای بدون سرنشین جنگی بدون خلبان که به عنوان بال های رباتیک عمل می کنند، و موتورهای چرخه تطبیقی خواهند بود که می توانند با فشار یک دکمه سرعت یا بازده سوخت را بهینه سازی کنند.