ایر فورس وان فلسطینی؛ داستان «دیپلماسی هوانوردی» یاسر عرفات با جت های اهدایی

وقتی صحبت از ایر فورس وان (Air Force One) می شود، یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷-۲۰۰B به ذهن متبادر می شود که با متن “ایالات متحده آمریکا” (United States of America) مزین شده است، در حالی که با یک رنگ آبی آسمانی اطراف کابین خلبان و فیروزه ای سبز مانند در قسمت پایین بدنه و موتورها تکمیل شده است. در واقع، ایر فورس وان به هر هواپیمای نیروی هوایی ایالات متحده اطلاق می‌شود که به گفته کاخ سفید «برای انتقال فرمانده کل قوا تجهیز شده باشد».

با این حال، همه وسایل حمل و نقل رؤسای جمهور جهان از روی ظاهرشان قابل تشخیص نیستند. در مورد یاسر عرفات، رئیس سابق سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف)، هواپیماهای او بسیار کوچکتر و تقریباً ناشناخته بودند – نه به این دلیل که نامرئی و شفاف بودند، بلکه به این دلیل که اطلاعات کمی در مورد آنها وجود دارد.

با وجود این، دیپلماسی هوانوردی یاسر عرفات برای جلب توجه جهانیان به موضوع فلسطین ضروری بود. علاوه بر این، بینش‌های این بخش خاص از سیاست او نیز می‌تواند درک بهتری از وضعیت کنونی خاورمیانه ارائه دهد. این مقاله تا حدی بر اساس مطالعه‌ای است که چین-چین یاپ در سال ۲۰۲۳ منتشر کرد و اهمیت دیپلماسی هوانوردی یاسر عرفات و «نقش مرکزی آن در گفتمان‌های ملی‌گرایی، تحرک و جهانی‌سازی» را برجسته ساخت.

یاسر عرفات که بود؟

یاسر عرفات یک شخصیت جنجالی در جنبش آزادیبخش فلسطین بود که بعد از مرگ مرموزش (بسیاری مرگ او را نتیجه ترور بیولوژیکی اش توسط اسراییل می دانند)، محمود عباس، رئیس فعلی سازمان آزادیبخش فلسطین، جانشین وی شد. سازمان آزادیبخش فلسطین به عنوان ارگان رسمی نماینده مردم فلسطین در سطح بین المللی عمل می کند و اکثریت کشورهای عضو سازمان ملل آن را چنین می دانند. سال ها بعد از مرگش، عرفات هنوز هم یک شخصیت مهم برای تفکرات ناسیونالیسمی فلسطینی است. در سال ۲۰۱۷، عباس تصریح کرد (به نقل از الجزیره)، «اگرچه عرفات جسماً دیگر وجود ندارد، اما روحاً همچنان در میان ما زندگی می کند».

از سوی دیگر، برخی او را به سوء استفاده از مقامش، سازش با اسراییل و خوشگذرانی متهم می کنند. با این حال، او بدون شک یک شخصیت مهم در ناسیونالیسم فلسطینی بود.

قرض گرفتن هواپیما

یاسر عرفات ساف را اداره کرده و در کشورهای مختلف عربی از جمله اردن، لبنان و تونس در تبعید زندگی می کرد. موقعیت او در خارج از فلسطین به این معنا بود که دسترسی اش به هواپیما از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. طی سال‌ها، عرفات از چندین هواپیمای قرضی یا اهدایی به عنوان وسیله حمل و نقل خود استفاده می کرد.

عرفات با سفر و تاکید مجدد بر اهمیت فلسطین برای جهانیان، حمایت از آرمان فلسطین را به دست آورد. یک مقاله چاپ شده در نیویورک تایمز که در سال ۱۹۹۲ منتشر شد، تصریح می کند که رهبر ساف “نزدیک به ۸۰ درصد از وقت خود را صرف پرواز از کشوری به کشور دیگر” به عنوان بخشی از “برند دیپلماسی شخصی اش” می کند. آلن هارت در بیوگرافی عرفات می نویسد که به جای استفاده از جت شخصی خود، رهبر سابق سازمان آزادی بخش فلسطین از هواپیماهایی که سایر کشورهای عربی بر اساس نیاز برایش تهیه می کردند استفاده نمود. شواهدی دال برای این موضوع در رسانه های غربی یافت می شود. در مقاله ای از تی دی آلمن در مجله Vanity Fair، در سال ۱۹۸۹، عرفات از این نویسنده برای پرواز با وی در سفری که از تونس به سمت الجزایر از طریق مراکش و موریتانی دعوت می کند.

آلمن می نویسد که این هواپیما – شماره ثبت و نوع آن ناشناخته – یک سرویس چارتر بود که توسط خدمه تونسی اداره می شد. وی در این باره می کند: «اما دولت های مختلف «دوست» اغلب اوقات به عرفات هواپیما قرض می دهند». این شامل هواپیماهای متعلق به عربستان سعودی و الجزایر می شد که اطلاعات کمی در مورد آنها وجود دارد. هواپیمای جالب دیگری که عرفات از آن استفاده کرد، یک بوئینگ ۷۰۷ اجاره شده توسط نیروی هوایی سلطنتی مراکش بود که کیم مورفی آن را در گزارشی برای لس آنجلس تایمز در سال ۱۹۹۳ مستند کرد.

جت شخصی

همچنین بسیاری از رسانه ها گزارش داده اند که عرفات در نهایت جت شخصی خود را بدست آورد که ابتدا در عراق و سپس در الجزایر به عنوان هدیه صدام حسین، دیکتاتور و پنجمین رئیس جمهور عراق ثبت شده بود. صدام حسین، در حمایت از آرمان فلسطین، آنچه را که تصور می شود یک هواپیمای Jetstar II ساخت لاکهید مارتین بود، به عرفات اهدا کرد که (در زمان بازنشستگی آن در سال ۲۰۱۸) با عنوان HB-JGK ثبت شده است. قبل از آن، مشخص شده است که این جت شخصی با شماره ثبت ۷T-VHP کار می‌کرد. این هواپیما از سال ۱۹۸۹ تا زمان مرگ عرفات در نوامبر ۲۰۰۴ مورد استفاده رییس سازمان ساف قرار می گرفت، بعد از آن به ژنو منتقل شد و تا زمانی که در سال ۲۰۱۸ اسقاط شد، در آنجا باقی ماند.

این هواپیما کمتر از ۱۰ سال سن داشت که به دست رهبر فلسطینیان رسید. این هواپیمای آمریکایی در ابتدا برای عراقی ایرویز پرواز می کرد و سپس به استخدام عرفات درآمد و به رنگ خطوط هوایی الجزایر (Air Algérie) درآمد. این اقدام به این دلیل بود که فلسطین به عنوان یک کشور رسمی توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته نشده بود (و هنوز هم توسط اقلیتی از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل به رسمیت شناخته نشده است). در مقابل، الجزایر با پرداخت هزینه های بیمه و تعمیر و نگهداری جت شخصی عرفات موافقت کرد. این هواپیما بعدها به رنگ های پرچم فلسطین رنگ آمیزی شد.

تصاویر زیر متعلق به همین هواپیما هستند، که زندگی‌های مختلف آن را از سال ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۸ نشان می‌دهد.

ابتدا در قالب رنگی خطوط هوایی Air Algérie، بعداً به رنگ‌های پرچم فلسطین رنگ‌آمیزی شد و در نهایت به دست یک مالک ناشناس رسید که نام رسمی آن را به OD-KMI تغییر داد. این هواپیما بازسازی و رنگ آمیزی شد و در سال ۲۰۰۸ توسط Dynacore S.A در سال ۲۰۰۸ خریداری شد و تا زمان اسقاط شدنش در سال ۲۰۱۸ زمینگیر باقی ماند.

استفاده عرفات از جت جدیدش بسیار زیاد بود. طبق گزارش RTS، این هواپیما که با عنوان Palestinian001 کار می کرد، رکورد مسافرت آن ۵۵ کشور در طی تنها ۲۰ روز بود. این گزارش بر تعهد عرفات برای جلب حمایت و افزایش آگاهی در مورد آرمان فلسطین تاکید می کند که تا حد زیادی با توافق اسلو در سال ۱۹۹۳ به اوج خود رسید (اما به پایان نرسید). در سال ۲۰۱۸، در ۳۹ سالگی، این هواپیما اسقاط شد.

محمود عباس و جت بوئینگ تجاری اش

جانشین عرفات، محمود عباس، در سال ۲۰۱۸ یک جت دولتی خریداری کرد. طبق گزارش ها، این هواپیما تقریباً ۵۰ میلیون دلار قیمت داشته است. این هواپیما منشا جنجال‌های زیادی بود زیرا همانند استفاده یاسر عرفات از جت شخصی، بسیاری (فلسطینی و غیرفلسطینی) رهبران سازمان آزادی بخش فلسطین (و به ویژه محمود عباس) را به خوشگذرانی و انجام هزینه های هنگفت برای مقاصد شخصی متهم می کردند در شرایطی که بخش اعظم مردم فلسطین از فقر رنج می بردند. حتی رسانه های اسراییلی نیز به خرید یک جت مسافربری شخصی ۵۰ میلیون دلاری توسط محمود عباس واکنش نشان داده و مدعی شده اند که این ولخرجی در حالی است که نخست وزیر اسرائیل هواپیمای شخصی ندارد و هیچ وقت نداشته است.

اسرائیل تنها فرودگاه باقیمانده فلسطین، فرودگاه بین المللی یاسر عرفات در غزه را در سال ۲۰۰۲ در جریان انتفاضه دوم با بولدوزر تخریب کرد، به این معنی که هم سفرهای تفریحی و هم سفرهای دیپلماتیک مستقیم از این فرودگاه غیرممکن شد. در نتیجه، شرکت ملی هواپیمایی فلسطین ایرلاینز مجبور به بازگشت به پایگاه اولیه خود در مصر شد و از فرودگاه بین‌المللی العریش در شمال سینا فعالیت های خود را انجام می دهد. این شرکت هواپیمایی بعد از مدتی به دلیل مشکلات مالی و چشم انداز آینده ای تیره منحل شد.

به ادعای روزنامه تایمز اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل قبلاً هواپیمای شخصی نداشت، اما در سال ۲۰۱۳، حدود ۱۲۷,۰۰۰ دلار برای بازسازی یک هواپیمای اسرائیلی با تختی دو نفره برای یک سفر رفت و برگشت به مراسم تشییع جنازه مارگارت تاچر در لندن هزینه کرده بود. در سپتامبر سال گذشته، یک هواپیمای بوئینگ ۷۶۷ روزآمد شده موسوم به “بال صهیون” برای استفاده توسط رهبران تل آویو به اسرائیل تحویل داده شد که ۲۰۲ میلیون دلار هزینه داشت.

هواپیمای جنجالی عباس، یک بوئینگ ۷۳۷-۷۰۰BBJ، ابتدا با شماره ثبت B-5286 فعالیت می کرد و اکنون در سن مارینو با نام T7-PAL ثبت شده است. این هواپیما در امان، اردن مستقر است.

در زیر پروازهای اخیر این هواپیما بر اساس داده های Flightradar24 آمده است:

• ریاض (RUH) از ۲۷ تا ۲۹ آوریل برای دیدار با رهبران بین المللی و منطقه ای
• الجزایر (ALG) از ۱۳ تا ۱۴ آوریل برای یک بازدید رسمی
• ابوظبی (AZI) از ۱۳ تا ۱۴ مارس در مراسم تشییع جنازه شیخ خلیفه بن زاید آل نهیان، رئیس جمهور امارات متحده عربی

مردی پرسفر

سفرهای یاسر عرفات با هواپیما باعث شد که وی در رسانه های غربی به عنوان رهبری در تلاش برای محقق کردن آرمان فلسطین، به تصویر کشیده شود. رسانه ها معمولاً تصاویری از یاسر عرفات را در حال کار، خواب و نماز خواندن در هواپیما به تصویر می کشیدند. سفرهای هوایی او به اندازه کافی مستند نشده است تا بدانیم با کدام هواپیمهاا پرواز کرده است، با کدام خدمه این پروازها را انجام داده است، و در چه مقطعی از زمان سفرها اتفاق افتاده است. اما یک چیز واضح است: عرفات با انواع هواپیماهای مختلف سفرهای هوایی اش را تجربه کرده است.