واکنش رسانه های غربی به خرید سوخو ۳۵ توسط ایران؛ سرنوشت اف-۱۴ چه می شود؟

روز گذشته بود که اعلام شد ایران جنگنده سوخو ۳۵ روسی را خریداری کرده است، خریدی حیاتی برای نیروی هوایی ایران که سال ها بود خبر از انجام آن داده می شد. روزیاتو در مقاله ای به بررسی مشخصات جنگنده سوخو ۳۵ پرداخته است و در این مطلب از زبان یک رسانه غربی، سعی داریم واکنش ها به خرید جنگنده سوخو ۳۵ توسط ایران و حواشی آن را بررسی کنیم.

با گزارش هایی مبنی بر اینکه ایران ممکن است به زودی اولین جت های جنگنده جدید خود پس از انقلاب ۱۹۷۹ را دریافت کند (به غیر از زمانی که ادعا می شود تعداد زیادی از جنگنده های نیروی هوایی عراق که برای فرار از نابودی به خاطر حمله تحت رهبری ایالات متحده، به ایران فرار کرده بودند را به عنوان بخشی از غرامت جنگ هشت ساله جذب کرد). روسیه احتمالاً ۲۴ فروند Su-35S Flanker به ​​ایران می دهد و انتظار می رود با ورود آنها، ایران سرانجام F-14 Tomcat خود را بازنشسته کند. وبسایت معتبر The War Zone در مقاله ای Su-35S را “جایگزین آشکار” تامکت های آمریکایی می نامد و خاطرنشان می کند که این جنگنده روسی برای ایران معادل یک “جهش نسلی” نسبت به F-14 قدیمی است.

پایان راه قریب الوقوع F-14 Tomcat

پایان راه F-14 Tomcat سرانجام بسیار نزدیک به نظر می رسد، زیرا ظاهراً ایران توانسته است برای اولین بار در ۴۵ سال گذشته جت های جنگنده جدید خریداری کند. در دسامبر ۲۰۲۴، The War Zone گزارش داد که گزارش‌های متعددی وجود دارد مبنی بر اینکه این جت‌های تحسین شده و مشهور، به زودی با هواپیماهای جدید Su-35 Flanker که ایران دریافت می‌کند، جایگزین خواهند شد. همچنین به نظر می رسد که اف-۴ فانتوم بیشتر از اف-۱۴ تامکت عمر خواهد کرد (نکته جالب اینکه، زمانی تامکت جایگزین مورد نظر برای فانتوم انگاشته می شد).

پیش از این گزارش شده بود که روسیه در سال ۲۰۲۳ جنگنده های سوخو ۳۵ را به ایران تحویل خواهد داد، اما این اتفاق نیفتاد. عموماً اعتقاد بر این است که اینها همان Su-35S Flanker هایی هستند که روسیه برای مصر ساخته بود. با این حال، پس از تصویب قانون CAASTA در سال ۲۰۱۷ توسط ایالات متحده که کشورهای خریدار هواپیماهای جنگنده روسی (و سایر قطعات پیشرفته تجهیزات نظامی ساخت این کشور) را تحریم می‌کند، مصر تحت فشار قرار گرفت تا این سفارش را لغو کند . تصور می شود ایران ۲۴ فروند جنگنده Su-35S خواهد خرید، اما شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه تهران ممکن است به دنبال خرید تعداد بیشتری از این جنگنده باشد. این گمانه زنی ها در حالی است که روز گذشته معاون هماهنگ‌کننده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص) از خرید جنگنده روسی سوخو ۳۵ توسط ایران خبر داد.

از زمان تصویب قانون CAASTA، سفارشات هواپیماهای جنگنده روسیه که زمانی بسیار محبوب بودند به شدت کاهش یافته است. اکنون تنها تعداد بسیار معدودی از کشورها مایل به خرید جنگنده های روسی هستند (از جمله کشورهای تحریم شده ای مانند بلاروس، ونزوئلا، کره شمالی و ایران). ایران سال‌هاست که از خرید جنگنده‌های جدید محروم بوده و خرید جنگنده از روسیه یکی از معدود گزینه های آن غیر از تولیدات داخلی است (خرید از چین نیز می تواند یکی از گزینه ها باشد در حالی که جنگنده های چینی معمولاً در کیفیت پایین تری نسبت به جنگنده های روسی قرار دارند).

علی‌رغم گزارش‌هایی مبنی بر اینکه تحویل جنگنده سوخو ۳۵ به ایران قریب الوقوع است یا از قبل آغاز شده است، هنوز هیچ مدرک تایید شده ای وجود ندارد که نشان دهد سوخو ۳۵ واقعاً تحویل ایران داده شده است (هر چند خبرهایی مبنی بر تحویل دو فروند سوخو ۳۵ به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۲۴ وجود داشت). مشخص نیست این جنگنده ها چه زمانی تحویل می‌شوند، اما تا زمانی که تحویل نشوند، ایران مطمئناً تلاش می‌کند تا F-14 تامکت‌های قدیمی و خسته خود را برای مدتی طولانی‌تری به پرواز درآورد. ایران آبزرور مدعی شده که سوخو ۳۵ های ایرانی در سال ۲۰۲۵ وارد سرویس خواهند شد.

با وجود گرم بودن روابط روسیه و ایران در دهه های اخیر، پس از انقلاب ۱۹۷۹ در ایران، شوروی و ایران رقیب یکدیگر بودند. یکی از دلایل این رقابت را می توان این دانست که مسکو نگران بود که جمهوری اسلامی در مناطق با اکثریت مسلمان در آسیای مرکزی و قفقاز برای این ابرقدرت دردسرساز خواهد شد. روابط بین این دو پس از پایان جنگ سرد، سرد باقی ماند و روسیه نیز برای مدت های طولانی سیاست منع صادرات نظامی به ایران را پیش گرفته بود (روسیه نیز بخشی از تحریم های بین المللی علیه ایران بود). اما این سیاست ظاهراً از زمان بدتر شدن روابط روسیه و ایالات متحده و به طور کلی روابط کرملین با غرب، شاهد تغییراتی بوده است. روسیه اگر چه هیچگاه به ایران جت های جنگنده پیشرفته نداده اما دستکم در مورد سیستم های دفاع هوایی، رویکرد کمی متفاوت داشته و برخی از سیستم های دفاعی خود مانند اس-۳۰۰ را البته با تاخیرهای فراوان به ایران داد.

جدای از این، گرم شدن مشابهی در روابط بین روسیه و کره شمالی وجود داشته است، در حالی که روسیه نیز به طور فزاینده ای به تسلیحات ارائه شده توسط کره شمالی وابسته شده است. اخیراً مقامات آمریکایی اعلام کرده اند که به عنوان جبران بخشی از کمک های کره شمالی، روسیه جت های جنگنده نسل چهارم قدیمی (مانند Su-27 و MiG-29) را به این کشور خواهد داد.

تعداد نامعلومی از جنگنده های F-14 آماده رزم در خدمت

مشخص نیست که چه تعداد اف-۱۴ عملیاتی در ایران باقی مانده است. داشتن یک هواپیما با داشتن جت های قابل پرواز یکی نیست. و داشتن جت های قابل پرواز با داشتن هواپیماهای با قابلیت رزمی یکسان نیست. به احتمال زیاد، برآوردهای بسیاری از وبسایت ها در مورد تعداد اف-۱۴ های تامکت ایرانی که قابلیت رزمی دارند مبنای قابل اتکایی ندارد زیرا تنها خود ایران از این آمار آگاه است.

ارزیابی اخیر موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) مدعی است که نیروی هوایی ایران تنها دارای ناوگانی رزمی متشکل از ۹ فروند F-4 و F-5، یک اسکادران از Su-24 Fencer (هر اسکادران معمولاً از ۲۴ فروند هواپیما تشکیل شده است) و “تعدادی” جنگنده MiG-29، F-7 و F-14 است. همانطور که گفته شد، TWZ می گوید ایران دارای سه اسکادران تامکت است: اسکادران رزمی تاکتیکی ۸۱، ۸۲ و ۸۳ (واقع در پایگاه هوایی تاکتیکی هشتم در اصفهان). با این وجود، TWZ جزئیات بیشتری در مورد تعداد F-14 های عملیاتی در این اسکادران ها ارائه نکرده است.

در سال ۲۰۱۹، تحقیقی توسط FlightGlobal نشان داد که نیروی هوایی ایران در حدود ۲۴ فروند F-14 را در اختیار دارد. در همین حال، گزارش سال ۲۰۲۵ فلایت گلوبال از نیروهای هوایی جهان، ۴۱ فروند تامکت ایرانی را ذیل عنوان “فعال” فهرست می کند – این تعداد ممکن است شامل جنگنده های بدون قابلیت رزمی نیز باشد.

تعداد جنگنده های F-14 Tomcat ایران

مجله The War Zone ابهاماتی را در مورد اینکه ناوگان F-14های ایران واقعاً چقدر کارآمد است – به ویژه با رادار کنترل آتش AN/AWG-9 آن و توانایی ایران در یافتن موشک های مناسب برای آنها- ایجاد می کند. این مجله خاطرنشان می کند: «وضعیت کنونی موشک های هوا به هوای AIM-54 Phoenix و AIM-7 Sparrow نیز محل بحث است و برنامه های ایران برای معرفی تسلیحات جایگزین برای F-14 نتایج بسیار متفاوتی داشته است.»

« F-14 ممکن است همچنان مایه غرور IRIAF باشد، اما این ناوگان در طول خدمت پر حادثه خود در ایران با مشکلات جدی روبرو بوده است. به ویژه، رادار کنترل آتش AN/AWG-9 جنگنده اف-۱۴ که زمانی بسیار پیشرفته بود، از کارآیی پایین رنج می برد، به طوری که ناوگان تامکت به طور موثر به جنگنده هایی با رادارهای کاملاً کارآمد و جنگنده هایی با قابلیت های بسیار تضعیف شده تقسیم می شود.» – The War Zone

در سال ۲۰۰۷، فلایت گلوبال گزارش داد که نیروی دریایی ایالات متحده ناوگان F-14 های خود را بازنشسته کرده است. علاوه بر این، مجلس نمایندگان آمریکا به ممنوعیت صادرات F-14های قدیمی و قطعات آنها (برای جلوگیری از افتادن آنها به دست ایران) رای داد. بدین ترتیب فقط موزه ها مجاز به دریافت تامکت های قدیمی هستند.

با این حال، ایران احتمالاً طی سال‌ها برخی از قطعات تامکت‌های F-14 را در بازار سیاه از طرق مختلف دریافت کرده است. در آگوست ۲۰۲۴، یک تاجر کالیفرنیایی به تلاش برای فروش قطعات F-4 Phantom II به ایران متهم شد.

مشخص نیست که ایران در طول سال‌ها چند اف-۱۴ را اسقاط کرده تا قطعات مورد نیاز دیگر جنگنده های فعال را تامین کند (کاری که فرض می‌شود انجام داده است). همچنین مشخص نیست که در این سال‌ها چند فروند بر اثر حوادث از دست رفته اند، اگرچه ایران اینترنشنال در ژوئن ۲۰۲۲ مدعی شد که یک F-14 در اصفهان سقوط کرده و منفجر شده است.

The War Zone مدعی است که اف-۱۴ تامکت‌های ایرانی در نمایشگاه هوایی کیش ۲۰۲۴ در ایران حضور داشتند و خاطرنشان می کند که این می‌تواند آخرین فرصت برای مشاهده حضور «گربه‌های ایرانی» در حالت فعال باشد. در آستانه برگزاری این نمایشگاه، یک هواپیمای آموزشی جت یاسین ساخت ایران در حین پرواز به سمت این رویداد سقوط کرد و هر دو خلبان آن جانشان را از دست دادند. همچنین این رسانه مدعی شده که گزارش های تایید نشده ای مبنی بر سقوط جنگنده یاسین به دلیل خرابی دو موتور وجود دارد.

مشخصات جنگنده Grumman F-14 Tomcat

شایان ذکر است که بر اساس ادعای TWZ تنها یک اف-۱۴ تامکت ایرانی در نمایشگاه هوایی کیش حضور یافت. این می‌تواند نشانه‌ای از عملکرد ضعیف این ناوگان باشد (همچنین می‌تواند نشانه‌ای از این باشد که نیروی هوایی ایران احساس می‌کرد در زمان تشدید تنش‌ها با اسرائیل نمی‌تواند تعداد بیشتری از این جنگنده ها را به این نمایشگاه بفرستد).

اما شاید نکته مهم این باشد که F-14 حاضر در این نمایشگاه چقدر کم پرواز کرده است. این هواپیما فقط در روز ورود قبل از نمایشگاه کیش (زمانی که پرواز در ارتفاع پایین، یک برگشت، فرود و عملیات تاکسی را انجام داد) پرواز کرد. سپس برای مابقی نمایشگاه عملاً نقش یک نمایشگر ثابت را داشت تا زمانی که بار دیگر به پرواز درآمد. TWZ تصریح می کند: «مسابقه برنامه ریزی شده بین یک F-14 و یک لامبورگینی به دلیل مشکلات فنی تامکت لغو شد.» فانتوم ها در این نمایشگاه هوایی بسیار بهتر عمل کردند.

در مجموع، نیروی هوایی ایران تنها ۱۰ هواپیما را به نمایش گذاشت. اینها شامل شش هواپیمای نمایشگر ثابت (سه فروند F-5 و سه هواپیمای PC-7) بود. در کنار تنها تامکتی که به پرواز درآمد، سه فروند F-4 Phantom II نیز در این نمایشگاه هوایی به پرواز درآمدند. حضور هواپیماهای بیشتری از جمله MiG-29 و Yak-130 در این نمایشگاه اعلام شده بود اما هیچکدام ظاهر نشدند.

جت جنگنده محبوب و کمیاب جهان

F-14 یک نوع جنگنده نسل چهارم با بال شیب دار است که برای نیروی دریایی ایالات متحده ساخته شد. یکی از عجیب‌ترین چیزها در مورد F-14 Tomcat این است که یکی از محبوب‌ترین جت‌های جنگنده دوران جنگ سرد بود، اما هیچ‌کس آن را نخریده است (حداقل در مقایسه با سایر جت‌های جنگنده مانند F-15 Eagle، F- 4 Phantom II، F-16 Fighting Falcon و F/A-18 Hornet). تنها مشتری صادراتی این جنگنده ایران بود (کشورهای زیادی هورنت های نیروی دریایی ایالات متحده را سفارش دادند).

مشخصات جنگنده Sukhoi Su-35

در کل ۷۱۲ فروند اف-۱۴ تامکت ساخته شد که ۸۰ فروند آن برای ایران (۷۹ فروند تحویل داده شد) بود. پس از انقلاب ۱۹۷۹ در ایران، روابط بین آمریکا و ایران تیره شد و این دو به دشمن هم تبدیل شدند. ایالات متحده نمی‌توانست جنگنده های تحویل داده شده را بازگرداند، اما ایران را از دریافت هرگونه قطعات یا تعمیرات جت‌ها محروم کرد.

با این حال، ایرانی ها موفق شدند F-14 ها را به پرواز درآورند، و این جنگنده ها به سرعت نقش مهمی در جنگ ایران و عراق در سال های ۱۹۸۰-۱۹۸۸ ایفا کردند (بر اساس گزارش ها، بسیاری از جت های عراقی را همین تامکت ها سرنگون کردند). در طی این جنگ، ایران به دلایل مختلفی بسیاری از اف-۱۴ های خود را از دست داد، اما در پایان جنگ، مشخص شد که ایران همچنان اکثریت ناوگان خود را حفظ کرده است (به نظر می‌رسد ایران حدود ۱۶ فروند تامکت را در طول جنگ ایران و عراق به هر دلیلی از دست داده باشد).