روز عشق ایرانی یا همان سپندارمذگان (سپندارمزگان) که با نام‌های اسپندگان یا اسفندگان هم شناخته می‌شود، روزی است که آن را معادل ولنتاین می‌دانند. اما با تاریخی کهن‌تر از روز ولنتاین که ویژه ایرانیان باستان بوده و این روز را به خاطر بزرگداشت زن و زمین جشن می‌گرفتند.
سپندارمذگان ۱۴۰۳ چه تاریخی است؟
روز عشق ایرانی ۲۹ بهمن یا ۵ اسفند؟ اگرچه هنوز اختلاف نظر‌هایی برای تاریخ این روز وجود دارد، اما تاریخ دقیق روز سپندارمذگان در ایران باستان ۵ اسفند ماه بوده که در آن سال‌ها، ماه‌های سال همگی ۳۰ روز بوده‌اند.
در تقویم جدید ایرانیان چون ۶ ماه اول سال ۳۱ روزه هستند، بنابراین برخی معتقدند باید این روز را در ۲۹ بهمن جشن بگیرند. اما برخی هنوز نیز معتقدند اسم اسپندگان نام پنجمین روز از ماه اسفند است و باید در همان ماه نیز جشن گرفته شود. گرچه به نظر می‌رسد بیشتر ایرانیان ۲۹ بهمن را برای تبریک گفتن این روز جشن می‌گیرند.
عموم پژوهشگران (از جمله استادان: ابراهیم پورداوود، جلیل دوستخواه، رضا مرادی غیاث آبادی و پرویز رجبی) زمان درست این جشن را ۵ اسفند می‌دانند و ابداعات جدید در انتقال آن به ۲۹ بهمن را نادرست می‌انگارند.
در ادامه این مقاله شما را با تاریخچه این روز و برخی از رسم و رسوم‌های آن آشنا خواهیم کرد.
جشن سپندارمذگان چیست؟
جشن اسفندگان یا اسپندگان (سپندارمذگان) یکی از جشن‌های ایرانی است که در روز پنجم اسفند برگزار می‌شود. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه آورده که ایرانیان باستان روز پنجم اسفند را روز بزرگداشت زن و زمین می‌دانستند. واژه فارسی «اسفند» در زبان فارسی امروز، از واژه پهلوی «سپندارمت-Spandarmat» و اوستایی «سپِنتَه آرمَئی تی-SpentaArmaiti» برگرفته شده است.
شباهت و تفاوت سپندارمذگان و ولنتاین چیست؟
ماهیت جشن
سپندارمذگان و ولنتاین هر دو جشن‌هایی برای عشق و محبت هستند، اما با تفاوت‌هایی در فلسفه و منشأ. سپندارمذگان در ایران باستان به عنوان روز گرامیداشت زنان و زمین شناخته می‌شد و مردان در این روز به همسران خود هدایا می‌دادند. اما ولنتاین ریشه‌ای در تاریخ اروپا داشته و بیشتر بر عشق رمانتیک میان زوج‌ها تأکید دارد.
تاریخ برگزاری
سپندارمذگان در تقویم ایران باستان روز ۵ اسفند (۲۴ فوریه) برگزار می‌شود، اما به دلیل تغییرات در گاهشماری امروزه بیشتر آن را ۲۹ بهمن جشن می‌گیرند. ولنتاین نیز هر سال در ۱۴ فوریه در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود.
فلسفه و هدف
سپندارمذگان بر پایه تکریم زنان، زمین و محبت پایدار در خانواده شکل گرفته است. در این روز، زنان مورد احترام و تقدیر قرار می‌گرفتند و مردان برای آن‌ها هدیه می‌آوردند. ولنتاین اما بیشتر به عشق رمانتیک، دوستی و احساسات عاشقانه اختصاص دارد و در آن زوج‌ها به یکدیگر هدیه می‌دهند.
آیین‌ها و نماد‌ها
سپندارمذگان دارای سنت‌هایی مانند دادن هدایا به زنان، جشن گرفتن در خانه و جمع‌های خانوادگی و گرامیداشت نقش زنان در زندگی بوده است. در مقابل، ولنتاین با نماد‌هایی مانند گل سرخ، کارت‌های عاشقانه، شکلات و خرس‌های عروسکی شناخته می‌شود.
تأثیر فرهنگی و گستردگی
سپندارمذگان بیشتر در میان ایرانیان و علاقه‌مندان به فرهنگ ایران باستان گرامی داشته می‌شود، اما ولنتاین یک جشن جهانی است که در بسیاری از کشور‌ها با اشکال مختلف برگزار می‌شود. تأثیر ولنتاین در فرهنگ مدرن بسیار گسترده‌تر بوده و حتی در ایران نیز محبوبیت یافته است.
منشأ تاریخی
سپندارمذگان ریشه در آیین زرتشتی و باور‌های ایرانی باستان دارد، اما ولنتاین برگرفته از افسانه‌ای درباره کشیشی به نام سنت ولنتاین در روم باستان است که به دلیل کمک به عشاق زندانی شد و به شهادت رسید.
جایگاه در جامعه امروز
سپندارمذگان به عنوان یک جشن ایرانی کمتر شناخته شده و گاهی تحت‌الشعاع ولنتاین قرار گرفته، اما تلاش‌هایی برای احیای آن وجود دارد. در مقابل، ولنتاین به یک رویداد اقتصادی و اجتماعی مهم تبدیل شده که در آن فروش هدایا و تبلیغات تجاری نقش پررنگی ایفا می‌کنند.
تاریخچه سپندارمذگان
در گاه‌شماری‌های گوناگون ایرانی، علاوه بر این که ماه‌ها نام داشتند، هریک از روز‌های ماه نیز یک نام داشتند.
برای نمونه روز نخست هر ماه «روز اورمزد»، روز دوم هر ماه، روز بهمن (سلامت، اندیشه) که نخستین صفت خداوند است، روز سوم هر ماه، اردیبهشت یعنی «بهترین راستی و پاکی» که باز از صفات خداوند است، روز چهارم هر ماه، شهریور یعنی «شاهی و فرمانروایی آرمانی» که خاص خداوند است و روز پنجم هر ماه، «سپندارمذ» بوده‌است. سپندار مذ لقب ملی زمین است. یعنی گستراننده، مقدس، فروتن. زمین نماد عشق است چون با فروتنی، تواضع و گذشت به همه عشق میورزد. زشت و زیبا را به یک چشم می‌نگرد و همه را چون مادری در دامان پر مهر خود امان می‌دهد. به همین دلیل در فرهنگ باستان اسپندارمذگان را به‌عنوان نماد مهر مادری و باروری می‌پنداشتند.
در هر ماه، یک بار، نام روز و ماه یکی می‌شده که در همان روز که نامش با نام ماه مقارن می‌شد، جشنی ترتیب می‌دادند متناسب با نام آن روز و ماه. مثلاً شانزدهمین روز هر ماه، «مهر» نام داشت و که در ماه مهر، «مهرگان» لقب می‌گرفت و می‌بینیم که چگونه هر جشنی با معنی و مفهوم عمیق خود برای مردم شادی می‌آفرید.
روز آبان در ماه آبان جشن «آبانگان» است یعنی جشن ستایش آب و روز آذر در ماه آذر جشن «آذرگان» است یعنی جشن ستایش آتش و همین طور روز پنجم ماه دوازدهم (اسفند)، «سپندارمذ» یا «اسفندار مذ» نام داشت که جشنی با همین عنوان می‌گرفتند.
آیین‌های روز جشن سپندارمذگان
در این روز مردان به همسران خود هدیه می‌دادند. مردان زنان خانواده را بر تخت شاهی می‌نشاندند و از آنان اطاعت می‌کردند و به آنان هدیه می‌دادند. این یک یادآوری برای مردان بود تا مادران و همسران خود را گرامی بدارند و چون یاد این جشن تا مدت‌ها ادامه داشت و بسیار باشکوه برگزار می‌شد همواره این آزرم و احترام به زن برای مردان گوشزد می‌گردید.
این جشن را با نام‌های جشن برزیگران هم نامیده‌اند. در روز اسپندگان چند جشن با مناسکی به‌خصوص برگزار می‌شده‌است.
نخستین آنان جشن مردگیران یا جشن مژدگیران بود که ویژه زنان بود. در این روز مردان برای زنان هدیه می‌خریدند و از آنان قدردانی می‌کردند. امروزه نیز بیشترین جنبه مورد تأکید در اسپندگان قدردانی از زنان است.
در زمان گذشته چنانکه ابوریحان روایت کرده، عوام کار‌های دیگری هم می‌کردند، چون آیین‌های جادویی برای دورکردن خرفستران. اما ابوریحان این آیین‌ها را تازه و نااصیل خوانده است.
اختلاف در زمان برگزاری
هم‌اکنون در برخی جا‌ها، به جای روز سپندارمذ (پنجم) از ماه سپندارمذ (اسفند)، روز ۲۹ بهمن را روز جشن سپندارمزگان می‌دانند.
درباره پرسش بخاطر وجود دوگانگی‌ها باید گفت که جشن‌ها و فاصله‌های میان آنان در نوشته‌های کهن ایرانی دارای تعریف و اندازه‌های مشخصی است که به مانند دانه‌های یک زنجیر در پیوستگی کامل با یکدیگر هستند. تغییر جای یکی از آنان، موجب گسست همه این رشته خواهد شد.
چنان که در منابع ایرانی آمده، جشن سده پس از ۴۰ روز از شب یلدا یا چله و پس از ۱۰۰ روز از اول آبان قرار دارد. همچنین جشن سده، پیش از ۲۵ روز از جشن اسپندگان است.
این اندازه‌ها و فاصله‌های تعریف‌شده در نوشته‌ها و ریشه‌نامه‌های کهن ایرانی، تنها با گاهشماری ایرانی با ماه‌های ۳۱ روزه (مبدأ هجری خورشیدی کنونی) که بزرگترین دستاورد دانش گاهشماری در جهان است، همسان است؛ ولی با کتابچه‌ای نو ساخته که در چند سال گذشته در ایران با نام سال نمای دینی زرتشتیان چاپ می‌شود، هماهنگی ندارد.
چراکه در این کتابچه، فاصله ۱۰۰ روزه از اول آبان تا جشن سده به ۱۰۶ روز، فاصله ۴۰ روزه شب چله (یلدا) تا جشن سده به ۴۶ روز، و فاصله ۲۵ روزه جشن سده تا سپندارمذگان (اسپندگان) به ۱۹ روز رسیده که این فاصله‌ها با هیچکدام از اسناد و منابع و تاریخ‌نامه‌های ایرانی هماهنگی ندارد.
این‌ها نمونه‌هایی از آشفتگی‌هایی است که منتشرکنندگان این کتابچه در ذهن نوجویان ایجاد کرده و نه تنها نظام قانونمند گاه شماری ایرانی را مخدوش کرده‌اند، بلکه اختلال‌هایی نیز در تقویم سنتی یزدگردی زرتشتی که در میان بسیاری از زرتشتیان ایران و عموم زرتشتیان هند و جهان رواج دارد، به وجود آورده‌اند.
قدمت ۲۰ ساله این تقویم، دستکاری‌های فراوان در گاه شماری ایرانی و زرتشتی نبود هیچگونه سامانه کبیسه‌گیری و تعریف مشخص از طول سال، مبدأ سالشماری ساختگی و نیز اختلاف‌های فراوان با دیگر زرتشتیان جهان باعث شده که زرتشتیان نیز چنین دستکاری‌هایی در قواعد سنتی و دینی را نادرست شمارند.
از این رو، زمان درست شب یلدا برابر با شامگاه ۳۰ آذر، جشن سده در ۱۰ بهمن و جشن سپندارمذگان (اسپندگان) در ۵ اسفند است.
بدون نظر