زری خوشکام (که با نام زهرا حاتمی نیز شناخته میشود) بازیگر مطرح سینما و تلویزیون ایران بود که در دهه ۱۳۵۰ با ایفای نقش در فیلمهای موسوم به «فیلمفارسی» به شهرت رسید. او همسر علی حاتمی، کارگردان فقید سینمای ایران، و مادر لیلا حاتمی بازیگر شناختهشده است. خوشکام پس از انقلاب ۱۳۵۷ تا سه دهه از سینما فاصله داشت و در سالهای بعد به طور محدود به عرصه بازیگری بازگشت. خوشکام در ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ در سن ۷۶ سالگی درگذشت.
بیوگرافی زری خوشکام
تولد و خانواده
زری خوشکام در سال ۱۳۲۶ در اصفهان زاده شد. تحصیلات متوسطه خود را در تهران گذراند و برای مدتی نیز در لندن آموزش دید. پدر و تنها برادرش به شدت با فعالیت او در سینما مخالف بودند و این موضوع در آغاز راه هنریاش چالشبرانگیز بود. علاقه خوشکام به هنر ابتدا او را به سمت رقص کشاند؛ وی دوره چهار ساله رقص باله را در سازمان ملی باله ایران گذراند و از همانجا فعالیت هنری خود را آغاز کرد. پس از آن، در اوایل دهه ۱۳۵۰ با وجود مخالفت خانواده، قدم به عرصه بازیگری گذاشت.
آغاز فعالیت هنری در سینما
نخستین تجربه بازیگری زری خوشکام در سال ۱۳۵۰ رقم خورد. او ابتدا در فیلم آدمک به کارگردانی خسرو هریتاش جلوی دوربین رفت و مدتی بعد با نقشآفرینی در فیلم کلبهای آنسوی رودخانه (۱۳۵۰) به کارگردانی احمد شیرازی به چهرهای شناختهشده بدل شد. خوشکام در کلبهای آنسوی رودخانه نقش دختری به نام «فرانک» را بازی کرد و در کنار ناصر ملکمطیعی ظاهر شد.
در همان یکی دو سال نخست فعالیت سینمایی، زری خوشکام در فیلمهای متعددی بازی کرد و در مقابل بسیاری از ستارگان مرد محبوب آن زمان قرار گرفت؛ از جمله نقشآفرینی در کنار محمدعلی فردین در مرد هزار لبخند (۱۳۵۰)، بهروز وثوقی و بهمن مفید در رشید (۱۳۵۰)، سعید راد در الکلی (۱۳۵۰) و ایرج قادری در توبه (۱۳۵۱).
با این حال، خوشکام علاوه بر سینمای بدنه، در آثار شاخص جریان متفاوت موسوم به موج نوی سینمای ایران نیز ظاهر شد. از جمله در فیلم هنری آدمک (۱۳۵۰) ساخته خسرو هریتاش، تپلی (۱۳۵۱) به کارگردانی رضا میرلوحی که برداشتی از رمان موشها و آدمها بود، و خواستگار (۱۳۵۱) به کارگردانی علی حاتمی که از آثار ماندگار آن دوره بهشمار میرود.
ازدواج زری خوشکام با علی حاتمی و کنارهگیری از سینما
زری خوشکام در آبان ۱۳۵۰ با علی حاتمی کارگردان برجسته سینمای ایران ازدواج کرد. آشنایی این دو در جریان همکاری ناکام فیلمی به نام مترسک شکل گرفت؛ خوشکام برای بازی در آن پروژه به کارگردانی حاتمی معرفی شده بود که این آشنایی در عرض کمتر از ده روز به ازدواج این دو انجامید.
ازدواج خوشکام ۲۴ ساله با حاتمی ۲۷ ساله در زمان خود بسیار خبرساز شد و شایعات بسیاری پیرامون آن شکل گرفت. برای مدت سه ماه، رسانهها خبر موثقی از این ازدواج نداشتند تا اینکه خود علی حاتمی در بهمن ۱۳۵۰ طی مصاحبهای با مجله اطلاعات هفتگی خبر ازدواجش با زری خوشکام را رسماً تأیید و اعلام کرد مسیر حرفهای خوشکام از این پس تغییر خواهد کرد.
ثمره ازدواج زری خوشکام و علی حاتمی یک دختر به نام لیلا حاتمی بود که در ۹ مهر ۱۳۵۱ متولد شد. لیلا تنها فرزند آنها، بعدها به یکی از ستارگان موفق سینمای ایران تبدیل شد و مسیر هنری مادر و پدرش را ادامه داد.
پس از به دنیا آمدن لیلا، زری خوشکام عملاً از عرصه سینما کنارهگیری کرد. در فاصله سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۷ او تنها در نقش «عزتالدوله» (خواهر ناصرالدینشاه و همسر امیرکبیر) در سریال تاریخی سلطان صاحبقران (۱۳۵۴) به کارگردانی همسرش دیده شد که آخرین حضور او در یک اثر هنری پیش از انقلاب بهشمار میآید.
فعالیتهای پس از انقلاب
پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷، بسیاری از هنرمندان نسل قبل با محدودیتها و ممنوعیتهایی مواجه شدند و برای بسیاری از زنان بازیگر سینمای قبل انقلاب سرنوشت تلخی رقم خورد. زری خوشکام نیز پس از انقلاب نام هنریاش را کنار گذاشت و با استفاده از نام خانوادگی همسرش خود را «زهرا حاتمی» معرفی کرد.
او در سال ۱۳۵۸ در برخی بخشهای مجموعه تلویزیونی هزاردستان به کارگردانی علی حاتمی نقشآفرینی نمود و در این سریال نقش «آمینه اقدس» عروس نورچشمی خان مظفر را ایفا کرد. اما هنگام پخش تلویزیونی، بخش زیادی از صحنههای مربوط به او حذف شد و دیری نپایید که موج ممنوعیت بازیگران زن قبل انقلاب به او نیز رسید. در میانه ساخت مجموعه هزاردستان، نامهای رسمی از سوی صداوسیما به دست علی حاتمی رسید که زری خوشکام را ممنوعالکار اعلام میکرد. به این ترتیب، او نزدیک به ۳۰ سال از هرگونه فعالیت بازیگری محروم شد.
سکوت سه دههای سرانجام در اواخر دهه ۱۳۷۰ شکسته شد. در سال ۱۳۷۵ علی حاتمی در حالی که مشغول ساخت فیلم جهانپهلوان تختی بود بر اثر سرطان درگذشت. این فیلم ناتمام ماند و یک سال بعد، بهروز افخمی با کسب رضایت از زهرا حاتمی ادامه ساخت آن را برعهده گرفت. خوشکام خود نیز در چند صحنه کوتاه این فیلم در نقش واقعی خود حضور پیدا کرد که نخستین حضور او بر پرده سینما پس از انقلاب محسوب میشد. حضور افتخاری او در جهانپهلوان تختی (۱۳۷۶) عملاً راه را برای صدور مجوز فعالیت دوبارهاش باز کرد. هرچند پس از آن نیز او بسیار گزیدهکار بود و تنها در پروژههایی ایفای نقش میکرد که به نوعی با خانوادهاش مرتبط بودند.
در سال ۱۳۷۸ با تدوین مجدد بخشهایی از سریال هزاردستان، فیلم مستقلی تحت عنوان طهران روزگار نو ساخته شد که صحنههای بازی زهرا حاتمی (خوشکام) را نیز شامل میشد. اولین تجربه جدی و مستقل بازیگری او بعد از انقلاب در سال ۱۳۸۲ رقم خورد؛ خوشکام با نام جدیدش زهرا حاتمی در فیلم سیمای زنی در دوردست به کارگردانی علی مصفا (دامادش) نقش یک خواننده افغان به نام «خورشید» را ایفا کرد.
از اواسط دهه ۱۳۸۰ به بعد، زری خوشکام (زهرا حاتمی) به صورت پراکنده در چند فیلم سینمایی جدید نیز حضور یافت. پس از سالها دوری، صفی یزدانیان کارگردان جوان، فیلمنامه در دنیای تو ساعت چند است؟ را با نقشآفرینی ویژهای برای او نوشت و خوشکام در سال ۱۳۹۳ در این فیلم در نقش «حوا خانم» حضور یافت. بازی او در این فیلم که با استقبال منتقدان همراه شد، یکی از معدود نقشهای بهیادماندنی دوران بعد از انقلاب او بهشمار میرود.
در پی موفقیت این اثر، حمید نعمتالله از خوشکام دعوت کرد تا در فیلم شعلهور (۱۳۹۵) نقش مادر شخصیت اصلی (با بازی امین حیایی) را ایفا کند. آخرین حضور سینمایی او در فیلم طلاخون (۱۳۹۹) به کارگردانی ابراهیم شیبانی رقم خورد که در آن نقش کوتاهی ایفا نمود.
درگذشت
زری خوشکام در تاریخ ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ در ۷۷ سالگی بر اثر ایست قلبی درگذشت. مراسم تشییع پیکر او با حضور جمعی از هنرمندان در تهران برگزار شد و سپس در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. پیکر خوشکام در کنار مزار همسر فقیدش علی حاتمی آرام گرفته است.
بدون نظر