تشنج فوکال در خواب و بیداری: علائم، دلایل و راه‌های درمان

تشنج فوکال یا کانونی، نوعی از اختلالات عصبی است که با فعالیت غیرعادی الکتریکی در یک ناحیه خاص از مغز آغاز می‌شود. برخلاف تشنج‌های گسترده که سراسر مغز را درگیر می‌کنند، تشنج‌های فوکال تنها یک بخش از مغز را هدف قرار می‌دهند و در نتیجه، علائم آن‌ها می‌تواند بسیار متنوع و گاهی غیرمنتظره باشد. شناخت دقیق این نوع تشنج به تشخیص بهتر، مدیریت مؤثرتر و پیشگیری از عوارض احتمالی آن کمک شایانی می‌کند.

تشنج فوکال چیست؟

تشنج‌ های کانونی یا فوکال که قبلا به عنوان تشنج های جزیی شناخته می‌شدند، در بخش‌های خاصی از مغز اتفاق می‌افتند. علائم این تشنج‌ها بسته به ناحیه‌ای که از آن نشات می‌گیرند متفاوت هستند. علائم اولیه تشنج‌ فوکال کانونی ممکن است شامل تجربیات غیرعادی باشد در حالی که آگاهی حفظ می‌شود. اما اگر این تشنج‌ها به سایر نواحی مغز گسترش یابند، ممکن است به از دست دادن آگاهی و تشنج های تونیک-کلونیک منجر شوند.

علائم تشنج فوکال

تشنج کانونی نوعی تشنج است که در آن فعالیت الکتریکی غیر طبیعی مغز به یک ناحیه خاص محدود می‌شود. این به معنای آن است که علائم این نوع تشنج بسته به ناحیه درگیر مغز، بسیار متنوع خواهد بود. علائم تشنج‌ فوکال به چهار گروه مختلف تقسیم می‌شوند:

۱. علائم تشنج فوکال در نوزادان

تشنج های کانونی در نوزادان نوعی تشنج هستند که تنها یک سمت مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این نوع تشنج می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد از جمله حرکات غیرارادی در یک سمت بدن، مثل لرزش یا انقباضات عضلانی. تشخیص و درمان زودهنگام این نوع تشنج ها برای جلوگیری از عوارض آینده بسیار مهم است. صرع نوزادی با تشنج های کانونی نوعی نادر از بیماری صرع است. سن شروع معمولا قبل از ۶ ماهگی است، با میانگین سنی حدود ۳ ماه. این نوع صرع به طور مساوی پسران و دختران را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

۲. علائم تشنج فوکال در کودکان

صرع دوران کودکی با نقاط مرکزی-زمانی (رولاندیک) معمولا در سنین ۱ تا ۱۴ سالگی آغاز می‌شود. این تشنج ها اغلب کانونی هستند و شامل لرزش، بی‌حسی یا گزگز در صورت یا زبان کودک می‌شوند و ممکن است بر گفتار تاثیر بگذارند و منجر به ترشح بزاق شوند. گاهی اوقات، این تشنج ها می‌توانند به تشنج های تونیک-کلونیک تبدیل شوند.

۳. علائم تشنج فوکال در بزرگسالان

بزرگسالان نیز به طور رایج با تشنج فوکال و صرع زندگی می‌کنند. با درمان و مراقبت مناسب، بسیاری از آن‌ها می‌توانند زندگی خود را با حداقل تاثیرات ناشی از این وضعیت ادامه دهند. مدیریت صحیح شامل استفاده از داروهای ضد صرع و پیگیری منظم با پزشک می‌تواند به کنترل تشنجها و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. حین تشنج کانونی با آگاهی، فرد ممکن است تغییراتی در حواس خود تجربه کند، مانند تغییر در حس بویایی یا چشایی، یا احساسات غیرعادی. همچنین، ممکن است دچار لرزش‌های عضلانی در بازوها یا پاها در یک سمت بدن شود. در این حالت، حرکات سر یا چشم‌ها نیز ممکن است رخ دهد و فرد ممکن است نورهای چشمک‌زن را ببیند.

تشنج فوکال در خواب

تشنج های کانونی در خواب نوعی از تشنج هستند که حین خواب رخ می‌دهند و علائمی مشابه با تشنج های فوکال در بیداری دارند. حرکات غیرارادی در یک سمت بدن، مانند لرزش یا انقباضات عضلانی نیز در این نوع تشنج دیده می‌شوند. از آنجایی که فرد در خواب است، ممکن است به سختی متوجه تشنج شود و ممکن است پس از بیدار شدن احساس خستگی، سردرد یا سردرگمی کند. در برخی موارد، تشنج فوکال در خواب می‌تواند به تشنج های تونیک-کلونیک تبدیل شود. تشخیص و درمان این نوع تشنج ها نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک دارد.

علت تشنج فوکال

تشنج فوکال یا کانونی به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در یک ناحیه خاص از مغز رخ می‌دهد. علل دقیق این اختلال همیشه مشخص نیست، اما برخی از عوامل زیر می‌توانند در بروز تشنج فوکال نقش داشته باشند:

• آنوریسم‌ها
• آریتمی قلبی
• تومورهای مغزی
• کمبود اکسیژن مغزی (هیپوکسی)
• ضربه مغزی و آسیب‌های تروماتیک مغز
• بیماری‌های تخریب‌کننده مغز مانند بیماری آلزایمر یا دمانس
• ترک مواد مخدر یا الکل
• اکلامپسی (پرفشاری خون در دوران بارداری)
• مشکلات الکترولیتی، به ویژه کمبود سدیم (هیپوناترمی)، کلسیم یا منیزیم
• تب‌ها، به‌ویژه تب‌های بالا (تشنج های تب‌دار)
• اختلالات ژنتیکی
• تغییرات هورمونی مانند صرع کاتامنیال در افراد با چرخه قاعدگی
• عفونت‌ها (به‌ویژه انسفالیت یا مننژیت)
• التهاب ناشی از اختلالات سیستم ایمنی
• بی‌خوابی و مشکلات خواب
• مسائل متابولیکی به‌ویژه قند خون بالا (هیپرگلیسمی) یا پایین
• مشکلات ساختار مغز به‌ویژه مواردی که از بدو تولد وجود دارند.
• واکنش شدید سیستم ایمنی به عفونت
• سکته‌ها یا حملات ایسکمی گذرا
• مصرف مواد مخدر و الکل شامل داروهای تجویزی و داروهای تفریحی

تشخیص تشنج فوکال (تست تشنج فوکال)

تشخیص تشنج‌ فوکال باید توسط پزشک متخصص مانند نورولوژیست و بر اساس علائم بیمار (یا توصیف‌های دیگران) و آزمایش‌های تشخیصی انجام بگیرد. تست های تشنج فوکال تایید می‌کنند که فرد دچار تشنج شده‌ یا مستعد این عارضه است یا خیر. آزمایش‌های ژنتیکی نیز می‌توانند شرایط ارثی که منجر به تشنج می‌شوند را شناسایی کنند. یک قسمت کلیدی در تشخیص تشنج های کانونی، شناسایی نقطه کانونی است، یعنی ناحیه خاصی که تشنج ها از آن شروع می‌شوند. پیدا کردن این نقطه می‌تواند به طور قابل توجهی در درمان این نوع تشنج ها کمک کند. آزمایش‌های ممکن برای تشخیص این وضعیت عبارتند از:

• آزمایش‌های خون برای بررسی عدم تعادل‌های متابولیک و شیمیایی خون، مشکلات سیستم ایمنی، سموم و سطح داروهای ضدتشنج
• الکتروانسفالوگرافی (EEG) برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز
• نظارت ویدئویی برای مشاهده تشنج ها حین ثبت فعالیت مغز
•  ام آر آی برای مشاهده ساختار مغز
• اسکن توموگرافی با تابش پوزیترون (PET) برای بررسی فعالیت متابولیک مغز
• توموگرافی کامپیوتری با تابش فوتون تک (SPECT) جهت بررسی جریان خون مغز حین تشنج
• مگنتوئنسفالوگرافی (MEG): اندازه‌گیری میدان‌های مغناطیسی تولید شده توسط فعالیت الکتریکی مغز
• نظارت EEG داخل جمجمه با استفاده از الکترودهای زیرپوستی، الکترودهای عمقی یا Stereo-EEG (SEEG)
• عفونت نخاعی

درمان تشنج فوکال

تشخیص و درمان تشنج‌ با تعیین اینکه تشنج ها تحریک‌شده هستند یا غیرتحریکی، آغاز می‌شود. در مواردی که ممکن است، درمان علت زمینه‌ای تشنج های تحریکی به طور موثری مانع از بروز تشنج‌ها می‌شود. اگر علت زمینه‌ای قابل درمان نباشد، پزشکان معمولا سعی می‌کنند تشنج ها را مدیریت کنند تا شدت آن‌ها کاهش یابد یا تعداد بروز آن‌ها کمتر شود. به طور کلی، پزشکان معمولا از درمان تشنج های غیرتحریکی در اولین بار اجتناب می‌کنند، مگر اینکه فرد در معرض خطر بالای بروز مجدد تشنج باشد.

اگر فرد در معرض خطر بالاست یا سابقه تشنج غیرتحریکی داشته باشد، معمولا تشخیص صرع داده می‌شود و درمان شروع خواهد شد. داروهای مختلف می‌توانند تشنج ها را حین بروز متوقف کرده یا از بروز آن‌ها جلوگیری و تعداد دفعات بروز را کاهش دهند. برخی از این داروها به صورت وریدی (IV) برای درمان فوری تشنج‌ها استفاده می‌شوند، در حالی که برخی هم به صورت قرص‌ روزانه مصرف می‌شوند. تغییرات رژیم غذایی شامل رژیم‌های کم‌کربوهیدرات یا بدون کربوهیدرات (رژیم کتوژنیک) می‌توانند مانع از بروز تشنج های صرع شوند یا تعداد بروز آن‌ها را کاهش دهند.

در برخی موارد، جراحی با برداشتن یا قطع کردن ناحیه مشکل‌ساز از سایر قسمت‌های مغز، تشنج ها را متوقف کند. تحریک الکتریکی عصب واگ، که به طور مستقیم به مغز متصل است، تعداد دفعات بروز تشنج ها را کاهش می‌دهد. تحریک عصبی پاسخگو و تحریک عمیق مغز هم از دیگر راه‌های درمان تشنج فوکال هستند.

۱. داروی تشنج فوکال

داروهای ضد تشنج نقش مهمی در کنترل تشنج‌های فوکال دارند. این داروها با کاهش فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز عمل می‌کنند و از بروز تشنج جلوگیری می‌کنند. انتخاب داروی مناسب برای هر فرد به عوامل مختلفی از جمله نوع تشنج، شدت آن، سن بیمار و سایر بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد. بنابراین، پزشک متخصص مغز و اعصاب پس از بررسی دقیق وضعیت بیمار، داروی مناسب را تجویز خواهد کرد.داروهای مورد استفاده برای درمان تشنج‌ فوکال از گروه داروهای ضد صرع هستند که به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• داروهای کنترل تشنج که تعداد دفعات و شدت تشنج ها را کاهش می‌دهند؛ مانند:
  • لاموتریژین (Lamotrigine)کاربامازپین (Carbamazepine)لوتیراستام (Levetiracetam)
  • والپروئیک اسید (Valproic Acid)
• داروهای فوری مانند دیازپام (Diazepam) یا لورازپام (Lorazepam) که به صورت وریدی یا زیرپوستی تجویز می‌شوند.

پزشک با توجه به نوع تشنج، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و پاسخ به درمان، بهترین دارو را انتخاب خواهد کرد. مهم است که درمان تحت نظر پزشک و با پیگیری منظم انجام شود.

۲. درمان خانگی تشنج فوکال

درمان خانگی برای تشنج های کانونی باید به‌عنوان مکملی برای درمان‌های پزشکی در نظر گرفته شود و نباید جایگزین آن‌ها شود. برخی از روش‌های خانگی که می‌توانند به بهبود وضعیت کمک کنند عبارتند از:

1. تغییرات در رژیم غذایی و مصرف غذاهای سالم و متعادل، به ویژه رژیم‌های کم‌کربوهیدرات (کتوژنیک)
2. مدیریت استرس با مدیتیشن، یوگا و تنفس عمیق
3. خواب کافی و منظم
4. اجتناب از محرک‌ها مانند الکل، کافئین
5. مکمل‌ها و گیاهان دارویی مانند منیزیم و ویتامین B۶
6. پیوستن به گروه‌های حمایتی یا مشاوره با دیگران که تجربه مشابهی دارند.

عوارض تشنج فوکال

پس از تشنج فوکال، ممکن است احساس خوبی داشته باشید و بلافاصله به فعالیت‌های خود بازگردید. اما ممکن است برای مدتی دچار سردرگمی یا خستگی شوید و نیاز به خواب داشته باشید. برخی افراد پس از تشنج دچار ضعف موقت شده یا نتوانند قسمتی از بدن خود را حرکت دهند. این علائم معمولا موقتی هستند و با استراحت بهبود می‌یابند.

این عوارض به دلیل ادامه‌دار بودن فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز و ناتوانی در بازگشت به حالت طبیعی ایجاد می‌شوند. به همین دلیل، تشخیص و درمان سریع و موثر در این شرایط بسیار مهم است.

پیشگیری از تشنج فوکال

همه افراد در معرض خطر تشنج هستند و این تشنج ها به طور غیرقابل پیش‌بینی رخ می‌دهند، بنابراین نمی‌توان به طور کامل از آن‌ها جلوگیری کرد. بهترین کار این است که عوامل ممکن را شناسایی کرده و از آن‌ها پرهیز کنید تا شانس بروز تشنج کاهش یابد. برای کاهش خطر بروز تشنج، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• رژیم غذایی متعادل و حفظ وزن سالم
• توجه به عفونت‌ها : عفونت‌های چشمی و گوشی نیاز به درمان به موقع دارند.
• آسیب‌های سر یکی از علل اصلی تشنج های کانونی هستند. استفاده از تجهیزات ایمنی مانند کلاه ایمنی و کمربند ایمنی در خودرو می‌تواند از آسیب مغزی عامل تشنج جلوگیری کند.
• مدیریت بیماری‌های مزمن، به ویژه دیابت نوع ۱ و نوع ۲

سوالات متداول

۱. تشنج فوکال چیست؟
تشنج فوکال نوعی تشنج است که از یک ناحیه خاص مغز آغاز می‌شود.

۲. آیا در تشنج فوکال فرد هوشیار می‌ماند؟
بله، در برخی موارد آگاهی حفظ می‌شود؛ اما اگر تشنج گسترش یابد، ممکن است هوشیاری از دست برود.

۳. علائم حرکتی تشنج فوکال چیست؟
لرزش، انقباض عضلات یا حرکات تکراری مثل پلک زدن یا ضربه زدن به لب‌ها.

۴. علائم حسی تشنج فوکال چه مواردی هستند؟
توهمات بینایی، شنیداری، بویایی، چشایی یا لمسی.

۵. آیا تشنج فوکال علائم احساسی و روانی هم دارد؟
بله، ممکن است فرد احساس ترس، اضطراب یا شادی شدید داشته باشد.

۶. آیا نوزادان هم ممکن است تشنج فوکال داشته باشند؟
بله، این نوع تشنج می‌تواند از سنین پایین و حتی زیر ۶ ماهگی شروع شود.

۷. علائم تشنج فوکال در کودکان چیست؟
بی‌حسی یا گزگز در صورت و زبان، تأثیر بر گفتار و ترشح بزاق.

۸. بزرگسالان چگونه با تشنج فوکال کنار می‌آیند؟
با دارو، پیگیری پزشکی و سبک زندگی مناسب می‌توانند آن را کنترل کنند.

۹. تشنج فوکال در خواب چگونه است؟
در خواب اتفاق می‌افتد و ممکن است با لرزش بدن یا سردرگمی پس از بیداری همراه باشد.

۱۰. علت تشنج فوکال چیست؟
به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در ناحیه‌ای خاص از مغز رخ می‌دهد.