یکی از صحنه‌های کلیدی در فیلم پرفروش اوپنهایمر، مربوط به گفت‌وگوی دانشمندان برجسته آمریکایی درباره ساخت سلاح هسته‌ای قدرتمندتری به نام بمب هیدروژنی می‌شود؛ این بحث پس از نخستین آزمایش هسته‌ای اتحاد جماهیر شوروی شکل می‌گیرد.
ایده این بود که با ساخت این سلاح ترموهسته‌ای جدید، که نخستین‌بار توسط دانشمندی به نام ادوارد تلر مطرح شده بود، آمریکا بتواند در آغاز جنگ سرد بار دیگر برتری نظامی خود را تثبیت کند؛ چراکه بمب موسوم به اچ-بمب (H-Bomb) قدرت تخریب به مراتب بیشتری نسبت به ای-بمب (A-Bomb)، یعنی همان بمب‌های اتمی اولیه‌ای که آمریکا و شوروی استفاده کرده بودند، داشت. حرف A مخفف atomic است و به‌سرعت به عنوان نام رایج نخستین سلاح هسته‌ای شناخته شد.
استفاده از بمب اتم تنها به آزمایش‌های نظامی آمریکا خلاصه نشد و دو بار در جنگ نیز از آن بهره‌برداری کردند — که البته تا به امروز تنها باری است که از سلاح‌های هسته‌ای در جنگ استفاده شده. این دو بمب در سال ۱۹۴۵ بر فراز شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن فرود آمدند و با وارد ساختن یک ویرانی عظیم، باعث خاتمه یافتن جنگ جهانی دوم شدند.
در ادامه، بمب هیدروژنی ادوارد تلر نیز توسط هر دو قدرت اصلی (آمریکا و شوروی) ساخته شد و به تدریج بخش عمده‌ای از زرادخانه‌های هسته‌ای آن‌ها و کشورهای دیگر را در اختیار گرفت، به طوری‌که تا اواخر دهه ۱۹۸۰ بیش از ۴۰ هزار سلاح ترموهسته‌ای تولید شده بود.
اما جدا از اینکه بمب‌های اتمی قدرت کمتری دارند، تفاوت واقعی آن‌ها با بمب‌های هیدروژنی در چیست؟ در واقع، تفاوت بین بمب اتمی و بمب هسته‌ای چیست — آیا اصلاً تفاوتی وجود دارد؟ پاسخ این پرسش، به نحوهٔ فعال‌سازی و چگونگی ایجاد انفجار در آن‌ها بستگی دارد.
از نظر فنی، همه بمب‌های اتمی، به عنوان بمب‌های هسته‌ای در نظر گرفته می‌شوند؛ زیرا آن‌ها از شکافت هسته‌ای (واکنش هسته‌ای) به‌عنوان منبع انرژی خود بهره می‌برند (برخلاف بمب‌های سنتی مانند تی‌ان‌تی و دینامیت که از واکنش‌های شیمیایی، نه هسته‌ای، استفاده می‌کنند). با این حال، یک تفاوت کلیدی بین سلاح‌های اتمی و سلاح‌های ترموهسته‌ای، مانند بمب هیدروژنی، وجود دارد و آن هم این است که سلاح‌های ترموهسته‌ای علاوه بر شکافت، از همجوشی هسته‌ای نیز استفاده می‌کنند.
استفاده بمب‌های ترموهسته‌ای از بمب‌های اتمی کوچک برای انفجار
تمامی بمب‌های اتمی، بمب‌های هسته‌ای محسوب می‌شوند، اما همه بمب‌های هسته‌ای لزوماً بمب اتمی نیستند. به هر دلیلی، واژه اتمی اکنون به‌عنوان اصطلاحی برای توصیف سلاح‌هایی که از شکافت هسته‌ای به‌عنوان منبع اصلی انرژی خود استفاده می‌کنند، به کار می‌رود. شکافت زمانی انرژی تولید می‌کند که هسته یک اتم توسط برخورد ذره‌ای دیگر، معمولاً نوترونی که به آن شلیک می‌شود، شکسته شود. اگر نوع مناسب ماده به‌درستی کنار هم قرار گیرد، مانند اورانیوم یا پلوتونیوم تصفیه‌شده، واکنش زنجیره‌ای شکافت رخ می‌دهد که در آن اتم‌های بیشتری توسط نوترون‌های منتشرشده از شکافت‌های قبلی شکسته می‌شوند و انفجاری آنی و بسیار قوی بوجود می‌آید.
مانند بمب‌های اتمی، بمب‌های ترموهسته‌ای نیز جزو سلاح‌های هسته‌ای محسوب می‌شوند، اما آن‌ها به‌جای شکافت، از همجوشی استفاده می‌کنند. وقتی دو اتم به‌زور با هم ترکیب می‌شوند، اتم جدید جرم کمتری نسبت به مجموع جرم دو اتم اولیه پیدا می‌کند؛ چون طبق معادله E=MC² جرم باقی‌مانده به انرژی تبدیل می‌شود که این انرژی، انفجار هسته‌ای را به وجود می‌آورد. اتم‌های هیدروژن ساده‌ترین اتم‌ها در طبیعت هستند، به همین دلیل از آن‌ها در واکنش‌های ترموهسته‌ای استفاده می‌شود و به همین علت بود که سلاح‌های اولیه، بمب‌های هیدروژنی نامیده می‌شدند. استفاده از انرژی همجوشی در واقع به‌نوعی مهار قدرت خورشید است، که خودش با همجوشی مداوم دو اتم هیدروژن به یک اتم هلیوم تأمین می‌شود.
همجوشی اتم‌ها به انرژی زیادی نیاز دارند، به همین دلیل است که بمب‌های ترموهسته‌ای در واقع شامل بمب‌های اتمی کوچک درون خود می‌شوند. به عبارت دیگر، مرحله اولیه یک سلاح ترموهسته‌ای شامل استفاده از مواد منفجره معمولی برای شکافت اتم‌های اورانیوم و ایجاد شکافت هسته‌ای است که این مسئله به تنهایی انرژی کافی برای ترکیب ایزوتوپ‌های هیدروژن و ایجاد انفجار ترموهسته‌ای را تولید می‌کند. تمام این فرآیند در کسری از ثانیه اتفاق می‌افتد.
آیا بمب کثیف به‌عنوان سلاح هسته‌ای در نظر گرفته می‌شود؟
با وجود اینکه همجوشی هسته‌ای مرگبارترین سلاح شناخته‌شده توسط انسان را ایجاد کرده، اما استراتژیست‌های نظامی همچنان به رآکتورهای همجوشی به‌عنوان روشی برای بهبود توانایی‌های تهاجمی و دفاعی خود نگاه می‌کنند.
با این حال، همه سلاح‌های رادیواکتیو نیاز ندارند که مستقیماً از همجوشی یا شکافت برای کشنده و مرگبار بودن خود استفاده کنند. برای مثال، بمب کثیف به‌عنوان یک سلاح محتمل که ممکن است توسط تروریست‌ها یا کشورهای کوچک به کار گرفته شود، توجه بسیاری را به خودش جلب کرده است.
به این دلیل که ساخت آن بسیار آسان‌تر و عملی‌تر از سلاح‌های هسته‌ای یا ترموهسته‌ای سنتی است که به اورانیوم تصفیه‌شده یا سوخت‌های مشابه نیاز دارند. بمب کثیف در واقع فقط یک مواد منفجره سنتی است که مواد رادیواکتیو به دور آن پیچیده شده؛ زمانی که بمب منفجر می‌شود، این مواد پخش شده و افرادی که در نزدیکی آن قرار دارند را آلوده می‌کند.
در بمب کثیف، هیچ‌گونه فرآیند همجوشی یا شکافت هسته‌ای برای ایجاد انرژی انفجار وجود ندارد. در عوض، تابش رادیواکتیو از قبل در موادی مانند تجهیزات پزشکی یا زباله‌های هسته‌ای موجود است. این بدان معناست که بمب کثیف، علی‌رغم اینکه رادیواکتیو بوده و بسیار کشنده است، نه یک سلاح اتمی محسوب می‌شود و نه یک سلاح هسته‌ای. همچنین، این سلاح خطر به‌مراتب کمتری دارد، چرا که بمب کثیف ممکن است فقط در چند ساختمان یا شاید چند کیلومتر اطراف خود خرابی به بار آورد، در حالی که سلاح‌های ترمونوکلئار می‌توانند صدها برابر قدرتمندتر باشند.
![دانشجوی بریتانیایی رکورد حل روبیک 4×4 با ربات را شکست؛ 33 ثانیه سریع‌تر از رقبا [تماشا کنید]](https://static.digiato.com/digiato/2025/05/rubik-robot-388x462.jpg)
بدون نظر