قابلیت مانور هوایی در سال‌های اخیر پیشرفت زیادی داشته و برخی از چابک‌ترین جنگنده‌های دنیا اکنون قادر به انجام حرکاتی هستند که تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسند. آیرودینامیک پیشرفته و سامانه‌های قدرتمند «پرواز با سیم» این پیچ‌و‌تاب‌ها را ممکن می‌سازند، اما کدام جنگنده در انجام این مانورها بهترین است؟
در حالی که همه جنگنده‌ها با معرفی هر نسل جدیدی از طراحی هواپیما و موتور چابک‌تر شده‌اند، برخی فناوری‌های نوظهور، استانداردهای پرواز را بالاتر برده‌اند. قابل توجه‌ترین مورد، فناوری «بردار رانش» (Thrust Vectoring) است که از دهه ۱۹۵۰ وجود داشته، اما از ابتدای قرن جدید برای جنگنده‌های فوق‌مانورپذیر به‌طور کامل بهینه شده است.
در موتورهای جت معمولی، نیروی رانش فقط به سمت عقب وارد می‌شود، اما با بردار رانش یا جهت‌دهی رانش می‌توان زاویه خروج گازهای موتور را تغییر داد — مثلاً به بالا، پایین، چپ یا راست — و با این کار، بدون نیاز به حرکت سطوح آیرودینامیکی مثل بال یا سکان، هواپیما را در هوا چرخاند یا کنترل کرد.
دو هواپیمای روسی Su-57 و Su-35 از بردار رانش سه‌بعدی (3D) استفاده می‌کنند و کنترل بی‌نظیری در تمام جهات به خلبان می‌دهند. جنگنده F-22 از بردار رانش دوبعدی (2D) بهره می‌برد، اما کمبود بُعد سوم را با قدرت خام خود جبران می‌کند. حتی بدون بردار رانش نیز چند جنگنده فوق‌العاده چابک هستند که به عملکرد این پیشتازان نزدیک می‌شوند – بیایید ببینیم چابک‌ترین جنگنده‌های حال حاضر جهان کدامند.
چابک‌ترین جنگنده‌های جهان در سال ۲۰۲۵
Sukhoi Su-57 Felon
Lockheed Martin F-22 Raptor
Sukhoi Su-35 Flanker
Dassault Rafale
Eurofighter Typhoon
Lockheed Martin F-35 Lightning II
Chengdu J-20 Mighty Dragon
MiG-35 Fulcrum
HAL Tejas
KAI KF-21 Boramae
بیایید به بررسی ۱۰ جنگنده با بیشترین چابکی و قدرت مانور در جهان امروز بپردازیم.
۱. Sukhoi Su-57 Felon
کشور سازنده: روسیه
نسبت رانش به وزن: ۱.۲
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۳۰
بردار رانش: بله (۳بعدی)
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۲۸ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۶۷,۰۰۰
بارگذاری بال (پوند/فوت مربع): ۷۶
محدوده نیروی G: مثبت ۹
در حالی که Su-57 ویژگی‌هایی از قابلیت پنهانکاری دارد، ماموریت اصلی آن این است که سریع، به شدت مانورپذیر و پیروز نبردهای هوایی نزدیک باشد. طراحی آن این موارد را با قدرت ارائه می‌دهد و با بردار رانش سه بعدی پیشرفته، توانایی گردش با نرخ ۳۰ درجه در ثانیه را دارد.
اگرچه بسیاری از جزئیات فنی Su-57 هنوز مشخص نیست، اما بی‌شک این هواپیما سریع، چابک و خطرناک است. این جنگنده در اوکراین با موشک‌های کروز Kh-69 و موشک‌های دوربرد R-37 هم در نبردهای هوا به هوا و هوا به زمین استفاده شده است.
در سال ۲۰۲۳، خلبان آزمایشی دفتر طراحی سوخو، رافائل سلیمانوف، اعلام کرد که هدایت Su-57 «لذت‌بخش» است و افزود: «به خلبان امکان پرواز در هر شرایط، در هر سرعت، و در هر زاویه حمله‌ای را می‌دهد». این بیانگر دکترین روسی مبنی بر آمادگی برای هر غافلگیری و اولویت دادن به نبرد نزدیک نسبت به پنهانکاری و سلطه در برد فراتر از دید است.
۲. Lockheed Martin F-22 Raptor
کشور سازنده: ایالات متحده
نسبت رانش به وزن: ۱.۲۶
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۸
بردار رانش: بله (۲بعدی)
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۲۵ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۶۲,۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر فوت مربع): ۷۶.۸
محدوده نیروی G: مثبت ۹ / منفی ۳
در نسبت رانش به وزن، F-22 بدون رقیب است. دو موتور Pratt & Whitney F119 آن ۲۶,۰۰۰ پوند بر فوت رانش تولید می‌کنند که به پس‌سوز تا ۳۵,۰۰۰ پوند می‌رسد. همچنین اف-۲۲ سریع‌ترین جنگنده این فهرست است و می‌تواند در ۲۵ ثانیه به سرعت ماخ ۱.۲ برسد.
بر خلاف Su-57، رپتور بردار رانش سه بعدی ندارد. سیستم بردار رانش آن دو بعدی است، که فقط اجازه حرکت نازل‌ها به سمت بالا و پایین را می‌دهد نه افقی. دلیل این موضوع آن است که هدف اصلی F-22 پنهانکاری است و بردار رانش سه بعدی نیازمند خروجی اگزوز به شکل گرد است که ردپای حرارتی هواپیما را افزایش می‌دهد.
۳. Sukhoi Su-35 Flanker
کشور سازنده: روسیه
نسبت رانش به وزن: ۱.۱۵
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۸
بردار رانش: بله ( ۳بعدی)
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۲۹ ثانیه
نرخ صعود (فوت بر دقیقه): ۵۵,۰۰۰
بارگذاری بال (فوت بر متر مربع): ۸۴
محدوده نیروی G: مثبت ۹
Su-35 که بر اساس Su-27 توسعه یافته، یک جنگنده تک‌صندلی برتری هوایی فوق‌مانورپذیر است. مانند Su-57، بخشی از چابکی خارق‌العاده این جنگنده روسی از نازل‌های بردار رانش آن حاصل می‌شود. اگرچه بردار رانش آن به‌طور کامل سه بعدی نیست، اما زاویه نازل‌ها به‌گونه‌ای است که هرکدام به‌طور مستقل کنترل می‌شوند و اثری مشابه نازل سه بعدی ایجاد می‌کنند.
سرعت شتاب سوخو-۳۵ نسبت به F-22 و Su-57 کمی کمتر است، و نرخ صعود پایین‌تری هم دارد. با این حال، نرخ گردش یکسانی با F-22 داشته و می‌تواند فشار G مشابهی را تحمل کند. اما بارگذاری بال بالاتر، مانورپذیری آن را در سرعت‌های پایین کاهش می‌دهد و آن را بیشتر در معرض استال قرار می‌دهد.
۴. Dassault Rafale
کشور سازنده: فرانسه
نسبت رانش به وزن: ۱.۱
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۷
بردار رانش: خیر
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۰ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۶۰۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر متر مربع): ۶۷
محدوده نیروی G: مثبت ۹ / منفی ۳.۶
در حالی که رافال فاقد بردار رانش است، اما با طراحی آیرودینامیک و سامانه‌های کنترل پرواز پیشرفته، این کاستی را جبران می‌کند. بال دلتا و کاناردهای بزرگ آن باعث افزایش مانورپذیری می‌شوند و در سرعت‌های پایین نیز پایداری مناسبی ارائه می‌دهند.
اگرچه رافال با محدوده نیروی +۹G طراحی شده، اما داسو اعلام کرده که می‌تواند در شرایط اضطراری تا +۱۱G را نیز تحمل کند. اگر چه کنترل آن ممکن است دشوار باشد، اما سیستم پرواز با سیم پیشرفته باعث سهولت هدایت این جنگنده می‌شود. این جنگنده چابک‌ترین جنگنده نسل ۴.۵ در زرادخانه ناتو به‌شمار می‌رود.
۵. Eurofighter Typhoon
کشور سازنده: بریتانیا / اتحادیه اروپا
نسبت رانش به وزن: ۱.۱۵
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۸
بردار رانش: خیر
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۲۸ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۶۲,۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر فوت مربع): ۶۴
محدوده نیروی G: مثبت ۹
تایفون برای نبردهای نزدیک تن به تن طراحی شده و در تمام سرعت‌ها، چه فراصوت و چه مادون صوت، بسیار چابک است. طراحی این جنگنده اروپایی به‌طور ذاتی ناپایدار است که به لطف سیستم کنترل پرواز چهارگانه دیجیتال، به افزایش مانورپذیری آن کمک می‌کند.
ایرباس در سال ۲۰۱۵ بسته‌ای از بروزرسانی‌های آیرودینامیکی را روی تایفون آزمایش کرد. خلبان پروژه، رافائله بلترامه، اظهار داشت: «ما به زاویه‌های حمله‌ای دست یافتیم که ۴۵ درصد بیشتر از نسخه استاندارد بودند، و نرخ چرخش تا ۱۰۰ درصد بالاتر، که همگی به چابکی بیشتر منجر شدند.»
این ارتقاها هنوز در دستور کار تایفون هستند، اما نشانه‌ها حاکی از آن است که تمرکز بیشتر روی پروژه جنگنده‌های نسل ششم آینده قرار گرفته است تا ارتقای همین جنگنده.
۶. Lockheed Martin F-35 Lightning II
کشور سازنده: ایالات متحده
نسبت رانش به وزن: ۱.۰۷
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۲
بردار رانش: خیر
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۰ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۴۵,۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر متر مربع): ۸۸.۱
محدوده نیروی G: مثبت ۹
اگرچه متخصص نبردهای نزدیک تن به تن نیست و ظاهر آن نسبت به هم‌رده‌هایش «جعبه‌ای»تر است، اما F-35 دارای کامپیوتر پروازی پیشرفته‌ای است که محدودیت‌های آیرودینامیکی آن را جبران می‌کند. نسخه برخاست کوتاه و فرود عمودی (STOVL) آن (F-35B) به‌ویژه در سرعت‌های پایین به لطف سیستم LiftFan و نازل متحرک خود بسیار چابک است.
اگر F-22 را یک فراری پرنده بدانیم، F-35 کامپیوتری پرنده است. سیستم پرواز با سیم به شدت بهینه سازی شده آن فقط دستورات خلبان را منتقل نمی‌کند، بلکه پیش‌بینی هم می‌کند. خلبانان آزمایشی بارها گفته‌اند که F-35 یکی از آسان‌ترین جت‌ها برای پرواز است و این موضوع ذهن خلبان را برای تصمیمات تاکتیکی آزاد می‌کند.
در حالی که F-35 به‌اندازه کافی چابک است که در نبرد تن به تن پیروز شود، طراحی آن طوری است که اصلاً نیاز به ورود به چنین نبردهایی نداشته باشد. پنهانکاری پیشرفته، حسگرهای مدرن و توانایی ادغام داده‌ها به آن کمک می‌کند تا اغلب از درگیری‌های نزدیک اجتناب کند.
۷. Chengdu J-20 Mighty Dragon
کشور سازنده: چین
نسبت رانش به وزن: ۱
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۴
بردار رانش: هنوز نه (مورد انتظار است)
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۵ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۵۹۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر متر مربع): ۶۹
محدوده نیروی G: مثبت ۹/ منفی ۳
J-20 Mighty Dragon یکی از مرموزترین جت‌های این فهرست است و اولین جنگنده پنهانکار عملیاتی چین به‌شمار می‌رود. اگرچه مشخصات آن به‌صورت عمومی منتشر نشده‌اند، اما اطلاعات متن‌باز و تحلیل‌های تخصصی دید خوبی از قابلیت‌های این جنگنده نسل پنجمی چینی ارائه می‌دهند.
اول از همه اینکه این جت جنگنده از لحاظ جثه بزرگ‌تر از F-22 و Su-57 است، چون برای برد بلند و ظرفیت حمل بار فراوان طراحی شده است. با این وجود، به لطف کاناردهای متحرک و پایدارکننده‌های عمودی بزرگ، از چابکی مناسبی برخوردار است. فیلم‌های نمایشگاهی نشان می‌دهند که این جت قادر به انجام صعودهای تند، لوپ‌های شدید و مانورهای زاویه حمله بالا است که ثابت می کند چیزی بیش از یک حامل موشک های کروز است.
گفته می‌شود J-20 در آینده با افزودن سیستم بردار رانش چابک‌تر نیز خواهد شد. جت‌های J-10 چینی مدتی است که از این فناوری بهره می‌برند، و به‌عنوان نخستین جت‌های تک‌موتوره دارای این قابلیت شناخته می‌شوند. پنتاگون در گزارش سالانه «توان نظامی چین» اشاره کرده است که J-20 نیز به احتمال زیاد بردار رانش دو بعدی دریافت خواهد کرد.
۸. MiG-35 Fulcrum
کشور سازنده: روسیه
نسبت رانش به وزن: ۱.۰۳
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۴
بردار رانش: اختیاری (نسخه TVC)
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۲ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۶۵,۰۰۰
بارگذاری بال (فوت بر متر مربع): نامشخص
محدوده نیروی G: مثبت ۹/ منفی ۳
MiG-35 Fulcrum پیشرفته‌ترین نسخه از MiG-29 است و با حفظ شکل آیرودینامیکی جنگنده اصلی، بهبودهایی در مدیریت انتقال انرژی پیدا کرده است. مانند رافال، از سیستم پروازی چهارگانه دیجیتال بهره می‌برد که پروازی نرم و دقیق را ممکن می‌سازد.
روسیه نسخه‌هایی از این جت را با نازل‌های بردار رانش آزمایش کرده، اما به‌صورت استاندارد روی آن نصب نشده‌اند. حتی بدون این فناوری، نمایشگاه های هوایی مانند MAKS نشان داده‌اند که این جنگنده قادر به گردش‌های تند، لوپ و صعودهای عمودی مانند سایر جنگنده‌های نسل ۴.۵ غربی است.
تا همین اواخر، MiG-35 در حال خروج از خط تولید به نظر می رسید، بدون علاقه ای از مشتریان خارجی و تولید محدود. اما با توجه به جنگ اوکراین و بی‌ثباتی جهانی، روسیه گزینه‌های جدیدی برای این جنگنده دارد. یوری اسلیوسار، مدیر عامل شرکت United Aircraft Corporation، به Defense Security Asia گفت که آخرین نسخه این جت (نسل ۴+++ طبق گفته او) امسال به تولید انبوه خواهد رسید. با توجه به تلفات سنگین نیروی هوایی روسیه، وارد کردن یک جت پیشرفته می‌تواند برتری هوایی را برای روسیه به ارمغان آورد (اگر بتوانند واقعاً آن را تولید کنند).
۹. HAL Tejas
کشور سازنده: هند
نسبت رانش به وزن: ۱.۰۷
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۲
بردار رانش: ندارد
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۳ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۵۵,۰۰۰
بارگذاری بال (پوند بر فوت مربع): ۵۲.۳
محدوده نیروی G: مثبت ۹/ منفی ۳.۵
جنگنده‌ای تا حدودی دست‌کم‌گرفته‌شده، این جت چندمنظوره سبک‌وزن ساخت Hindustan Aeronautics یکی از سبک‌ترین جنگنده‌های دنیاست (حداکثر وزن برخاست ۱۳ تن). این موضوع بارگذاری بال بسیار پایین را فراهم می‌کند و باعث می‌شود در گردش‌های تند و پایداری در سرعت‌های پایین عملکرد درخشانی داشته باشد.
در این جنگنده نیازی به موتورهای غول‌پیکر نیست، چون Tejas از ابتدا برای چابکی طراحی شده است. ناپایداری طبیعی آن با سیستم پروازی چهارگانه دیجیتال قدرتمند کنترل می‌شود، که در ابتدا با همکاری داسو توسعه داده شد. اگرچه Tejas برخلاف همتایانش فاقد بردار رانش است، اما طراحی آیرودینامیک پاک و سطوح کنترلی سبک، این نقص را جبران می‌کند.
۱۰. KAI KF-21 Boramae
کشور سازنده: کره جنوبی
نسبت رانش به وزن: ۱.۱
نرخ گردش پایدار (درجه/ثانیه): ۲۵
بردار رانش: هنوز نه
شتاب تا ۱.۲ ماخ: ۳۰ ثانیه
نرخ صعود (فوت/دقیقه): ۵۰۰۰۰ (تخمینی)
بارگذاری بال (پوند بر فوت مربع): ۷۳
محدوده نیروی G: مثبت ۹
KAI KF-21 Boramae (در کره‌ای به‌معنای شاهین) هنوز به‌طور کامل وارد سرویس نشده، اما به‌عنوان جنگنده‌ای چندمنظوره و چابک طراحی شده است. این نخستین تلاش کره جنوبی در ساخت یک جنگنده پیشرفته است و طراحی آن شباهت‌هایی به F-22 و F-18 دارد.
ویدیوهای آزمایشی اولیه نشان داده‌اند که این جنگنده کره ای دارای نرخ گردش بالا، کنترل دقیق گام (pitch) و رفتار نرم در سرعت‌های پایین است. به جای داشتن یک محفظه داخلی تسلیحات، Boramae ساختار سبک‌تری دارد که به نسبت رانش به وزن مناسب و بارگذاری بال متوسط (تقریباً ۷۳) منجر شده است.
در نسخه Block 1 جنگنده KF-21 بردار رانش ندارد، اما KAI تصریح کرده که نسخه‌های Block 2 و ۳ ممکن است این قابلیت را داشته باشند. همچنین ارتقاءهای برنامه‌ریزی‌شده‌ای برای سیستم آویونیک این جنگنده وجود دارد که می‌توانند چابکی آن را در آینده افزایش دهند.
آیا چابک‌ترین جنگنده‌های جهان می‌توانند بهتر شوند؟
این جنگنده‌های فوق‌العاده چابک، اوج فناوری هوافضا را نشان می‌دهند. آن‌ها قادر به انجام گردش‌ها، لوپ‌ها و چرخش‌هایی هستند که زمانی تنها در فیلم‌های علمی‌تخیلی ممکن به‌نظر می‌رسید. برای خلبان‌هایی که این جت‌ها را هدایت می‌کنند، مسیر پرواز دیگر محدود به قوانین فیزیک نیست.
اما آیا با آمدن نسل ششم، جت‌هایی چابک‌تر نیز خواهیم داشت؟ در حالی که جنگنده‌های آینده احتمالاً به‌اندازه برخی از جت‌های این فهرست چابک خواهند بود، تمرکز اصلی در نسل ششم دیگر بر نبرد نزدیک و داگ‌فایت نیست.
نسل آینده تماماً درباره اتصال‌پذیری خواهد بود؛ هماهنگی با پهپادها، خودروهای زمینی و ماهواره‌ها تا به خلبان قدرت دید و شنود کاملی بدهد. ممکن است شاهد استفاده بیشتر از بردار رانش در نسل آینده جنگنده ها باشیم، اما تمرکز توسعه بیشتر بر پنهانکاری، فناوری پیشرفته و حفظ برتری هوایی در برد فراتر از دید است.
بدون نظر