از استقرار مجسمه استالین تا رژه با لباس ارتش سرخ؛ آیا پوتین می‌خواهد شوروی را برگرداند؟

اتحاد جماهیر شوروی حکومتی به شدت سختگیر و بیرحم بود که توسط مردانی ایدئولوژیک و قدرت‌طلب اداره می‌شد؛ مردانی که با مشت آهنین حکومت می‌کردند. ولادیمیر پوتین که خود در سال‌های پایانی اتحاد جماهیر شوروی یک مامور کا گ ب مستقر در آلمان شرقی بود، هرگز دلتنگی‌اش برای شوروی را پنهان نکرده — اما در سال‌های اخیر، این دلتنگی از یک حس نوستالژیک دور به یک برنامه تمام‌عیار برای احیای شوروی تبدیل شده است.

رییس جمهور روسیه این روزها بیش از هر زمان دیگری تلاش دارد به کشورش رنگ و لعابی شوروی مآبانه بزند— از برپا کردن مجسمه‌های استالین گرفته تا اجرای نمایش‌هایی با لباس ارتش سرخ. جدای از این‌ها، زیردستان او در حال القای این باور هستند که اتحاد جماهیر شوروی اصلاً هیچ‌گاه از بین نرفته است. این هفته، آنتون کوبیاکوف، یکی از مشاوران کرملین، ادعا کرد که اتحاد جماهیر شوروی «از نظر حقوقی همچنان وجود دارد».

یکی دیگر از مقامات روسیه نیز دیروز گفت که کرملین آماده است در مورد «احتمال غیرقانونی بودن» فروپاشی شوروی اقدام کند — هرچه که معنای آن باشد. این روایت از بازگشت شوروی مدتی است که وجود دارد، اما از زمان تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ شدت یافته است.

اوکراین پیش‌تر بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود، بنابراین این ادعا که قدرت شوروی هرگز پایان نیافته، بهانه‌ای دیگر برای حمله به این کشور فراهم می‌کند تا مردم روسیه را قانع کنند که «عملیات ویژه» کرملین در اوکراین دلیل موجه و میهن پرستانه ای دارد.

پوتین پیش‌تر فروپاشی شوروی را «بزرگ‌ترین فاجعه ژئوپولیتیک قرن» خوانده بود — و اکنون مأموریت دارد تا شکوه آن دوران را احیا کند. این روزها، مجسمه‌های دیکتاتورهای شوروی در سراسر روسیه سر برآورده‌اند تا یادآور فیزیکی «روزهای شکوه» باشند — پیش از آنکه همه‌چیز در سال ۱۹۹۱ فرو بپاشد.

این هفته، مجسمه‌ای در اندازه واقعی از ژوزف استالین در ایستگاهی شلوغ در متروی مسکو ظاهر شدـ در حالی که هنوز روس هایی هستند که وحشت دوران او را به یاد دارند. استالین در دوران حکومت همراه با وحشت و سیاست مشت آهنین خود میان سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۲ عامل مرگ بیش از ۱۰ میلیون نفر شناخته می‌شود و بعدها توسط نخست‌وزیر آینده، خروشچف، به‌عنوان یک مستبد و آدم‌کش دسته‌جمعی مورد انتقاد قرار گرفت.

اما این سابقه ناخوشایند باعث نشده که پوتین از تلاش برای احیای شوروی صرفنظر کند. اوایل همین ماه، تندیس برنزی دیگری از استالین در روستایی در شمال‌غرب روسیه نصب شد، همراه با بنای یادبود تحریک‌آمیز دیگری که در یکی از شهرهای اشغالی اوکراین رونمایی گردید.

یکی از مقامات حزب کمونیست روسیه هنگام پرده‌برداری از این تندیس گفت: «این برای نسل جوان و همچنین نسل قدیم مهم است که کسانی را که کشور ما را به قدرتی بزرگ تبدیل کردند، بشناسند.
امروزه، استالین نماد پیروزی است؛ نمادی که هیچ‌کس قادر به پاک‌کردنش از تاریخ نخواهد بود.»

اکنون بیش از ۱۰۰ نسخه از تندیس استالین در سراسر روسیه وجود دارد — درحالی‌که هنگام به‌قدرت رسیدن پوتین، تنها تعداد انگشت‌شماری از این مجسمه ها موجود بود. در کنار این تندیس در ملیتوپل اوکراین، پلاکی نصب شده که روی آن نوشته شده: «به سازمان‌دهنده و الهام‌بخش پیروزی ملت شوروی بر اشغالگران نازی، ژنرالیسیموس اتحاد جماهیر شوروی ژوزف استالین، از طرف نوادگان سپاس‌گزار.»

در ۹ می امسال، مسکو میزبان رژه روز پیروزی به مناسبت ۸۰ سالگی پایان جنگ جهانی دوم بود که رهبرانی از کشورهای همسو مانند چین، برزیل و اسلواکی در آن حضور داشتند.پوتین در سخنان خود به اتحاد شوروی اشاره کرد و ادعا کرد که آن‌ها مهم ترین نیروی در شکست دادن نازی‌ها بودند.

کرملین به مردم خود می گوید که نازیسم دوباره در اوکراین در حال ظهور است و از همین ادعا برای توجیه حمله به این کشور استفاده می‌کند. پوتین در تلاش است تا روحیه ملی ناشی از یادآوری جنگ جهانی دوم را به حمایت از عملیات تهاجمی نیروهای خود در کشور همسایه تبدیل کند.

همچنین، رژه روز پیروزی فرصتی برای سربازان روس بود تا لباس‌های ارتش سرخ را بپوشند. هزاران سرباز روسی در میدان سرخ مسکو به همراهی یک گروه موسیقی رژه رفتند، در حالی که پشت سرشان کاروانی از موشک‌های هسته‌ای غول‌آسا و سلاح‌های سنگین حرکت می‌کرد.

در میان این نمایش قدرت، گروهی از دانشجویان ارتش روسیه، پرچم غول‌پیکر داس و چکش شوروی را باز کردند. پوتین پشت تریبون گفت که «صلح و عدالت در طرف ماست» و کل روسیه در حمایت از جنگ در اوکراین متحد است.

او گفت: «تمام کشور، جامعه و مردم از شرکت‌کنندگان در عملیات ویژه نظامی حمایت می‌کنند.
ما به شجاعت و قاطعیت آن‌ها افتخار می‌کنیم، به استقامتی که همیشه برای ما پیروزی به‌همراه داشته است.» سپس، با کنایه‌ای آشکار به ترامپ، اعلام کرد: «ما هر دو جنگ را بردیم، هیچ‌کس از نظر قدرت، شجاعت یا درخشش نظامی به گرد پای ما نمی‌رسید.»

استیون هال، کارشناس مسائل روسیه، به روزنامه سان گفت: «روسیه تلاش می‌کند نشان دهد که منزوی نیست، اوضاع عادی است و توانایی نمایش قدرت نظامی را دارد. اما باید به یاد داشت که بسیاری از این‌ها جنبه نمایشی دارد — و همچنین اینکه این هشتادمین سالگرد رویدادی است که برای ولادیمیر پوتین اهمیت زیادی دارد.»

کارشناسان می گویند که پوتین احساس می‌کند در حال از دست دادن نفوذش بر کشورهای اطراف است — کشورهایی که زمانی بخشی از اتحاد شوروی بودند — و به همین دلیل تا این حد مشتاق احیای آن دوران است.

دکتر بینیناچویلی، کارشناس آسیای مرکزی، درباره یکی از این کشورها — قزاقستان — به روزنامه سان گفت: «رئیس‌جمهور این کشور موضعی مخالف روسیه اتخاذ کرده و آشکارا با مسکو مخالفت می‌کند.
قزاقستان می‌خواهد به قوانین سازمان ملل و حقوق بین‌الملل متعهد باقی بماند، که این چالشی مستقیم برای مسکو تلقی می‌شود.»

او به نشستی میان جمهوری آذربایجان و قزاقستان اشاره کرد که هر دو رئیس‌جمهور تصمیم گرفتند به زبان مادری خود سخنرانی کنند — با وجود اینکه هر دو به زبان روسی مسلط هستند. این اقدام پیامی قوی به مسکو فرستاد؛ در حالی که دو متحد نزدیک و کشورهای سابق عضو اتحاد جماهیر شوروی اکنون بیشتر به قدرت و جایگاه خود اعتماد دارند.

دکتر بینیناچویلی همچنین اشاره می کند که تمام کشورهای پساشوروی دیگر — از جمله بلاروسِ متحد روسیه — از به‌رسمیت شناختن الحاق کریمه، دونتسک، لوهانسک و همچنین مناطق جدایی‌طلب گرجستان توسط روسیه خودداری کرده‌اند.

او گفت: «کاملاً مشهود است که جنگ فاجعه‌بار پوتین در اوکراین و سیاست‌های انتقام‌جویانه‌اش که با هدف بازگرداندن کنترل مسکو بر فضای پساشوروی دنبال می‌شود، او را بدون متحد باقی گذاشته‌ است. اما مدتی زمان خواهد برد تا دوستان سابق شوروی به‌طور علنی علیه او موضع بگیرند. آن‌ها بسیار محتاط‌اند تا اشتباهی مرتکب نشوند و ترجیح می‌دهند صبر کنند تا در میدان نبرد نقاط تعیین‌کننده‌ای مشخص شود، پیش از آنکه موضع نهایی خود را نشان دهند.»

۱۰ فیلم جنگی دیدنی از نگاه سربازان روسیه و شوروی؛ از Hot Snow تا Alexander Nevsky