امروزه خریداران معدود هواپیماهای تاکتیکی روسیه عمدتاً شامل الجزایر، بلاروس، ایران، میانمار و کره شمالی هستند. منابعی مانند Aerospace Global گزارش داده‌اند که متحدان دیرینه‌ای مانند ویتنام، هند و مصر، در حال کاهش یا توقف قراردادهای خرید خود از روسیه هستند. یکی از دلایل این روند، از دست رفتن گسترده هواپیماهای نظامی روسیه در همه کلاس‌ها و نسل‌ها بر اثر نبرد در جنگ اوکراین است که باعث شده صنایع دفاعی روسیه تمرکز خود را بر سفارشات داخلی زمان جنگ بگذارد و ظرفیت کمی برای صادرات باقی بماند. تحریم‌های مربوط به واردات و صادرات صنایع هوایی روسیه نیز این صنعت را مجبور به یکپارچه‌سازی زنجیره تأمین داخلی کرده است.
قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم‌ها (CAATSA) از سال ۲۰۱۷ عرضه قطعات هوافضای غربی به روسیه را قطع کرد که ضربه شدیدی به تولیدات غیرنظامی و دفاعی این کشور زد. تمرکز صادرات روسیه اکنون روی جنگنده پنهانکار Sukhoi Su-57 Felon است که اولین جنگنده نسل پنجمی این کشور محسوب می‌شود. با این حال، پیش‌بینی می‌شود الجزایر جنگنده چندمنظوره جدید Su-34M Fullback را خریداری کند و احتمالاً کره شمالی نیز به این جمع بپیوندد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، حتی شخصاً پیشنهاد فروش Su-57 را به رهبران ترکیه ارائه کرده است.
نسخه مدرن Su-34M به سلاح‌های جدیدی مانند موشک کروز Kh-59MK2 مجهز شده که جذابیت این هواپیما را برای مشتریان بین‌المللی افزایش داده است. مدل‌های Su-30 و Su-35 نیز همچنان صادرات گسترده‌ای به چندین کشور دارند و گفته می‌شود که Su-57 از ابزارآلات و فرایند تولید مشابهی بهره می‌برد، به همین دلیل روسیه همچنان برای فروش این جت پیشرفته و پر سود تلاش می‌کند.
الجزایر اولین و تا این لحظه تنها کشوری است که در سال ۲۰۲۰ سفارش خرید جنگنده نسل پنجمی Su-57 را ثبت کرده است. شرکت دولتی Rosoboronexport اعلام کرده که نخستین جنگنده‌های Su-57E در سال ۲۰۲۵ تحویل این کشور داده خواهند شد. تحلیلگران Military Watch Magazine معتقدند این تحویل می‌تواند حامیان خرید Su-57 در وزارت دفاع هند را به خریدی مشابه تشویق کند. هنوز مشخص نیست که روسیه مشتریان دیگری برای Su-57 پیدا کرده یا با شرایط فعلی صنعت نظامی این کشور توان تولید تعداد قابل‌توجهی از این جنگنده‌ها را دارد یا خیر.
هند در حال بررسی خرید یک جنگنده پنهانکار برای هماهنگ‌سازی ناوگان ترکیبی غربی-شرقی جنگنده‌های خود است. این موضوع حتی باعث شد دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، پیشنهاد فروش جنگنده‌های F-35 ساخت شرکت لاکهید مارتین را برای رقابت با جنگنده پنهانکار سوخو مطرح کند، اما هنوز هیچ تصمیم رسمی از سوی دولت هند در این زمینه اعلام نشده است. کمبود منابع مالی و نبود تجربه عملیاتی خلبانان کره شمالی در استفاده از جنگنده‌های پیشرفته باعث می‌شود خرید Su-57 توسط این کشور بعید به نظر برسد، هرچند کیم جونگ‌اون در سال ۲۰۲۳ شخصاً از خط تولید این جنگنده بازدید و آن را از نزدیک بررسی کرده است.
مشتریان اصلی
جنگنده‌های در حال تدارک
الجزایر
Su-57، Su-34 و Su-30
بلاروس
Su-30
ایران
Su-35
میانمار
Su-30
کره شمالی
Su-34، Su-27 و MiG-29
نشریه Military Watch Magazine چند روز پیش گزارشی از تحلیل ویدئوهای اخیر تست جنگنده‌های Su-34M منتشر کرد که نشان می‌دهد دست‌کم تعدادی از این هواپیماها در پیکربندی آماده برای صادرات ساخته شده‌اند. دو مشتری احتمالی اصلی این جنگنده، الجزایر و کره شمالی هستند. تغییر مسیر به سمت جنگنده جدید Fullback می‌تواند گزینه‌های تسلیحاتی جدیدی را باز کند و عملکرد بالاتر و آمادگی رزمی بهتری را نیز برای این دو کشور فراهم آورد.
نیروی هوایی الجزایر: Su-57، Su-34 و Su-30
به‌عنوان اولین مشتری صادراتی علنی Su-57، الجزایر عملاً بزرگ‌ترین مشتری خارجی جنگنده‌های روسیه به شمار می‌رود. نیروی هوایی این کشور در حال نوسازی ناوگانی است که اکنون شامل جنگنده‌های قدیمی Su-24، Su-25 و MiG-29 Fulcrum می‌شود. پیش‌بینی حاکی از آن است که Su-34 جایگزین جنگنده بمب‌افکن‌های Su-24 و Su-25 شده و Su-30 و Su-57 امکان بازنشستگی MiG-29 را فراهم کنند. گفته می‌شود الجزایر بین ۱۲ تا ۱۵ فروند Su-57 Felon نیز سفارش داده است. تنها گذر زمان نشان خواهد داد که آیا تحویل این جنگنده‌ها در سال ۲۰۲۵ انجام می‌شود یا خیر.
روسیه خطوط تولید Su-57 را به گونه‌ای طراحی کرده که با ابزارآلات و فرآیند تولید Su-30 مشترک باشد تا افزایش سرعت تولید ممکن باشد. گفته می‌شود سفارش‌های الجزایر به تأمین مالی توسعه ظرفیت تولید طی پنج سال گذشته کمک کرده است. روسیه در حال پیگیری سفارش‌های بزرگ‌تر، به‌ویژه از هند، برای تأمین مالی توسعه بیشتر و احتمالاً افتتاح خطوط تولید جدید جنگنده‌های نسل پنجم است.
نیروی هوایی بلاروس: Su-30
بر اساس گزارش World Directory of Modern Military Aircraft (WDMMA)، جنگنده Su-30MKA پرچم‌دار جدید نیروی هوایی بلاروس است که تاکنون ۴ فروند آن تحویل این کشور داده شده و سفارش‌های بیشتری نیز در حال تولید است. جنگنده‌های قدیمی ناوگان هوایی بلاروس شامل MiG-29A (۱۹ فروند) و MiG-29BM (۱۳ فروند) هستند. هرچند اطلاعات عمومی درباره احتمال سفارش Su-57 منتشر نشده، اما گمان می‌رود بلاروس به سمت سفارش جنگنده پنهانکار آینده، یعنی Su-75 Checkmate، پیش می‌رود.
جنگنده Su-75 Checkmate به عنوان رقیبی برای F-35 آمریکایی معرفی شده است. ماکت‌ها و نمونه‌های اولیه این جنگنده نشان‌دهنده طراحی تک‌موتوره با ویژگی‌های نسل پنجم است که احتمالاً هزینه کمتری نسبت به Su-57 خواهد داشت. طبق گزارش National Security Journal در ژوئن ۲۰۲۵، بلاروس ممکن است وارد یک برنامه مشترک توسعه و تولید این جنگنده شده باشد.
نیروی هوایی جمهوری بلاروس در ژانویه ۱۹۹۲ تأسیس شد و در ابتدا از هواپیماهای به ارث‌رسیده از ارتش ۲۶ هوایی و یگان ۱۱ پدافند هوایی نیروی هوایی شوروی تشکیل می‌شد. در زمان تأسیس، نیروی هوایی بلاروس به عنوان منظم‌ترین و آماده‌ترین نیرو در میان کشورهای تازه‌تأسیس جامعه کشورهای مستقل (CIS) تحت نفوذ روسیه شناخته می‌شد.
نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران: Su-35
در سال ۲۰۲۳، رسانه‌های ایرانی از نهایی شدن توافق خرید دو اسکادران (حدود ۲۴ فروند) جنگنده Su-35 خبر داد، اما با گذشت بیش از دو سال، هنوز خبری رسمی از تحویل این جنگنده‌ها به ایران منتشر نشده است؛ موضوعی که نشان می‌دهد مسکو در تحویل این هواپیماها تعلل می‌کند. تحلیلگران معتقدند که اگر ایران این جنگنده‌ها را در اختیار داشت، شرایط نظامی این کشور در جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل متفاوت بود.
درگیری اخیر ایران و اسرائیل در ۱۳ ژوئن آغاز شد؛ زمانی که اسرائیل با حملات هوایی، تعدادی از فرماندهی ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای ایران را هدف قرار داد. این درگیری بیش از یک هفته ادامه یافت و با آتش‌بس به پایان رسید. بعد از حمله هوایی ایالات متحده با بمب‌افکن‌های بی-۲ به مراکز هسته‌ای، ایران در پاسخ، با موشک‌های بالستیک به پایگاه آمریکایی العدید در قطر حمله کرد و سپس در ۲۵ ژوئن آتش‌بس اعلام شد.
به گزارش EurAsian، تنها چند روز پس از پایان درگیری، وزیر دفاع ایران، عزیز نصیرزاده، به همراه فرماندهان ارشد نظامی به چین سفر کرد تا در نشست وزرای دفاع سازمان همکاری شانگهای (SCO) که در ۲۶ ژوئن برگزار شد، شرکت کند. هرچند چین رسماً اعلام نکرد که حمایت نظامی یا تجهیزاتی از ایران خواهد داشت، اما تحلیلگران بر این باورند که نصیرزاده احتمالاً برای مذاکره در زمینه خرید جنگنده‌های چینی به پکن رفته است. گفته می‌شود که او در این سفر مهم با مقامات ارشد دفاعی و هوافضای چین دیدار کرده است.
نیروی هوایی ایران همچنان از جنگنده‌های F-14 Tomcat ساخت گرومن استفاده می‌کند که پس از انقلاب ۱۹۷۹ در کشور باقی ماندند. این ناوگان قدیمی باعث شده است که جنگنده‌های اسرائیلی مانند F-15، F-16 و F-35 بدون مواجهه با جنگنده‌های ایرانی، اهدافی را در عمق خاک ایران بمباران کنند؛ موضوعی که به ضعف آمادگی و توان رزمی ناوگان هوایی فعلی ایران بازمی‌گردد.
نیروی هوایی میانمار: Su-30
در ژانویه ۲۰۲۵، میانمار شش فروند جنگنده-بمب‌افکن Sukhoi Su-30SME را از روسیه تحویل گرفت و بدین ترتیب قرارداد سال ۲۰۱۸ بین دو طرف تکمیل شد. دو فروند نخست در دسامبر ۲۰۲۲، دو فروند دیگر در دسامبر ۲۰۲۳، و یک جفت دیگر در دسامبر ۲۰۲۴ تحویل شدند و نهایتاً در آخرین مرحله، تحویل نهایی انجام شد. این جنگنده‌ها در مراسمی در پایگاه هوایی Meiktila و همزمان با سالگرد تاسیس نیروی هوایی میانمار به‌طور رسمی رونمایی شدند.
Su-30SME نسخه صادراتی جنگنده چندمنظوره Su-30SM است که در بیش از ۱۰ کشور جهان به کار گرفته می‌شود. بر اساس گزارش The Defense Post، هند و اتیوپی نیز در سال‌های اخیر این مدل جنگنده را از روسیه دریافت کرده‌اند.
میانمار هم‌اکنون درگیر جنگ داخلی است و طبق گزارش New Eastern Europe، حدود ۴۲ درصد از قلمرو این کشور در کنترل گروه چریکی «اتحاد سه برادر» و نیروهای مسلح مین آنگ هلینگ قرار دارد.
به دلیل دهه‌ها انزوا و تحریم‌های اعمال‌شده از سوی غرب، میانمار به صنایع تسلیحاتی چین و روسیه روی آورده است. ولادیمیر پوتین تلاش دارد از تجارت تسلیحات به عنوان ابزاری برای تثبیت برتری روسیه در ساختارهای همکاری بین‌دولتی مانند بریکس+، سازمان همکاری شانگهای و پیمان امنیت جمعی استفاده کند تا یک معماری امنیتی پان‌اوراسیایی رقیب ناتو ایجاد نماید.
نیروی هوایی ارتش خلق کره (کره شمالی): Su-34، Su-27 و MiG-29
گزارش‌ها حاکی از آن است که کره شمالی در تلاش برای دریافت جنگنده‌های نسل قبلی روسی، از جمله Su-34، Su-27 و MiG-29، به منظور تقویت توان پدافند هوایی خود در ازای اعزام نیرو به جبهه جنگ اوکراین است. این معامله احتمالی می‌تواند بخشی از ناوگان فرسوده و ناکارآمد این کشور را که با کمبود قطعات و استفاده از «تکه‌برداری» از بدنه سایر هواپیماها مواجه است، تقویت کند.
با این حال، کارشناسان NK News معتقدند که حتی دستیابی به جنگنده‌های نسل چهارم روسی نیز کره شمالی را در برابر آمریکا و کره جنوبی همچنان در وضعیت ضعف جدی نگه می‌دارد.
برخی تحلیلگران گمان می‌کنند که پیونگ‌یانگ نتوانسته مسکو را برای تأمین جنگنده‌های پیشرفته‌تر متقاعد کند. دیدار کیم جونگ‌اون، رهبر کره شمالی، از کارخانه تولید جنگنده‌های پیشرفته Su-35 و Su-57 در سال ۲۰۲۳ علاقه این کشور را به نوسازی ناوگان تاکتیکی نیروی هوایی‌اش نشان داد. او همچنین در ولادی‌وستوک از بمب‌افکن‌های Tupolev Tu-160، Tu-95MS، Tu-22M3 و جنگنده‌های Su-34، Su-30SM، Su-35S و Su-25SM3 بازدید کرد.
به نظر می‌رسد کره شمالی تمرکز خود را بر روی خرید MiG-29 و Su-27 گذاشته است، زیرا تحویل و به‌کارگیری این هواپیماها سریع‌تر و ساده‌تر از جنگنده‌های پیشرفته‌تر انجام می‌شود. توان کامل نیروی هوایی کره شمالی به دلیل ماهیت محرمانه این کشور به‌سختی قابل تأیید است، اما مدرن‌ترین هواپیماهای رزمی آن MiG-29 و MiG-23 ساخت شوروی هستند که در دهه ۱۹۸۰ وارد شده‌اند. ستون فقرات ناوگان هوایی این کشور را هواپیماهای قدیمی‌تر نسل اول و دوم تشکیل می‌دهند، مانند MiG-15های دوران جنگ کره.
نیروی هوایی کره شمالی همچنین با مشکلات لجستیکی جدی مواجه است، از جمله کمبود سوخت و قطعات یدکی، و همچنین کمبود آموزش و مهارت خلبانان و نیروهای تعمیر و نگهداری. روسیه می‌تواند به‌طور بالقوه از طریق ارائه سامانه‌های آویونیک و الکترونیکی پشتیبانی بیشتری از ناوگان هوایی کره شمالی ارائه دهد، اما با ادامه‌دار شدن جنگ اوکراین، این احتمال ضعیف به نظر می‌رسد.
بدون نظر