مقایسه هواپیماها و هلیکوپترهای جنگی برتر قدرت‌های نظامی جهان از لحاظ کمی و کیفی

کدام کشور واقعاً پیشرفته‌ترین هواگردهای نظامی جهان را دارد؟ پاسخ می‌تواند ساده باشد، اما بار ژئوپولیتیکی عظیمی دارد زیرا قدرت هوایی در جنگ‌های مدرن اغلب تعیین‌کننده است. توانایی یک کشور در بکارگیری جنگنده‌های پیشرفته، بمب‌افکن‌ها، ابزارهای ترابری هوایی و هلیکوپترها تعیین می‌کند که تا چه اندازه می‌تواند سریع به بحران‌ها پاسخ دهد، از متحدانش دفاع کند و قدرت خود را در سراسر جهان به نمایش بگذارد. هواگردهای نظامی تنها ماشین‌هایی کاربردی نیستند؛ آن‌ها نماد بازدارندگی، پرستیژ و نفوذ جهانی هستند.

از پایان جنگ جهانی دوم، ایالات متحده به‌طور پیوسته برای پیش بودن از رقبا در فناوری نظامی سرمایه‌گذاری کرده است، و حوزه هوانوردی نیز از این قاعده استثنا نیست. از توسعه نخستین بمب‌افکن پنهانکار جهان تا تولید انبوه محبوب‌ترین جنگنده نسل پنجم برای خریداران خارجی، آمریکا خود را به‌عنوان رهبر بی‌رقیب آسمان‌ها ثابت کرده است. این مقاله بررسی می‌کند که چرا آمریکا همچنان این عنوان را در اختیار دارد، کدام دسته‌های هواگرد بیشترین اهمیت را دارند، نیروی هوایی این کشور در قیاس با کشورهای دیگر چه امکاناتی دارد، چه استثناهایی وجود داشته، و آینده ممکن است چه چیزی را در این حوزه تغییر دهد.

پس، پاسخ کوتاه؟ نیروی هوایی ایالات متحده (USAF)، همراه با نیروی دریایی، هوانیروز ارتش این کشور، و البته شاخه‌های هوانوردی تفنگداران دریایی آمریکا، بزرگ‌ترین، پیشرفته‌ترین و جنگ آزموده‌ترین ناوگان هواگردها را فرماندهی می‌کند. از جنگنده‌های پنهانکار مانند F-22 Raptor و F-35 Lightning II تا هواگردهای ترابری توانمندی مانند C-17 Globemaster III، بمب‌افکن‌های فوق پیشرفته پنهانکار مانند B-2 Spirit و B-21 Raider، و هلیکوپترهای سنگین‌بر مانند CH-47 Chinook، ایالات متحده در هر دسته اصلی برتری دارد. این برتری فقط در تعداد این هواگردها محدود نبوده بلکه درباره فناوری، آمادگی، و دهه‌ها اصلاح مستمر نیز هست.

چرا ایالات متحده پیشرفته‌ترین هواگردها را دارد؟

ایالات متحده در حال حاضر بیش از ۱۳,۰۰۰ هواگرد فعال در سراسر شاخه‌های نیروی هوایی، نیروی دریایی، تفنگداران دریایی و هوانیروز ارتش این کشور دارد. این ناوگان به‌مراتب بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین ناوگان هوایی در جهان است. طبق آمار Statista و World Directory of Modern Military Aircraftِ، نیروی هوایی ایالات متحده به‌تنهایی بیش از ۵,۰۰۰ هواگرد دارد، شامل بمب‌افکن‌های استراتژیک، هواپیماهای سوخت‌رسان، هواگردهای ترابری، و بزرگ‌ترین ناوگان جنگنده‌های نسل پنجم پنهانکار. در همین حال، نیروی دریایی ایالات متحده می‌تواند به ناوگانی ۲,۵۰۰ فروندی افتخار کند که تقریباً ۵۰۰ فروند آن‌ها جنگنده‌های جت هستند؛ و بخش هوانیروز ارتش ایالات متحده دومین ناوگان بزرگ هواگردهای نظامی در جهان از نظر تعداد کلی را به خود اختصاص می‌دهد، با حدود ۴,۳۰۰ هواگرد و بزرگ‌ترین ناوگان هلیکوپتر در جهان (حدود ۴,۰۰۰ فروند).

هیچ کشوری در این زمینه نمی‌تواند با ایالات متحده رقابت کند: کل ناوگان هوایی روسیه طبق داده‌های FlightGlobal حدود ۴,۲۰۰ فروند و چین حدود ۳,۲۰۰ فروند است.

فناوری عامل تعیین‌کننده دیگری در برتری آمریکا است. ایالات متحده در دهه ۱۹۸۰ با F-117 Nighthawk پیشگام هوانوردی پنهانکار شد و بعداً بمب‌افکن پنهانکار B-2 Spirit را توسعه داد؛ هواگردی که همچنان در سطح پنهان‌کاری بی‌رقیب است. امروز، F-22 Raptor پیشرفته‌ترین جنگنده برتری هوایی ساخته‌شده در تاریخ باقی مانده است. در همین زمان، F-35 Lightning II تنها جت چندمنظوره نسل پنجم تولید انبوه در جهان است که طبق گفته لاکهید مارتین به بیش از دوازده متحد آمریکا صادر شده است. در مقابل، جنگنده پنهانکار J-20 چین تنها در تعداد محدودی وارد خدمت شده و ذخیره‌ای بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ فروند دارد. در همین حال، طبق گزارش BBC، جنگنده Su-57 روسیه در کمتر از ۲۵ فروند عملیاتی وجود دارد، با مجموع سفارش ۷۶ فروند.

ترکیب تعداد و فناوری با استقرار جهانی همراه می‌شود. هواگردهای ایالات متحده از ۸۰۰ پایگاه نظامی در سراسر جهان عملیات انجام داده و دسترسی جهانی بی‌مانندی دارند. جنگنده‌ها، بمب‌افکن‌ها و هواگردهای ترابری آمریکایی می‌توانند به‌سرعت در اروپا، خاورمیانه یا اقیانوس آرام مستقر شوند، در حالی که چین و روسیه عمدتاً در حوزه‌های منطقه‌ای خود فعالیت می‌کنند. این ظرفیت برای نمایش قدرت، که توسط تانکرهای سوخت‌رسان هوایی مانند KC-135 و KC-46 پشتیبانی می‌شود، تضمین می‌کند که قدرت هوایی آمریکا نه‌تنها پیشرفته بلکه در عرصه جهانی همیشه حاضر است.

پیشرفته‌ترین هواگردها بر اساس دسته‌بندی

جنگنده‌های رزمی

ناوگان جنگنده‌های رزمی، برتری هوایی و توان تهاجمی را تعریف می‌کند. F-22 Raptor دارای قابلیت سوپرکروز با سرعت ماخ ۱.۸، سطح مقطع راداری پنهانکارانه معادل یک زنبور عسل، و رادار پیشرفته AN/APG-77 AESA است. در همین حال، F-35 Lightning II ترکیبی از قابلیت پنهانکاری، ادغام حسگرها و قابلیت‌های جنگ شبکه‌محور را ارائه می‌دهد که همان‌قدر که یک جنگنده است، آن را به یک ابررایانه پرنده تبدیل می‌کند. هواگردهای پشتیبان مانند F-15EX Eagle II و F/A-18E/F Super Hornet نیز ظرفیت چندمنظوره اثبات‌شده‌ای را فراهم می‌کنند.

هواپیماهای تهاجمی مانند A-10 Thunderbolt II افسانه‌ای، که به‌خاطر پشتیبانی نزدیک هوایی با توپ GAU-8 Avenger و بدنه زرهی‌اش مشهور است، همچنان در نقش‌های تهاجم زمینی غیرقابل جایگزین باقی مانده‌اند. بمب‌افکن‌های استراتژیکی مانند B-2 Spirit و B-1B Lancer توانایی ایالات متحده برای نمایش قدرت در سطح جهانی را گسترش می‌دهند و قادر به حمل مهمات متعارف و هسته‌ای در فواصل بین‌قاره‌ای هستند. این ترکیب از جنگنده‌ها، هواپیماهای تهاجمی و بمب‌افکن‌ها تضمین می‌کند که آمریکا برتری خود را هم در عملیات هوا‌به‌هوا و هم در عملیات هوا‌به‌زمین حفظ کند.

هواپیماهای ترابری

ترابری استراتژیک و تاکتیکی از شاخصه‌های بارز برتری هوایی ارتش ایالات متحده هستند. C-17 Globemaster III می‌تواند ۷۷,۱۱۰ کیلوگرم (۷۵ تن) محموله حمل کند و روی باندهای ناهموار با طول تنها ۱ کیلومتر فرود بیاید. C-5M Super Galaxy همچنان یکی از بزرگ‌ترین هواپیماهای جهان است که توانایی حمل تانک‌های اصلی میدان نبرد را در فواصل قاره‌‌ای دارد. برای ترابری تاکتیکی، C-130 Hercules چندمنظوره که از دهه ۱۹۵۰ در خدمت بوده است، در آمریکا غیرقابل جایگزین باقی مانده است و بیش از ۲,۵۰۰ فروند آن تولید و در سراسر جهان استفاده شده است.

هواپیماها و هلیکوپترهای کلیدی آمریکا بر اساس دسته‌بندی

هلیکوپترها

هلیکوپترها برتری ایالات متحده را تکمیل می‌کنند. UH-60 Black Hawk، که در نسخه‌ها و کاربردهای مختلفی از جست‌وجو و نجات (SAR) تا مأموریت‌های مخفی پنهانکار به کار می‌رود، هلیکوپتر چندمنظوره استاندارد بوده و به‌خاطر دوام و همه‌کاره بودنش مورد ستایش قرار گرفته است. ترابری سنگین این بخش از هوانیروز ایالات متحده از طریق CH-47 Chinook فراهم می‌شود که قادر است تا ۱۰,۸۸۰ کیلوگرم (۱۰ تن) بار یا نیرو را به مناطق ناهموار منتقل کند. AH-64 Apache نقش‌های تهاجمی را پر می‌کند و عمدتاً مرگبارترین هلیکوپتر تهاجمی جهان در نظر گرفته می‌شود، با رادار Longbow و زرادخانه موشک‌های Hellfire.

چرا این هواگردها حیاتی محسوب می‌شوند؟

کارشناسان و علاقه‌مندان به هوانوردی به‌طور ثابت F-22 و F-35 را بهترین جنگنده‌های جهان رتبه‌بندی می‌کنند. طبق ادعای نیروی هوایی ایالات متحده، F-22 با پنهانکاری بی‌رقیب، موتورهای رانش‌برداری و توانایی سوپرکروز در نبرد هوا‌به‌هوا شکست‌ناپذیر است. F-35 در حالی‌که کندتر است، به‌عنوان یک هواگرد چندمنظوره می‌درخشد. سیستم Distributed Aperture System (DAS) دید ۳۶۰ درجه به خلبانان می‌دهد، و توانایی‌اش برای عمل به‌عنوان یک هاب حسگری هوابرد به آن اجازه می‌دهد تسلیحات سایر هواگردها را هدایت کند.

برتری ترابری ارتش ایالات متحده نیز به همان اندازه آشکار است. C-17 در عملیات‌هایی نظامی در افغانستان تا مأموریت‌های بشردوستانه در هائیتی غیرقابل جایگزین بوده است. توانایی‌ این هواپیمای ترابری برای فرود روی باندهای کوتاه و بدون پوشش آسفالت، آن را بی‌بدیل کرده است. در همین حال، C-5M که بزرگ‌ترین هواپیمای ترابری ایالات متحده است، بیشتر تجهیزات ارتش آمریکا را به میدان‌های نبرد منتقل کرده است.

هلیکوپترهایی مانند Apache بارها برتری خود را اثبات کرده‌اند. AH-64 در عراق، افغانستان و دیگر درگیری‌های کوچک وارد نبرد شده و رکوردهای انهدام قابل توجهی علیه تانک‌ها و اهداف شورشی را ثبت کرده است. رادار Longbow این هلیکوپتر می‌تواند به‌طور هم‌زمان ۱۲۸ هدف را رهگیری کند، قابلیتی که بالگرد روسی Mi-28 Havoc هنوز در آمادگی عملیاتی فاقد آن است. در همین حال، Black Hawk با عملیات‌های چندمنظوره ایالات متحده مترادف شده و قابلیت اطمینان خود را در صحراها، جنگل‌ها و محیط‌های قطبی به اثبات رسانده است.

مقایسه با سایر نیروی‌های هوایی قدرتمند

چین

پیشرفته‌ترین جنگنده چین، Chengdu J-20 “Mighty Dragon”، نخستین هواگرد پنهانکار عملیاتی این کشور است. طول این جنگنده حدود ۲۰.۳ متر (۶۶ فوت) بوده و حداکثر سرعت گزارش‌شده‌اش نزدیک به ماخ ۲.۰ (۲,۴۵۰ کیلومتر بر ساعت) است. تعداد فروندهای مستقر شده این جنگنده چینی در حال افزایش بوده و برآورد می‌شود تا سال ۲۰۲۴ حدود ۲۰۰ فروند آن در خدمت باشد. نسخه‌های فعلی یا از موتورهای روسی AL-31F استفاده می‌کنند یا از موتور بومی WS-10، اگرچه تحلیلگران تصریح می‌کنند که عملکرد سوپرکروز پایدار آن در مقایسه با F-22 همچنان محدود است. طراحی پنهانکار و آویونیک‌ J-20 همچنان در حال تکامل‌اند، اما بیشتر کارشناسان غربی ارزیابی می‌کنند که نمایه راداری و ادغام حسگرهای آن هنوز از همتایان آمریکایی عقب‌تر است.

روسیه

Sukhoi Su-57 “Felon” قرار است جنگنده پرچمدار نسل پنجم روسیه باشد. با این حال، با کمتر از ۲۵ فروند عملیاتی تأییدشده، تأثیر آن همچنان محدود است. ستون فقرات روسیه هنوز به جنگنده‌های پیشرفته نسل ۴.۵ مانند Su-35S متکی است که در نبردهای نزدیک بسیار مانورپذیر و قدرتمند هستند، اما برای پنهانکاری بهینه‌سازی نشده‌اند. ظرفیت ترابری هوایی روسیه نیز با محدودیت‌هایی روبه‌روست: ناوگان هواپیماهای Il-76 همچنان به‌طور گسترده استفاده می‌شود اما طراحی آن‌ها بسیار قدیمی است، و آینده Antonov An-124 Ruslan که در اصل به‌طور مشترک در اوکراین و روسیه در دوران شوروی ساخته می‌شد، همچنان نامشخص است، موضوعی که استراتژی ترابری سنگین هوایی روسیه را پیچیده می‌کند.

داده‌های مقایسه‌ای جنگنده‌ها

اروپا

اروپا چندین جنگنده پیشرفته در اختیار دارد، از جمله Eurofighter Typhoon محصول مشترک اتحادیه اروپا، جنگنده Dassault Rafale ساخت فرانسه و Saab Gripen-E سوئدی. این جنگنده‌ها طراحی‌های نسل ۴.۵ محسوب می‌شوند و در انعطاف‌پذیری چندمنظوره، قابلیت اطمینان و جذابیت صادراتی برتری قابل‌توجهی دارند. با این حال، هیچ‌یک ساختار کاملاً پنهانکاری ندارند و اندازه ناوگان آن‌ها در مقایسه با دارایی نیروی هوایی و دریایی آمریکا کوچک‌تر است. همچنین، زیرساخت محدود پایگاه‌های جهانی، نمایش قدرت کلی این کشورها را محدود می‌کند، حتی اگر در دسته‌های خود بسیار توانمند باقی بمانند.

استثناهایی بر برتری آمریکا

هواگردهای تهاجم زمینی

A-10 Thunderbolt II به‌خاطر قابلیت بقا و توپ سنگین GAU-8 Avenger در پشتیبانی نزدیک هوایی مشهور است. با این حال، کشورهای دیگر رقبای سرسختی را به میدان آورده‌اند. نمونه بارز آن، Sukhoi Su-25 “Frogfoot” ساخت شوروی سابق است. این هواگرد سریع‌تر از همتای آمریکایی بودوه، تعمیر و نگهداری ساده‌تری دارد و به‌طور گسترده‌ای صادر شده است. هر دو هواگرد همچنان در نقش‌های تهاجم زمینی ارزشمند باقی مانده‌اند و نشان می‌دهند که برتری آمریکا در همه حوزه‌های مأموریتی مطلق نیست.

ترابری‌ها و هلیکوپترها

در بخش هلیکوپترها، Mil Mi-26 Halo همچنان رکورد بزرگ‌ترین هلیکوپتر ترابری سنگین جهان را در اختیار دارد و قادر است ۲۰ تن بار حمل کند، چیزی حدود دو برابر ظرفیت CH-47 Chinook آمریکایی. Mil Mi-24 Hind نیز به‌خاطر نقش ترکیبی خود به‌عنوان یک هلیکوپتر تهاجمی و ترابری سبک برجسته است، چرا که علاوه بر تسلیحات می‌تواند تا ۸ چترباز را نیز جابه‌جا کند. در همین حال، اروپا به‌شدت در Airbus A400M Atlas سرمایه‌گذاری کرده است؛ هواگردی که برد و ظرفیت بار بیشتری نسبت به C-130 Hercules آمریکا ارائه می‌دهد و آن را به جایگزینی جذاب برای بسیاری از نیروهای هوایی متحدان این کشور تبدیل کرده است.

رقابت در پنهانکاری

پروژه‌های در حال اجرا نشان می‌دهند که رقبا همچنان در حال نوآوری هستند. Shenyang J-35 چین، به عنوان یک جنگنده پنهانکار ناوپایه که هنوز در حال آزمایش است، هدف دارد توان هوانوردی دریایی این کشور را تقویت کند. روسیه نیز با ادغام موشک‌های هایپرسونیک بر روی هواگردهایی مانند MiG-31K آزمایش‌هایی انجام داده است که پیشرفت‌های خاصی در توان تهاجمی این کشور را برجسته می‌کند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که اگرچه آمریکا برتری کلی را حفظ کرده است، اما رقابت در حوزه‌های تخصصی همچنان وجود دارد.

آسمان همچنان در اختیار آمریکا است

پس از بررسی دسته‌های جنگنده‌های رزمی، هواپیماهای ترابری و هلیکوپترها، و همچنین مقایسه با همتایان جهانی، نتیجه روشن است: ایالات متحده پیشرفته‌ترین ناوگان هواگردهای نظامی جهان را در اختیار دارد. از برتری در پنهانکاری با جنگنده‌هایی مانند F-22 و F-35، تا ظرفیت عظیم ترابری با C-17 Globemaster III و C-5M Super Galaxy، و هلیکوپترهای افسانه‌ای مانند Apache، آمریکا به‌طور مداوم استاندارد این حوزه را تعیین می‌کند. هیچ کشور دیگری چنین گستره‌ای از پلتفرم‌ها، استقرار جهانی، و نوآوری پایدار را در این سطح در اختیار ندارد.

اگرچه رقبایی مانند روسیه و چین به‌شدت در برنامه‌هایی مانند Su-57 و J-20 سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما این هواگردها همچنان از نظر تعداد، بلوغ عملیاتی یا تجربه رزمی اثبات‌شده محدود هستند. در همین حال، طراحی‌های آمریکایی به‌طور مداوم با ارتقاهای پیوسته، قابلیت‌های شبکه‌ای، و ابتکارات نسل بعدی مانند بمب‌افکن B-21 Raider و برنامه Next Generation Air Dominance (NGAD) تکامل می‌یابند. این استراتژی توسعه لایه‌ای تضمین می‌کند که برتری هوانوردی نظامی آمریکا هم از نظر فناوری و هم از نظر عملیاتی حفظ شود.

وقتی به آینده نگاه کنیم، چالش‌ها بدون شک پدیدار خواهند شد زیرا رقبای آمریکا سامانه‌های هایپرسونیک، پهپادهای پیشرفته و پدافندهای هوایی یکپارچه را بهینه‌سازی می‌کنند. با این حال، بودجه عظیم دفاعی ایالات متحده، شبکه اتحادهای جهانی، و ظرفیت صنعتی این کشور، ابزارهایی در اختیارش قرار داده‌اند که هیچ کشور دیگری در حال حاضر در اختیار ندارد. به‌طور خلاصه، پیشرفته‌ترین هواگردهای نظامی جهان متعلق به ایالات متحده هستند، و آینده هوانوردی آن نیز به همان اندازه مقتدر به نظر می‌رسد.