سرنوشت موشک‌های گرمایاب در صورت عدم موفقیت در رهگیری هدف چیست؟

در سال ۱۹۵۶ نیروی دریایی ایالات متحده یکی از نخستین و موفق‌ترین موشک‌های هوا‌به‌هوا به نام سایدوایندر (AAM-N-7 Sidewinder)، که امروزه با عنوان ایم-۹ سایدوایندر (AIM-9 Sidewinder) شناخته می‌شود، را دریافت کرد. سایدوایندر از آن زمان تاکنون به خدمت گرفته شده و به‌عنوان موشکی قابل اعتماد، نسبتاً ارزان و مرگبار در برد کوتاه شناخته می‌شود. این سلاح با استفاده از تابش حرارتی روی اهداف خود قفل کرده و آن‌ها را منهدم می‌کند و به همین دلیل نخستین موشک عملیاتی «گرمایاب» در جهان محسوب می‌شود.

خلبانان جنگنده چطور متوجه می‌شوند روی آن‌ها قفل شده و در آستانه انهدام هستند؟

علت استفاده جت‌های جنگنده از فلر در میدان‌های نبرد نیز همین است؛ آن‌ها برای فریب دادن این موشک‌ها فلر پرتاب می‌کنند تا موشک قفل حرارتی خود را از دست بدهد. این موشک‌ها با حسگرهای خود منابع حرارتی قوی را شناسایی می‌کنند، و با وجود اینکه خورشید داغ‌ترین جرم منظومه شمسی است، موشک‌های گرمایاب مدرن طوری طراحی شده‌اند که روی خورشید قفل نمی‌کنند. سامانه‌های هدف‌گیری آن‌ها شاهکارهایی پیچیده از مهندسی فناورانه هستند که تضمین می‌کنند موشک روی همان هدفی قفل کند که خلبان تعیین کرده است. البته مانند هر موشک دیگری، سایدوایندر و سایر موشک‌های گرمایاب ممکن است قفل خود را از دست داده و هدف را گم کنند. سوالی که مطرح می‌شود این است که در این شرایط چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

ممکن است برخی تصور کنند که موشک به محض از دست دادن هدف، به سمت همان هواپیمایی که آن را شلیک کرده برمی‌گردد و به آن حمله‌ور می‌شود. هرچند از نظر تئوری ممکن است، اما هیچ مورد ثبت‌شده‌ای وجود ندارد که هواپیمایی با موشک گرمایاب خود مورد اصابت قرار گرفته باشد؛ گلوله، بله، اما موشک گرماجو نه. وقتی یک موشک گرمایاب مانند سایدوایندر قفل خود را از دست داده یا هدف را گم می‌کند، همه چیز از بین نمی‌رود. این موشک‌ها به سمت خانه‌ها یا هواپیماهای مسافربری حرکت نمی‌کنند، زیرا دارای فیوز زمان‌دار و قابلیت انهدام خودکار پس از مدت زمان مشخص هستند.

فرآیند شلیک، قفل شدن و اصابت موشک گرما‌یاب

به عنوان مثال فرآیند پیدا کردن هدف، قفل شدن روی آن و شلیک موشک سایدوایندر به چند عامل بستگی دارد. سایدوایندر می‌تواند بدون قفل راداری شلیک شود، بنابراین تصمیم‌گیری درباره نحوه شلیک موشک بر عهده خلبان است. جستجوگر موشک (seeker) می‌تواند هدف را با دقت و سرعت شناسایی کرده و روی آن قفل کند؛ این قفل شدن را با یک صدای هشدار اعلام می‌نماید. پس از تعیین موقعیت شلیک، خلبان موشک AIM-9 را پرتاب می‌کند و با اعلام کد تماس خود در رادیو، با گفتن «فاکس دو» اطلاع می‌دهد که یک موشک گرما‌یاب مادون قرمز شلیک شده است.

نسخه‌های مدرن سایدوایندر دارای حسگرها و قابلیت‌های هدف‌گیری دقیق‌تری نسبت به طراحی اولیه هستند. این موشک‌ها لزوماً نیاز ندارند که روی خروجی موتور جت قفل کنند یا به سمت آن شلیک شوند؛ آن‌ها می‌توانند اصطکاک هوای گرم تولید شده توسط حرکت هواپیما در آسمان را تشخیص دهند. هر هدفی که روی آن قفل کند، موشک تا زمان رسیدن به هدف یا عدم موفقیت در رهگیری و اصابت به آن، قفل خود را حفظ می‌کند. وقتی موشک قفل خود را از دست می‌دهد، تلاش می‌کند تا دوباره هدف را شناسایی نماید؛ اگر این تلاش پیش از انقضای فیوز زمان‌دار موفقیت‌آمیز نباشد، موشک خودبه‌خود منفجر می‌شود تا احتمال برخورد با اهداف دیگر کاهش یابد.

هواپیمای رهگیر چیست و چه تفاوتی با جنگنده‌های معمولی دارد؟

اگر موشک به اندازه کافی نزدیک نباشد تا از طریق فیوز مجاورتی خود منفجر شود، کلاهک جنگی منفجر می‌شود و موشک از بین می‌رود؛ این اتفاق معمولاً پس از حدود ۲۴ ثانیه رخ می‌دهد. موشک ممکن است هدف را از دست بدهد، اما اگر در محدوده انفجار کلاهک قرار گیرد، انفجار خودکار می‌تواند هدف را از بین ببرد. با وجود احتمال از دست دادن هدف، سایدوایندرها سابقه طولانی موفقیت در نبرد دارند، که یکی از دلایل به خدمت گرفتن آن‌ها در زمان نگارش این مطلب نیز همین است.