کیست اپیدرموئید؛ علائم و روش‌های درمان شایع‌ترین کیست پوستی

کیست اپیدرموئید (Epidermoid cyst) یک برجستگی کوچک و بی‌خطر زیر پوست است که درون آن یک ماده پروتئینی به نام کراتین تجمع یافته است. این کیست‌ها اغلب روی صورت، گردن یا بالاتنه ظاهر می‌شوند و رشد آهسته‌ای دارند. این نوع کیست از شایع‌ترین انواع کیست پوستی به‌شمار می‌رود و تنها در صورتی نیاز به درمان پیدا می‌کند که از لحاظ ظاهری آزاردهنده باشد یا دچار عارضه‌ای مانند درد یا عفونت شود.

کیست اپیدرموئید چگونه ایجاد می‌شود؟

کیست اپیدرموئید زمانی ایجاد می‌شود که سلول‌های سطحی پوست (اپیدرم) به جای آن‌که به‌طور طبیعی پوسته‌ریزی کرده و دفع شوند، به عمق پوست نفوذ کرده و در آنجا تجمع یابند. این اتفاق معمولاً به دنبال نوعی آسیب یا التهاب پوستی رخ می‌دهد؛ برای مثال، خراش‌ها، برش‌های جراحی یا حتی مشکلاتی مانند آکنه و آسیب مزمن ناشی از آفتاب می‌توانند مسیر خروج طبیعی سلول‌های مرده‌ی پوست را مختل کرده و باعث حبس شدن آن‌ها زیر پوست شوند.

سلول‌های حبس‌شده همچنان به تکثیر ادامه می‌دهند و یک دیواره‌ی نازک دور خود تشکیل می‌دهند که به‌تدریج کیست را می‌سازد و ماده‌ کراتینی داخل آن را ترشح می‌کند. کراتین تجمع‌یافته درون کیست به صورت ماده‌ای غلیظ، زردرنگ و بدبو (حالتی شبیه خمیر یا پنیر) است که ممکن است گاهی از کیست خارج شود.

علائم رایج کیست اپیدرموئید

کیست‌های اپیدرموئید اغلب ظاهری مشخص دارند و معمولاً بدون درد هستند. در بسیاری از موارد، این کیست‌ها تنها یک توده‌ کوچک زیرپوستی ایجاد می‌کنند که ممکن است مدت‌ها بدون تغییر باقی بماند. با این حال، برخی نشانه‌ها و ویژگی‌ها می‌توانند در شناسایی این کیست‌ها کمک‌کننده باشند:

• برجستگی گرد و کوچک در زیر پوست (قطر آن می‌تواند از چند میلی‌متر تا چند سانتی‌متر متغیر باشد) که اغلب روی صورت، گردن، پشت یا بالاتنه دیده می‌شود و معمولاً به‌آسانی زیر پوست حرکت می‌کند.
• وجود یک نقطه‌ی سیاه کوچک در مرکز برآمدگی (منفذ یا دهانه‌ کیست)
• ترشح ماده‌ای غلیظ، زردرنگ و بدبو از کیست در صورت باز شدن یا فشردن آن (این ماده همان کراتین تجمع‌یافته است).
• قرمزی، التهاب و حساس شدن ناحیه در صورت عفونت یا تحریک کیست؛ در این حالت ممکن است اطراف کیست دردناک و گرم شود.

علل و عوامل خطر

هر عاملی که باعث شود سلول‌های سطحی پوست به عمق پوست راه پیدا کنند یا دفع سلول‌های مرده دچار اختلال گردد، می‌تواند در ایجاد یک کیست اپیدرموئید نقش داشته باشد. به همین دلیل، آسیب‌ها یا التهاب‌های پوستی از علل زمینه‌ساز این عارضه محسوب می‌شوند. البته برخی افراد مستعدتر از دیگران هستند.

مهم‌ترین عوامل خطر عبارت‌اند از:

• سن: بروز کیست‌های اپیدرموئید در سنین بعد از بلوغ بسیار شایع‌تر است و به‌ندرت در کودکان دیده می‌شود. این کیست‌ها اغلب در بزرگسالان جوان تا میانسال (حدود ۲۰ تا ۶۰ سالگی) ظاهر می‌شوند.
• جنسیت: مردان کمی بیش از زنان دچار این کیست‌ها می‌شوند.
• آسیب‌ها و تحریکات پوستی: ضربه‌ها، خراش‌ها یا زخم‌های جراحی روی پوست می‌توانند موجب تشکیل کیست شوند، به‌ویژه اگر باعث شوند سلول‌های سطحی پوست به لایه‌های عمقی‌تر رانده شوند. برخی بیماری‌های پوستی مانند آکنه‌ شدید یا آسیب‌های مزمن ناشی از نور خورشید نیز ممکن است ریسک تشکیل کیست‌های اپیدرموئید را افزایش دهند.
• عوامل ژنتیکی نادر: برخی سندرم‌های ارثی نادر می‌توانند موجب بروز متعدد این کیست‌ها شوند. برای مثال، سندرم گاردنر (نوعی بیماری ارثی مرتبط با پولیپ‌های روده) و سندرم گورلین (یک نوع سندرم ژنتیکی پوستی) با ایجاد کیست‌های اپیدرموئید متعدد در ارتباط شناخته شده‌اند.

نحوه تشخیص توسط پزشک

پزشک معمولاً با یک معاینه‌ ساده‌ی پوست می‌تواند تشخیص دهد که آیا یک توده‌ زیرپوستی همان کیست اپیدرموئید است یا خیر. شکل ظاهری مشخص این کیست (از جمله وجود منفذ سیاه مرکزی) و علائم همراه آن در بسیاری موارد برای شناسایی کافی است.

در مواردی که توده‌ پوستی اندازه‌ بزرگی داشته باشد یا تشخیص قطعی نباشد، ممکن است از روش‌های تکمیلی استفاده شود. برای مثال، انجام سونوگرافی می‌تواند به تعیین محتویات داخل کیست کمک کند. همچنین سی‌تی‌اسکن در مورد کیست‌های بزرگ‌تر به تأیید تشخیص و برنامه‌ریزی برای درمان کمک می‌کند.

در صورت لزوم، پزشک از کیست نمونه‌برداری انجام می‌دهد تا با بررسی بافت زیر میکروسکوپ، خوش‌خیم بودن ضایعه را تأیید کرده و احتمال سرطان را رد کند.

روش‌های درمان کیست اپیدرموئید

در بسیاری از موارد، کیست اپیدرموئید بدون درمان خاصی مشکل‌ساز نمی‌شود و می‌توان تنها آن را تحت نظر داشت. اگر کیست دردناک نباشد یا از نظر ظاهری آزاردهنده نباشد، معمولاً نیازی به مداخله‌ پزشکی نیست.

با این حال، در صورت بروز علائم ناراحت‌کننده، التهاب یا عفونت، گزینه‌های درمانی زیر بسته به شرایط بیمار در دسترس هستند:

• تحت نظر گرفتن (انتظار): اگر کیست کوچک باشد و مشکلی ایجاد نکند، پزشک ممکن است رویکرد صبر و تحت نظر گرفتن را توصیه کند و هیچ درمان فعالی انجام ندهد.
• کمپرس گرم: قراردادن یک پارچه یا حوله‌ی تمیز گرم و مرطوب روی کیست می‌تواند به کاهش تورم و کمک به تخلیه و التیام آن کمک کند. این روش به ویژه زمانی مفید است که کیست اندکی تحریک یا متورم شده باشد.
• تزریق کورتون: در صورتی که ناحیه‌ کیست ملتهب باشد، پزشک می‌تواند یک داروی کورتیکواستروئیدی (کورتون) را به داخل کیست تزریق کند تا التهاب و ورم آن فروکش کند.
• تخلیه کیست (برش و درناژ): در این روش پزشک یک شکاف کوچک روی کیست ایجاد می‌کند و محتویات آن را به‌آرامی خارج می‌نماید. این کار به سرعت فشار و ناراحتی را کاهش می‌دهد، اما از آنجا که دیواره‌ کیست همچنان در پوست باقی می‌ماند احتمال عود کردن کیست وجود دارد.
• جراحی جهت برداشتن کیست: در صورت بزرگ بودن یا عود مکرر کیست، یک عمل جراحی کوچک به‌صورت سرپایی و تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود تا کل کیست به همراه کپسول آن به‌طور کامل خارج گردد. این روش معمولاً به‌طور مؤثری از بازگشت مجدد کیست جلوگیری می‌کند، هرچند ممکن است جای بخیه یا اسکار کوچکی باقی بگذارد.
• درمان آنتی‌بیوتیکی: در صورت عفونت کردن کیست، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک خوراکی یا موضعی برای از بین بردن عفونت تجویز کند. پس از رفع عفونت، در صورت لزوم اقدامات تکمیلی مانند تخلیه یا جراحی برای درمان کامل کیست انجام می‌شود.

آیا کیست اپیدرموئید خطرناک است؟

اکثر کیست‌های اپیدرموئید بی‌خطر (خوش‌خیم) هستند و جز از نظر زیبایی مشکلی برای سلامتی ایجاد نمی‌کنند. احتمال بدخیم (سرطانی) شدن این کیست‌ها بسیار نادر است؛ در موارد بسیار انگشت‌شماری مشاهده شده که بافت دیواره‌ یک کیست قدیمی دچار تغییرات بدخیم شده است.

عارضه‌ شایع‌تری که ممکن است اتفاق بیفتد عفونت کیست است؛ عفونت در صورت عدم درمان می‌تواند گسترش یابد و خطرناک شود. به طور کلی در صورت مشاهده‌ی هر تغییر غیرعادی در کیست (مانند بزرگ شدن سریع، دردناک شدن، قرمزی شدید یا خروج ترشحات چرکی-خونی) باید به پزشک مراجعه کرد تا از بابت عدم وجود مشکلات جدی اطمینان حاصل شود.

تفاوت کیست اپیدرموئید با کیست چربی (سباسه)

بسیاری از افراد این نوع توده‌های زیرپوستی را به اسم «کیست چربی» می‌شناسند، اما کیست‌های اپیدرموئید از نظر علمی با کیست‌های چربی (کیست‌های سباسه) متفاوت هستند.

برخی تفاوت‌های کلیدی این دو عبارت‌اند از:

• منشأ تشکیل: کیست اپیدرموئید از تجمع سلول‌های لایه‌ سطحی پوست یا از تخریب فولیکول مو ایجاد می‌شود، در حالی که منشأ کیست سباسه یک غده‌ چربی پوست (غده‌ سباسه) است. به بیان دیگر، کیست سباسه‌ واقعی از یک غده‌ تولیدکننده‌ سبوم (چربی طبیعی پوست) آغاز می‌شود، اما کیست اپیدرموئید مستقیماً از بافت اپیدرم منشأ می‌گیرد.
• محتوا: داخل کیست اپیدرموئید با کراتین (پروتئین سفت پوست) پر شده است که معمولاً به صورت ماده‌ی غلیظ و پنیری‌شکل خارج می‌شود، در حالی که کیست سباسه حاوی سبوم (چربی طبیعی پوست) است.
• شیوع: کیست‌های اپیدرموئید بسیار شایع‌تر از کیست‌های سباسه هستند. در واقع، بسیاری از توده‌هایی که عامه به آن‌ها کیست چربی می‌گویند، در حقیقت همان کیست‌های اپیدرموئید هستند، چرا که کیست سباسه‌ حقیقی به نسبت نادر است.

نکات مراقبتی، پیشگیری و توصیه‌های عمومی

برای کاهش عوارض احتمالی و مدیریت بهتر کیست اپیدرموئید، رعایت نکات زیر توصیه می‌شود:

• از فشار دادن، خراشیدن یا ترکاندن کیست خودداری کنید. تخلیه‌ کیست توسط خود فرد می‌تواند باعث ورود باکتری‌ها و عفونت آن شود و همچنین خطر باقی ماندن جای زخم را افزایش دهد.
• ناحیه‌ کیست را تمیز نگه دارید و در صورت کمی التهاب یا ناراحتی، روزانه چند مرتبه کمپرس گرم و مرطوب روی آن قرار دهید تا به تخلیه و بهبودی کیست کمک کند. این کار بدون آسیب رساندن به پوست، به روند بهبود کیست سرعت می‌بخشد.
• در صورت مشاهده‌ علائم عفونت یا تغییرات غیرعادی در کیست، حتماً به پزشک مراجعه کنید. درد و تورم شدید، قرمزی و گرمی اطراف کیست، یا خروج چرک و خون از آن از جمله موارد هشداردهنده هستند که نیاز به ارزیابی توسط پزشک دارند.
• راه قطعی برای پیشگیری از ایجاد کیست‌های اپیدرموئید وجود ندارد. با این حال، محافظت از پوست در برابر آسیب (مثلاً خودداری از کندن یا فشار دادن مکرر جوش‌ها و زخم‌ها) و رسیدگی مناسب به مشکلات پوستی مانند آکنه ممکن است در کاهش احتمال بروز این کیست‌ها مؤثر باشد.

سؤالات رایج درباره کیست اپیدرموئید

کیست اپیدرموئید چیست؟
یک برجستگی کوچک زیرپوستی پر از کراتین که معمولاً بی‌خطر است.

آیا این کیست همان کیست چربی است؟
خیر؛ بیشتر کیست‌هایی که مردم «چربی» می‌نامند در واقع اپیدرموئید هستند.

آیا کیست اپیدرموئید دردناک است؟
معمولاً نه، مگر اینکه عفونت یا التهاب پیدا کند.

آیا این کیست می‌تواند خودبه‌خود ناپدید شود؟
گاهی کوچک می‌شود یا تخلیه می‌گردد، اما اغلب باقی می‌ماند.

خطرناک یا سرطانی می‌شود؟
خیلی نادر است؛ بیشتر مواقع خوش‌خیم است.

آیا باید حتماً جراحی شود؟
تنها در صورت بزرگ بودن، عود مکرر یا آزاردهنده بودن لازم است.

آیا می‌توان آن را در خانه ترکاند؟
خیر؛ این کار خطر عفونت و اسکار را بالا می‌برد.

بهترین روش درمان چیست؟
برداشتن کامل کیست با جراحی کوچک.

اگر عفونت کند چه می‌شود؟
قرمز، متورم و دردناک می‌شود و ممکن است نیاز به آنتی‌بیوتیک داشته باشد.

آیا می‌توان پیشگیری کرد؟
راه قطعی وجود ندارد، اما مراقبت از پوست و پرهیز از دستکاری زخم و جوش کمک می‌کند.