بودجه سالانه دولت سال‌هاست با ناترازی شدید مواجه است؛ در حالی که منابع درآمدی به‌ویژه تحت تأثیر تحریم‌ها محدود شده، مصارف دولتی با سرعتی بسیار بیشتر رشد کرده‌اند. در این میان، بخش بزرگی از بودجه صرف نهادهایی میشود که کارکردهای نامشخصی داشته و رشد اعتباراتشان به‌مراتب بالاتر از نرخ تورم بوده است؛ به‌طوری‌که طی شش سال اخیر بودجه برخی نهادها بین ۳۵۹ تا ۹,۶۱۶ درصد افزایش یافته است. این وضعیت در حالی ادامه دارد که کشور با کسری بودجه نزدیک به ۸۰۰ هزار میلیارد تومان دست‌وپنجه نرم می‌کند و حذف نهادهای موازی و کم‌اثر می‌تواند یکی از راهکارهای اساسی برای اصلاح ساختار مالی دولت باشد.
روزنامه هم‌میهن در گزارشی به این موضوع پرداخته که در ادامه می‌خوانید.
ناترازی بودجه از سایر ناترازی‌ها وخیم‌تر است. دخل و خرج دولت سال‌هاست جور نیست و هر سال که می‌گذرد فاصله بین درآمد و هزینه‌ها بیشتر میشود. کاهش درآمدها به دنبال تحریم‌های اقتصادی طرف منابع را هر سال محدودتر کرده اما طرف مصارف همچنان پرشتاب، رشد می‌کند.
از ابتدای دهه ۹۰ که شرایط کشور به دلیل بن‌بست معاملات با دنیا تغییر کرد، دخل و خرج دغدغه مهمی برای دولت‌ها شد. هر سال عنوان می‌شد اتکا به نفت را کم می‌کنیم، بودجه را اصلاح ساختاری می‌کنیم و بودجه‌ریزی عملیاتی را در دستور کار قرار می‌دهیم. اما هرچه در ردیف‌های بودجه‌های سنواتی بیشتر می‌گردیم، کمتر این اهداف را پیدا می‌کنیم.
در بین تمام خرج و مخارج‌های دولت، بودجه برخی نهادهایی که وجودشان در شرایط بحران ضروری به نظر نمی‌رسد، رشدی غیرمتعارف و بسیار بالاتر از تورم سالانه بوده و به عبارت مناسب‌تر، جهش‌هایی را در رشد اعتبارات داشته‌اند که بخش‌های ضروری بودجه مثل یارانه‌های نقدی، بودجه خریدهای تضمینی و بودجه سلامت نداشتند.
مسعود پزشکیان، رئیس دولت چهاردهم هم از این قاعده مستثنی نبوده و در چندین نطق خود به اصلاح و عملیاتی شدن بودجه پرداخته است. به‌طور مثال در ویدئوی منتشرشده از دیدار مدیران رسانه‌ها با رئیس‌جمهور در سوم شهریورماه، مسعود پزشکیان با انتقاد از شیوه کنونی بودجه‌ریزی، بر ضرورت عملیاتی شدن آن تأکید کرد. او صراحتاً گفت: «این پول‌ها باید صرف نان مردم شود، کارمان شده این که فقط به یک مشت بنیاد و سازمان الکی که به هیچ دردی نمی‌خورند، پول بدهیم. به مسئولان گفتم آقایان! این بساط باید جمع شود.»
۱۵ مردادماه نیز رئیس‌جمهور به سازمان برنامه و بودجه رفت تا از نزدیک در جریان روند برنامه‌ریزی‌های مربوط به بودجه سال ۱۴۰۵ قرار گیرد. پزشکیان در این بازدید با انتقاد از اینکه روند فعلی تدوین بودجه هزینه‌ای است، گفت: «می‌بایست با محاسبه فنی یک پروژه و یا یک خدمت، نسبت به اختصاص بودجه اقدام کرد که بدین ترتیب از بسیاری از مصادیق اتلاف منابع جلوگیری خواهد شد. دولت دارای امکانات و منابع بسیاری است که به هیچ عنوان از آن بهینه استفاده نمی‌شود؛ امروز در مجموعه حاکمیتی، هزینه‌های بسیاری میشود بدون آنکه گره‌ای از مشکلات مردم را حل کند و یا خروجی مشخصی برای کشور داشته باشد.»
او از پرداخت بدون ضابطه ردیف‌های دستمزدی همچون فوق‌العاده مدیریت به مدیران ناکارآمد هم انتقاد و تاکید کرد: «اگر مدیری توانست همانند بخش خصوصی مسئله‌ای را حل کند آن وقت مستحق پاداش‌های مدیریتی خواهد بود.»
بیابانی با ۳۰ هزار میلیارد تومان بودجه
پزشکیان در حرف، منتقد دستگاه‌هایی است که خروجی مناسبی ندارند و معتقد است نباید به آنها بی‌ضابطه بودجه داد. اما در عمل خود او هم در مقابل جهش‌های درخواست‌شده بودجه این دستگاه‌ها کم می‌آورد. در دولت خود او و در اولین بودجه دولت چهاردهم، بودجه صداوسیما به نزدیک ۳۰ هزار میلیارد تومان رسید. در حالی که این عدد در بودجه ۱۴۰۳ حدود ۲۲ هزار میلیارد تومان بود.
وقتی مقام اول دولت صحبت از بودجه عملیاتی می‌کند باید این گفته در سند مالی که تنظیم می‌کند دیده شود. صداوسیمایی که هیچ خروجی قابل قبولی ندارد و مردم حتی رغبت نمی‌کنند شبکه‌های آن را مروری سرسری کنند و به مثابه بیابانی برهوت است، بر مبنای چه عملکردی ۳۰ هزار میلیارد تومان بودجه می‌گیرد که اگر با بودجه شرکتی این دستگاه محاسبه کنیم این عدد به بالای ۴۳ هزار میلیارد تومان می‌رسد.
صحبت‌های صادق زیباکلام درباره صداوسیما خواندنی است. او گفته: «خروجی نهادهای بودجه‌بگیر در جامعه یا دین‌داری مردم دیده نمی‌شود؛ صداوسیما با بودجه عظیم نتوانسته مردم را پای رسانه ملی نگه دارد و بسیاری جذب شبکه‌های خارجی شده‌اند. این سازمان با حجم بودجه ۲۹ هزار میلیارد تومانی کاری کرده که بسیاری ترجیح می‌دهند بی‌بی‌سی‌فارسی یا اینترنشنال تماشا کنند. خیلی ساده باید از دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پرسیده شود که این هزار میلیارد تومانی که در سال ۱۴۰۴ بودجه شما بوده، چه کار کردید؟ برایند آن چه بوده؟ از داخل آن چه آمده بیرون؟»
او یادآوری می‌کند: «بحث بودجه نهادهای دینی و فرهنگی در زمان دولت حسن روحانی هم مطرح بود. در حالی که نهادهای مذهبی نیز نه ایمان و امید مردم را تقویت کرده‌اند و نه در کاهش مشکلات اجتماعی مانند افسردگی، اعتیاد یا بی‌اعتمادی نقشی داشته‌اند. این منابع می‌توانست صرف آموزش، بهداشت، رفاه عمومی یا محیط زیست شود، اما صرف پوسترهای تبلیغاتی و فعالیت‌هایی بدون خروجی شده است.
خیلی‌ها یادشان نمی‌آید، اما آقای روحانی در سال ۹۲، اولین دوره ریاست‌جمهوری‌اش، با بحثی مواجه شد که گفته می‌شد می‌خواهد بودجه نهادهای دینی را کاهش دهد. من همان سال ۹۲، برای بودجه سال بعد یعنی ۹۳، بر اساس نهادها، سازمان‌ها و موسساتی که در ردیف بودجه عمومی بودند، بودجه آنها را مشخص کردم و دیدم که اینها از سال ۷۳ چه میزان بودجه داشتند. حدوداً نزدیک به بیست سازمان و نهاد بود، از جمله وزارت ارشاد و سازمان صداوسیما که در جهت فرهنگ فعالیت می‌کنند.»
۸۴ هزار میلیارد تومان برای تبلیغات مذهبی
مجمع جهانی اهل بیت، ۲۹۱ میلیارد تومان، مجمع تقریب مذاهب ۱۴۱ میلیارد تومان، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ۹۱۴ میلیارد تومان، شورای عالی حوزه‌های علمیه ۸۸۶۱ میلیارد تومان، مرکز خدمات حوزه‌های علمیه ۱۴۰۹۷ میلیارد تومان، موسسه امام خمینی (مربوط به آیت‌الله مصباح) نزدیک ۵۰۰ میلیارد تومان؛ جامعه‌المصطفی ۱۷۵۵ میلیارد تومان، سازمان تبلیغات اسلامی نزدیک به ۶۲۵۸ میلیارد تومان، ستاد امر به معروف و نهی از منکر ۲۵۹ میلیارد تومان، نهادی به اسم قرب بقیهالله ۱۹۵۴ میلیارد تومان، صداوسیما ۲۹ هزار میلیارد تومان، وزارت ارشاد ۱۴ هزار میلیارد تومان، آستان حضرت امام خمینی ۳۱۰ میلیارد تومان، دبیرخانه شورای عالی انقلاب ۱۰۴۳ میلیارد تومان، ستاد اقامه نماز ۱۳۸ میلیارد تومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ۱۶۳۷ میلیارد تومان، مرکز الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت ۳۷۱ میلیارد تومان، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی ۱۴۳۱ میلیارد تومان، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی ۳۳۲ میلیارد تومان، موسسه پژوهشی و فرهنگی انقلاب اسلامی ۳۰۱ میلیارد تومان، پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی ۱۳۵ میلیارد تومان، شورای سیاستگذاری ائمه جمعه ۲۷۱ میلیارد تومان و مرکز رسیدگی به امور مساجد ۱۵۱ میلیارد تومان بودجه می‌گیرند که جمع کل آنها تقریباً ۸۴ هزار و ۱۵۰ میلیارد تومان میشود. این تنها بخشی از بودجه تبلیغاتی است که در اینجا آورده شده است.
حالا بودجه دانشگاه تهران را ببینید که نزدیک ۶۵۰۰ میلیارد تومان و بودجه سازمان محیط زیست حدود ۸۰۰۰ میلیارد تومان است. یعنی مجموع بودجه این دو نهاد حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان است، در حالی که بودجه ۸۴ هزار میلیارد تومانی برای تعدادی از نهادهای مذهبی صرف میشود.
یک فوت کنند، پزشکیان را باد می‌برد
زیباکلام در جایی اضافه کرده: «سوال این است که این مجمع جهانی اهل بیت، مجمع تقریب مذاهب، دفتر تبلیغات اسلامی، شورای عالی حوزه‌های علمیه، موسسه امام خمینی و دیگر نهادها با این بودجه چه کاری برای جذب نسل‌های جدید انجام داده‌اند؟ صداوسیما با بودجه ۳۰ هزار میلیارد تومانی چه کرده است تا جوانان و مردم را به اسلام، خدا و پیغمبر نزدیک کند؟
این در حالی است که این منابع می‌توانست صرف بهداشت، آموزش و پرورش، جاده‌ها، راه‌آهن، محیط زیست و رفاه عمومی شود. از مجلس هم انتظاری نمی‌رود؛ مجلسی که نمایندگانش در تهران با پنج تا حداکثر ۱۰ درصد رای واجدین شرایط به آن راه یافتند، خیلی نمی‌توان انتظار داشت که با مردم باشند و به داد آنها برسند. پزشکیان که سهل است؛ پدرجد پزشکیان هم نمی‌تواند. برای اینکه نهادهایی که این بودجه‌ها را می‌گیرند، خیلی خیلی قدرتمندتر از پزشکیان هستند؛ اگر یک فوت کنند، پزشکیان را باد می‌برد.»
رؤسای دولت در سال‌های گذشته تلاش کردند این بخش از بودجه را سامان دهند اما نه‌تنها موفق به این ساماندهی نشدند بلکه در اغلب موارد ناگزیر به پذیرش جهش‌های بودجه این نهادها شده‌اند. مقایسه بودجه سال ۱۴۰۴ این نهادها با بودجه سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد بین ۳۵۹ تا ۹۶۱۶ درصد رشد بودجه برای آنها لحاظ شده است. طی ۶ سال بودجه صداوسیما ۱۴۴۷ درصد افزایش پیدا کرده است.
دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۷۶۳ درصد رشد بودجه داشته، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ۱۹۶۱ درصد افزایش بودجه داشته، ستاد امر به معروف و نهی از منکر ۷۲۲ درصد رشد بودجه را تجربه کرده، بودجه حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی ۲۱۸۲ درصد بالا رفته، شورای عالی حوزه‌های علمیه ۱۵۷۵ درصد رشد بودجه داشته، رشد بودجه مرکز خدمات حوزه‌های علمیه ۱۶۶۳ درصد و سازمان تبلیغات اسلامی ۲۲۱۰ درصد بوده است.
چنین رشدهای نامتعارفی در بودجه نهادهای مذهبی در حالی پیش‌بینی میشود که نرخ تورم طی ۶ سال گذشته روند بسیار کندتری داشته است. بر اساس نرخ تورم اعلامی بانک مرکزی در این ۶ سال قیمت‌ها نهایتاً سه تا چهار برابر شده است. اما بودجه نهادهای مذهبی ۱۵ برابر، ۲۰ برابر و ۳۰ برابر شده است. به طور مشخص بودجه صداوسیما ظرف ۶ سال ۱۵ برابر شده است.
موازی‌کاری برای تبلیغ معارف اسلامی
مواردی که در این گزارش به آن اشاره شده فقط بخش کوچکی از بودجه‌ای است که صرف تبلیغات و فرهنگ‌سازی دینی میشود. به جز نهادها و موسسات مستقلی که نام آنها برای جلوگیری از طولانی شدن گزارش، نیامده، ذیل هر دستگاه اجرایی دولتی و مستقل از دولت را که نگاه می‌کنیم ردیف‌هایی با عناوینی چون گفتمان‌سازی، تبلیغ و تبیین معارف دینی وجود دارد که اعتباری مستقل از دولت دریافت می‌کند. ردیف اعتلای سبک زندگی ایرانی و اسلامی هم جزو آن دسته از ردیف‌هایی است که هر دستگاه به طور مستقل برای آن بودجه دارد.
چنین ولخرجی‌های کم‌ثمر در شرایطی رخ می‌دهد که روز یکشنبه رهبری در دیدار رئیس‌جمهور و هیئت وزیران با اشاره به لزوم بهره‌گیری از هر ساعتِ فرصت گذرای خدمت به مردم، گفتند: «اگر فرصت خدمت را قدر بدانیم و با پرهیز از کم‌کاری و موازی‌کاری، سرگرم مسائل متفرقه نشویم، مشکلات، نه در درازمدت بلکه در میان‌مدت، حتماً حل خواهد شد.»
روز گذشته با نگاه به گفته‌های رهبری، سایت امتداد خطاب به پزشکیان نوشت: «در سیاست، همیشه لحظاتی هست که سیاستمداران باید بتوانند از آن به درستی استفاده کنند تا اتفاقات مهم را رقم بزنند. پزشکیان حالا در چنین نقطه‌ای ایستاده است. رئیس‌جمهور باید از فرصتی که رهبری در حذف نهادهای بی‌خاصیت در اختیار دولت گذاشته به نحو احسن و به سرعت استفاده کند.»
هرچند پزشکیان خطاب به بودجه‌بگیران غیرضروری گفته بود که بساط‌تان را جمع کنید اما حسام‌الدین آشنا مشاور حسن روحانی به او توصیه کرد: «وارد این میدان نشو، تجربه دولت روحانی را جلوی چشمت بگذار.» او به خوبی می‌دانست که روحانی با نزدیک شدن به حذف بودجه این نهادها با حملات شدیدی روبه‌رو شده بود. اما مسعود پزشکیان امتیاز بهتری از روحانی در این خصوص دریافت کرد. چراکه رهبر انقلاب در دیدار با اعضای هیئت دولت اظهارنظری داشت که مطابق با خواست رئیس‌جمهور بود.
ایشان با بیان اینکه «اجماع‌سازی امروز از گذشته آسان‌تر است؛ از این فرصت باید استفاده کرد و کارهایی را که مورد اجماع است، پیش برد» گفتند: «یکی مسئله سبک کردن بدنه دولت، یعنی کاستن از برخی دستگاه‌هایی که وجود و عدم آنها یکسان است.» این جمله در واقع همراهی و همدلی رهبری با دولت در حذف نهادهایی است که هیچ خاصیتی ندارند اما در عین حال بار سنگینی به بودجه دولت تحمیل می‌کنند.
امروز دولت با کسری بودجه نزدیک به ۸۰۰ هزار میلیارد تومان نمی‌تواند روی مسیرهای تکراری گذشته دوام بیاورد. این حجم از کسری، دیگر با مالیات‌های ریز و درشت پر نمی‌شود. یکی از راه‌های مهم حذف نهادهایی است که خاصیتی ندارند.
امروز که دولت در حال تدوین لایحه بودجه ۱۴۰۵ است؛ پزشکیان بایداز فرصت استفاده کند. او یا باید تسلیم فشار و عملیات رسانه‌ای بنیادها و قرارگاه‌ها شود و به همان توصیه آشنا تن دهد، یا با تکیه بر حمایت رهبری، این مسیر را تا آخر برود. فرصت امروز، فرصت کمیابی است؛ اگر از دست برود، دیگر بعید است دولتی بتواند در ایران دست به چنین جراحی مهمی بزند. پزشکیان باید بداند که اجماع امروز، سرمایه‌ای است که فردا ممکن است دیگر نباشد. عقب‌نشینی یعنی ریختن دوباره بودجه کشور در جیب نهادها و سازمان‌هایی که عملکرد مشخص و اثرگذاری ندارند.
بدون نظر