در چشم‌انداز در حال تحول نبردهای هوایی مدرن، دو هواپیمای جنگنده به‌عنوان نمادهای فناوری نسل پنجم برجسته هستند: F-35 Lightning II ساخت شرکت لاکهید مارتین آمریکا و Su-57 Felon ساخت شرکت سوخوی روسیه. هر دو این هواپیماهای نسل پنجمی به‌عنوان جنگنده‌های چندمنظوره و پنهانکار معرفی شده‌اند که توانایی تسلط بر آسمان را دارند، اما فلسفه طراحی و اولویت‌های عملیاتی آن‌ها بسیار متفاوت است. این مطلب شما را به‌عمق قابلیت‌ها، تفاوت‌ها و معنای رقابت آن‌ها برای آینده نبردهای هوایی در سال ۲۰۲۵ می‌برد.
درک اینکه این دو جنگنده چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارند، پنجره‌ای به تفکر استراتژیک دو قدرت بزرگ در عرصه نظامی است. F-35 نماینده رویکرد جهانی و شبکه‌محور به نبردهای هوایی است که تعامل‌پذیری در مرکز آن قرار دارد. از سوی دیگر، Su-57 نشان‌دهنده تأکید روسیه بر سرعت، مانورپذیری و درگیری‌های برد بلند است. تا پایان این مطلب، شما تصویر روشنی بر اساس داده‌ها از عملکرد، پنهانکاری، حسگرها، تسلیحات و استقرار واقعی این دو هواپیما خواهید داشت.
F-35 Lightning II از دل برنامه Joint Strike Fighter (JSF) در دهه ۱۹۹۰ متولد شد، یک تلاش چندملیتی به رهبری ایالات متحده برای توسعه یک خانواده واحد از جنگنده‌ها که قادر به انجام نقش‌های متعدد باشد. هدف از این پروژه، جایگزینی طیف متنوعی از پلتفرم‌های قدیمی، از جمله F-16 Fighting Falcon، AV-8B Harrier II و F/A-18 Hornet، در نیروی هوایی، نیروی دریایی، تفنگداران دریایی ایالات متحده و همچنین نیروهای هوایی متحدان بود.
پیکربندی تک‌موتوره اف-۳۵ به‌خاطر مقرون‌به‌صرفه بودن و سهولت نگهداری انتخاب شد، در حالی که ساختار پنهانکار، حمل داخلی تسلیحات و ترکیب بسیار پیشرفته حسگرها بر بقای آن در فضای هوایی پرچالش این روزها تأکید داشت. فلسفه طراحی F-35 بر سلطه اطلاعاتی متمرکز است و با استفاده از شبکه‌ای پیشرفته از حسگرها و لینک‌های داده، هم به‌عنوان جنگنده خط مقدم و هم هواگردی برای مدیریت میدان نبرد عمل می‌کند.
Su-57 Felon که توسط سوخوی تحت برنامه PAK FA (Prospective Aviation Complex of Frontline Aviation) توسعه یافته است، نخستین تلاش روسیه برای ساخت جنگنده نسل پنجم را نمایندگی می‌کند. توسعه این جنگنده روسی به دهه ۲۰۰۰ بازمی‌گردد و نمونه‌های اولیه آن در سال ۲۰۱۰ ظاهر شدند.
برخلاف F-35، همتای روسی‌اش از پیکربندی دو موتوره برخوردار است که نیروی پیشرانه بالاتر، افزونگی و عملکرد کینماتیک بهبود یافته را فراهم می‌کند. طراحان روسی در این جنگنده بر ابرمانورپذیری، پرواز مداوم در سرعت‌های فراصوت و تنوع در تسلیحات تمرکز کرده‌اند، برخلاف تمرکز شدید بر پنهانکاری در نمونه‌های غربی. اگرچه این جنگنده روسی از مواد و هندسه جاذب رادار بهره می‌برد، اولویت طراحی آن بر چابکی آیرودینامیکی و توانایی حمل طیف وسیعی از مهمات، از جمله موشک‌های هوابه‌هوای بزرگ مناسب برای رهگیری‌های برد بلند، تاکید دارد.
تا سال ۲۰۲۵، F-35 به یک هواپیمای جنگی اثبات‌شده تبدیل شده است، با صدها فروند تحویل داده شده به ایالات متحده، ناتو و کشورهای متحد. این هواپیما در درگیری‌های واقعی عملیاتی شده و نقش خود را به‌عنوان ستون فقرات قدرت هوایی مدرن غرب تقویت کرده است. در مقابل، Su-57 با کمتر از ۳۵ فروند در خدمت، همچنان در مرحله تولید محدود قرار دارد، که نشان‌دهنده پایگاه صنعتی محدودتر روسیه، فشارهای اقتصادی و روند خرید کندتر آن کشور است.
این تفاوت در اندازه ناوگان نه‌تنها تفاوت‌های فناوری و مالی بین دو برنامه را نشان می‌دهد، بلکه رویکردهای استراتژیک اساساً متفاوت این دو را نیز برجسته می‌کند: ایالات متحده به تولید انبوه یک جنگنده چندمنظوره پنهانکار چندکاره روی آورده، و روسیه در پی یک پلتفرم تخصصی و با عملکرد بالا با تعداد کمتر است.
اندازه، قدرت و عملکرد
ویژگی‌های فیزیکی و شاخص‌های عملکردی F-35 و Su-57 اولویت‌های متفاوتی را که در فلسفه طراحی آن‌ها نهفته است، نشان می‌دهد. Su-57 به‌طور قابل‌توجهی بزرگ‌تر و سنگین‌تر است و نقش آن به‌عنوان یک جنگنده برتری هوایی دو موتوره با برد طولانی، با تأکید بر سرعت، برد و توان حمل مهمات را منعکس می‌کند. در مقابل، F-35 جمع‌وجورتر است و بر کاهش ردپای راداری و ادغام در عملیات‌های تهاجمی متمرکز بر پنهانکاری تاکید دارد.
موتورهای دوگانه AL-41F1 به کار رفته در Su-57، ساخته شده توسط NPO Saturn، مزیت پیشرانه ترکیبی را ارائه می‌کنند، که نه‌تنها افزونگی تولید نیرو بلکه قدرت خام بیشتری فراهم می‌کند و سرعت بالاتر و مداومت پروازی طولانی‌تری را امکان‌پذیر می‌سازد. این پیکربندی پرواز مداوم فراصوت و حمل مهمات سنگین یا حجیم را هم به‌صورت داخلی و هم خارجی فراهم آورده است.
در همین حال، موتور Pratt & Whitney F135 در جنگنده آمریکایی F-35، قدرتمندترین موتور تکی است که تاکنون روی یک جنگنده نصب شده، تعادلی بین بهره‌وری، نهایت پنهانکاری و عملکرد در نسبت پیشرانه به وزن بالا ایجاد می‌کند، هرچند با حداکثر سرعت کمتر و برد کوتاه‌تر نسبت به همتای روسی و سایر جنگنده‌های اروپایی.
مشخصات
F-35 Lightning II
Su-57 Felon
طول
۱۵.۴ متر
۲۲.۰ متر
فاصله بال‌ها
۱۰.۷ متر
۱۴.۲ متر
حداکثر وزن برخاست
۳۱,۸۰۰ کیلوگرم
۳۷,۰۰۰ کیلوگرم
موتور
۱ × Pratt & Whitney F135 (۴۳,۰۰۰ پوند پیشرانه)
۲ × Saturn AL-41F1 (۳۵,۰۰۰ پوند پیشرانه هر موتور)
حداکثر سرعت
ماخ ۱.۶
ماخ ۲.۱
برد رزمی
۲,۲۲۰ کیلومتر
۵,۰۰۰ کیلومتر
این مشخصات نشان می‌دهند که F-35 به‌عنوان یک پلتفرم چندمنظوره با اولویت پنهانکاری طراحی شده، با هدف نفوذ به فضای هوایی تحت کنترل دشمن بدون شناسایی شدن و انجام حملات دقیق، که بقای هواپیما اصلی‌ترین مزیت آن است.
Su-57 عملکرد جنبشی بالای خود را از طریق ابعاد بزرگ‌تر، شکل‌دهی خارجی و نازل‌های تغییربردار رانش (thrust-vectoring) به‌دست می‌آورد. با این حال، همین انتخاب‌های طراحی باعث می‌شوند که این هواپیما از نظر شناسایی راداری نسبت به معماری تمرکز یافته بر پنهانکاری F-35، از همه جهات، کمتر پنهانکار باشد.
در عمل، این بدان معناست که F-35 در جنگ‌های شبکه‌محور و ائتلافی کارآمدتر است، جایی که سلطه اطلاعاتی و بقای هواپیما اهمیت بیشتری دارد. در عین حال، Su-57 برای نمایش قدرت منطقه‌ای طراحی شده و در درگیری‌های دوربرد و نبردهای هوایی با انرژی بالا عملکرد برجسته‌ای دارد.
پنهانکاری و سیستم‌های حسگر
پنهانکاری، مزیت اصلی و تعیین‌کننده جنگنده F-35 Lightning II است. کاهش سطح مقطع راداری (RCS) از همه جهات، که از طریق شکل‌دهی دقیق، پوشش‌های جاذب رادار و محفظه‌های داخلی تسلیحات به‌دست آمده، این هواپیما را به یکی از دشوارترین هواپیماها برای شناسایی و رهگیری در طیف گسترده‌ای از فرکانس‌های راداری تبدیل می‌کند.
در مقابل، Su-57 Felon رویکرد محدودتری نسبت به کاهش سطح پنهانکاری اتخاذ کرده است. ساختار آن عمدتاً سطح مقطع راداری از روبه‌رو را کاهش می‌دهد و بقای هواپیما در درگیری‌های مستقیم را بهبود می‌بخشد، اما بدنه بزرگ‌تر، عناصر ساختاری بیرونی و نازل‌های تغییربردار رانش باعث می‌شوند که این هواپیما از پهلو و عقب بیشتر قابل شناسایی باشد.
این مصالحه عمدی است: روسیه، چابکی آیرودینامیکی و تنوع تسلیحات را بر پنهانکاری افراطی ترجیح داده است. برای جبران این موضوع، Su-57 به مجموعه‌ای قدرتمند از حسگرها مجهز شده، به ویژه رادار AESA N036 Belka که از آرایه‌های متعدد پراکنده شده در سراسر بدنه استفاده می‌کند تا زاویه‌های شناسایی را گسترش دهد، و سیستم جست‌وجو و ردیابی فروسرخ OLS-50M که قادر است هواپیماها، حتی از نوع پنهانکار، را به‌صورت غیرفعال از روی ردپای حرارتی آن‌ها شناسایی و رهگیری کند.
جایی که تفاوت دو جنگنده بیشترین نمود را دارد، در ادغام حسگرها است. رادار AESA AN/APG-81، سیستم روزنه توزیع‌شده (DAS) و سیستم هدف‌گیری الکترواپتیکال EOTS F-35 در جنگنده آمریکایی کاملاً با گیرنده‌های جنگ الکترونیک و لینک‌های داده ادغام شده‌اند. این سیستم‌ها با هم داده‌ها را به یک رابط کاربری واحد منتقل می‌کنند که یک تصویر یکپارچه و بدون نقطه کور از میدان نبرد را در اختیار خلبان قرار می‌دهد.
مهم‌تر از آن، این اطلاعات به‌صورت خودکار با دیگر هواپیماها، شناورها و سامانه‌های زمینی به اشتراک گذاشته می‌شود، که امکان درگیری اشتراکی را فراهم کرده و F-35 را به یک گره کلیدی در جنگ شبکه‌محور تبدیل می‌کند. حسگرهای Su-57، هرچند پیشرفته و به تنهایی قدرتمند هستند، تصور می‌شود که ادغام داده‌های کمتری دارند و این موضوع توانایی هواپیما را برای عمل به‌عنوان یک مرکز اطلاعاتی با عملکرد کارآمد در زمان واقعی محدود می‌کند.
ویژگی
F-35 Lightning II
Su-57 Felon
رادار
AN/APG-81 AESA
N036 Belka AESA
شناسایی غیرفعال
DAS + EOTS
IRST
ادغام حسگر
پیشرفته، چندسکویی
ادغام محدود
پروفایل پنهانکاری
همه‌جهتی
جلویی
در عمل، این بدان معناست که F-35 می‌تواند اول ببیند و اول حمله کند، و اغلب بدون شناسایی شدن وارد درگیری شود، در حالی که آگاهی موقعیتی نیروهای متحد را نیز افزایش می‌دهد. Su-57، هرچند پنهانکاری کمتری دارد، تلاش می‌کند با استفاده از IRST و آرایه‌های راداری با زاویه دید وسیع، دشمنان پنهانکار را شناسایی کند و در شرایط خاص توانایی شناسایی بالایی دارد. با این حال، فقدان تلفیق داده‌های قوی و یکپارچگی امن لینک داده، آن را در یک نبرد هماهنگ شده چندحوزه‌ای کم‌اثرتر می‌کند، جایی که برتری اطلاعاتی می‌تواند به اندازه توان جنبشی صرف تعیین‌کننده باشد.
تسلیحات و پروفایل‌های مأموریت
هر دو جنگنده F-35 و Su-57 جت‌های چندمنظوره واقعی هستند، اما بارگیری و تأکید مأموریتی آن‌ها نشان‌دهنده دکترین‌های متفاوت در طراحی آن هاست: F-35 برای نفوذ پنهانکارانه به حریم هوایی دشمن و حملات شبکه‌ای بهینه‌سازی شده است، در حالی که Su-57 بر برد، سرعت و انعطاف‌پذیری تسلیحات برای رهگیری و حمله دوربرد تأکید دارد.
اکنون به برخی اطلاعات کلیدی درباره محموله و تسلیحات این دو جنگنده می‌پردازیم:
ظرفیت حالت پنهانکار: F-35A معمولاً قادر است حدود ۲,۵۸۵ کیلوگرم تسلیحات داخلی را در حالت پنهانکار حمل کند.
پیکربندی حمل سنگین: با استفاده از ستون‌های خارجی وقتی نیاز به پنهانکاری نیست، مجموع ظرفیت داخلی و بیرونی خانواده F-35 بیش از ۸,۱۶۵ کیلوگرم است، که امکان پیکربندی “حالت هیولا” با بار سنگین را فراهم می‌کند.
محفظه‌های داخلی وسیع: Su-57 دارای محفظه‌های داخلی تسلیحات قابل توجه است؛ دو محفظه اصلی بلند به‌همراه محفظه‌های جانبی، که برای جای دادن موشک‌های هدایت‌شونده بزرگ و بمب‌های دقیق طراحی شده‌اند و امکان حمل داخلی بارهای سنگین‌تر نسبت به بسیاری از جنگنده‌های دیگر را فراهم می‌کنند.
برتری هوایی دوربرد: روسیه موشک‌های هوابه‌هوای دوربردی مانند R-37M را در اختیار دارد که برد آن‌ها بسته به نوع و شرایط پرتاب بین حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر است، سلاحی که برای هدف‌گیری دارایی‌های ارزشمند پشتیبانی مانند تانکرهای سوخت‌رسان هوایی و هواپیماهای آواکس طراحی شده است.
گزینه‌های متنوع حمله: قابلیت حمل داخلی Su-57 می‌تواند شامل تسلیحات هوا به سطح مانند Kh-38، بمب‌های دقیق KAB و حتی موشک‌های ضدکشتی مانند Kh-35U باشد، که توان قابل توجهی برای حمله و عملیات‌های ضدکشتی از محفظه‌های داخلی سلاح یا نقاط اتصال خارجی فراهم می‌کند، وقتی که پنهانکاری قابل صرف‌نظر باشد.
نوع تسلیحات
F-35 Lightning II
Su-57 Felon
هوا به هوا
AIM-120, AIM-9X
R-77M, R-37M
هوا به زمین
JDAM, SDB
Kh-38, KAB-250
ضدکشتی
AGM-158C LRASM
Kh-35U
ظرفیت داخلی
~۲,۵۸۵ کیلوگرم
~۳,۶۲۹ کیلوگرم
F-35 برای نفوذ به فضای هوایی شدیداً محافظت‌شده به‌صورت پنهانکار بهینه شده، در حالی که Su-57 برای درگیری‌های دوربرد و رهگیری با سرعت بالا طراحی شده است.
استقرار عملیاتی و تجربه رزمی
تا سال ۲۰۲۵، F-35 Lightning II خود را به‌عنوان پرکاربردترین جنگنده نسل پنجم در جهان تثبیت کرده است. این جنگنده در نیروی هوایی ۱۸ کشور عملیاتی شده، از جمله ایالات متحده، بریتانیا، ژاپن، اسرائیل و چندین متحد عضو ناتو، و در یک شبکه گسترده و هماهنگ از قدرت هوایی متحدان ادغام شده است. سابقه رزمی این جنگنده در چندین منطقه به شرح زیر است:
خاورمیانه: بر اساس گزارش‌ها، جنگنده‌های F-35I Adir اسرائیل در حملات پرخطر علیه اهداف هسته‌ای و نظامی ایران به کار گرفته شدند، که توانایی این هواپیما برای نفوذ به سامانه‌های دفاع هوایی پیشرفته و اجرای حملات دقیق را نشان می‌دهد.
ایالات متحده: F-35های آمریکایی در مناطق حساس به‌صورت پیشرو مستقر شده‌اند تا از تحریکات جلوگیری کنند، از جمله اروپای شرقی در پاسخ به جنگ اوکراین و منطقه هند و اقیانوسیه به‌عنوان بخشی از گشت‌ها و تمرینات بازدارندگی.
تمرینات چندملیتی: این هواپیما در رزمایش‌های بزرگ چندملیتی مانند Spartan Lightning در آلمان، Cope Thunder در فیلیپین و Talisman Sabre در استرالیا شرکت کرده است، جایی که خلبانان و تعمیرکاران از کشورهای مختلف بر روی جنگنده‌های یکدیگر آموزش دیده‌اند، سطحی از هماهنگی که هیچ برنامه جنگنده دیگری به آن دست نیافته است.
این بلوغ عملیاتی توسط شبکه لجستیکی جهانی F-35، زیرساخت‌های پیشرفته آموزشی و مفهوم Agile Combat Employment (ACE) پشتیبانی می‌شود، که امکان پراکندگی سریع و تداوم عملیات F-35 از چندین موقعیت را برای نیروهای متحد را فراهم می‌کند.
در مقابل، Sukhoi Su-57 Felon همچنان در خدمت عملیاتی بسیار محدود است و تنها یک مشتری صادراتی دارد. استفاده عملیاتی آن محدود بوده و برخی استقرارهای عملیاتی در سوریه برای آزمایش و ارزیابی انجام شده است. چالش‌های تولید و تحریم‌ها روند تحویل این جنگنده نسل پنجمی روسی را کند کرده و اثرگذاری آن در سطح جهانی محدود مانده است. این جنگنده به‌طور رسمی در سال ۲۰۲۰ به خدمت نیروی هوافضای روسیه وارد شد، اما ناوگان آن به‌دلیل مشکلات تولید، موانع فناورانه و تحریم‌های غربی که دسترسی به آویونیک و قطعات پیشرفته را محدود کرده‌اند، بسیار کند پیش می‌رود.
تا اوایل سال ۲۰۲۵، باور بر این است که کمتر از ۲۵ تا ۳۰ فروند Su-57 در خدمت عملیاتی فعال هستند، که فاصله زیادی با هدف اولیه روسیه برای رسیدن به ۷۶ فروند عملیاتی شده تا سال ۲۰۲۷ دارد.
ادغام با سیستم‌های پیشرفته مانند پهپاد پنهانکار S-70 Okhotnik-B، موشک هدایت‌شونده هوا به زمین S-71K و موتورهای جدید AL-51F1 “Product 30” هنوز در مراحل اولیه قرار دارد، به این معنی که Su-57 هنوز به‌طور کامل قابلیت‌های نسل پنجمی مورد نظر خود را تحقق نداده است.
با وجود این محدودیت‌ها، گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که روسیه عملیات Su-57 در اوکراین را گسترش داده و این هواپیما را از مرحله آزمایش‌های توسعه‌ای به استقرار محدود رزمی منتقل کرده است.
ناظران بر این باورند که Su-57 برای ماموریت‌های حمله به اهداف با ارزش بالا، پوشش هوا به هوا در برد بلند و حمایت از هواپیماهای متعارف روسیه در فضای هوایی مورد مناقشه استفاده می‌شود. این استقرارها چند هدف را دنبال می‌کنند:
آزمایش واقعی آویونیک، ادغام حسگرها و سیستم‌های تسلیحاتی
ارزیابی قابلیت بقا در محیط‌های مورد مناقشه
کسب تجربه عملیاتی برای خلبانان
چشم‌انداز آینده و تکامل فناوری
در نگاه به آینده، هر دو جنگنده به تکامل خود ادامه خواهند داد. تا سال ۲۰۲۵، F-35 Lightning II موقعیت خود را به‌عنوان پرکاربردترین جنگنده نسل پنجم تثبیت کرده است، در نیروی هوایی بیش از ۱۸ کشور خدمت می‌کند و در عملیات رزمی از خاورمیانه تا هند و اقیانوسیه شرکت دارد. سابقه رزمی این جنگنده شامل موارد زیر است:
حملات دقیق در فضای هوایی مورد مناقشه
گشت‌های بازدارندگی در اروپا
مشارکت در تمرینات چندملیتی بزرگ که قابلیت همکاری و هماهنگی با متحدان را به نمایش می‌گذارد
با پشتیبانی از شبکه جهانی لجستیکی و نگهداری و طراحی برای مفاهیم استقرار چابک، F-35 از سطحی از بلوغ عملیاتی و هماهنگی با متحدان برخوردار است که هیچ جنگنده پنهانکار دیگری در حال حاضر قادر به ارائه آن نیست.
در مقابل، Su-57 Felon، با وجود جاه‌طلبی‌های فناورانه، همچنان در خدمت فعال بسیار محدود است. این جنگنده که از سال ۲۰۲۰ وارد استفاده عملیاتی محدود شد، به تعداد اندک برای تست در سوریه مستقر شده و باور بر این است که تنها حدود ۲۵ تا ۳۰ فروند از آن وارد خدمت نیروی هوایی روسیه شده. توسعه این جنگنده به دلیل محدودیت‌های تولید، تحریم‌ها و یکپارچه‌سازی تدریجی سیستم‌های پیشرفته مانند موتورهای Izdeliye 30 و آویونیک جدید، کند پیش رفته است. روسیه برنامه‌هایی برای افزایش تولید این جنگنده اعلام کرده، اما محدودیت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی این سرعت را کاهش داده و Su-57 را همچنان یک پلتفرم محدود اما قدرتمند نگه داشته است.
برنامه چندساله بروزرسانی Block 4 برای F-35، که بر پایه سخت‌افزار/نرم‌افزار TR 3 ساخته شده، قابلیت سازگاری با تسلیحات بیشتر، ارتقاء توانمندی‌های جنگ الکترونیک و بهبود عملکرد حسگرها را در طول دهه حاضر به‌صورت مرحله‌ای گسترش خواهد داد.
آینده Su-57 وابسته به عوامل زیر خواهد بود:
بهره‌برداری کامل از موتورهای مرحله دوم
بهبود یکپارچگی سیستم‌ها
دستیابی به رشد تولید معنادار
فعلاً، ترکیب پنهانکاری، حسگرهای پیشرفته و استقرار جهانی اثبات‌شده F-35 آن را به یکی از تأثیرگذارترین هواپیماهای جهان تبدیل کرده، در حالی که Su-57 همچنان یک حضور محدود اما قدرتمند برای روسیه و دشمنان این کشور است.
بدون نظر