چرا خلبان‌ها به جای «بله» از اصطلاح «راجر» استفاده می‌کنند؟

یکی از شناخته‌شده‌ترین اصطلاحات هوانوردی که حتی وارد زبان عمومی شده، کلمه مفهومه (Roger) است. این واژه ریشه در اوایل ارتباطات رادیویی و یگان سیگنال ارتش آمریکا، درست پیش از آغاز جنگ جهانی اول دارد. «مفهومه» در دوران بین دو جنگ نیز مورد استفاده قرار گرفت و بعداً توسط نیروی دریایی آمریکا هم پذیرفته شد. این کلمه در طول جنگ جهانی دوم و با فیلم‌های متعدد درباره نبردهای هوایی شهرت یافت و با تعمیق همکاری‌های بریتانیا و آمریکا در همان دوران، به نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا نیز ورود پیدا کرد.

پیشتر معادل «مفهومه» در نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا، «رابرت» یا «رابرتسون» بود؛ با این حال، حتی پس از پذیرش توسط نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا، «مفهومه» در الفبای آوایی یا فونتیک پس از جنگ جهانی دوم دوام نیاورد و جای خود را به «رومئو» داد. با این وجود، خلبان‌ها همچنان از این واژه استفاده می‌کنند، اگرچه نه به شکل اصلی آن در الفبای آوایی. در ادامه با تاریخچه و معنای «مفهومه» و دلیل حذف آن توسط نیروی هوایی و دریایی آمریکا، نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا و همچنین سازمان بین‌المللی هوانوردی آشنا می‌شویم.

منشا واژه «مفهومه»

در روزگار استفاده از کد مورس و اوایل ارتباطات رادیویی، حرف R مخفف واژه Received به معنای «دریافت شد» تلقی می‌شد. با جایگزینی رادیو به جای کد مورس، کیفیت صوتی اغلب ضعیف و خش‌دار بود و شنیدن دقیق پیام‌ها دشوار به نظر می‌رسید. به همین دلیل الفبای فونتیک برای تمایز بهتر حروف در شرایط نویزی توسعه یافت.

در آن زمان، تلفظ حرف R در الفبای فونتیک، Roger بود. بعداً در الفبای فونتیک ناتو که در فیلم‌های هالیوودی معروف شد، Roger با Romeo جایگزین شد. قبل از استانداردسازی، سازمان‌های مختلف برای حرف R پیشنهاداتی مانند Rome ،Rivoli ،Roma ،Robert و Rosa داشتند. با وجود تغییر الفبا و جایگزینی Roger با Romeo، این واژه در هوانوردی باقی ماند.

کلمه «بله» (yes) تک‌هجایی است و احتمال دارد با سایر کلمات اشتباه گرفته شود یا در انتقال پیام از بین برود، به‌خصوص با رادیوهای دهه ۱۹۲۰. بنابراین لازم بود از واژه‌ای دو هجایی و واضح استفاده شود. به عبارت دیگر، «بله» مناسب نبود و «راجر» به معنای «مفهومه» جایگزین آن شد. همچنین در اصطلاحات هوانوردی، معنای «بله» برابر با «تأیید شد» است.

معنای واژه «مفهومه»

همان‌طور که گفتیم، واژه‌ «مفهومه» در واقع مخفف عبارت Received به معنای «دریافت شد» است. یعنی وقتی خلبان می‌گوید «مفهومه»، یعنی «پیام شما را دریافت و درک کردم». با این حال، این واژه به معنای انجام دستور نیست؛ فقط نشان می‌دهد که پیام به‌درستی شنیده و فهمیده شده است. «مفهومه» مانند واژه‌هایی چون Mayday (علامت اضطراری در رادیو) بخشی از سنت و فرهنگ ارتباطات هوانوردی و رادیویی محسوب می‌شود.

واژه‌ای که نشان می‌دهد خلبان قصد اجرای دستور را دارد، Wilco است که از عبارت Will comply به معنای «انجام خواهد شد» گرفته شده است. در مکالمات هوانوردی، واژه‌ جایگزین برای «بله» عبارت «Affirmative» و برای «نه» واژه‌ «Negative» مورد استفاده قرار می‌گیرد. این اصطلاحات در میان خلبانان غیرنظامی، نیروهای نظامی، فضانوردان و حتی کارکنان کشتیرانی استفاده می‌شوند، زیرا واضح، بدون ابهام و در سطح بین‌المللی قابل‌درک هستند.

تاریخچه استفاده از «مفهومه»:

• ۱۹۱۳: استفاده توسط مخابرات ارتش آمریکا
• ۱۹۲۷: ورود به الفبای آوایی مشترک ارتش و نیروی دریایی آمریکا
• ۱۹۴۱: به‌کارگیری در تمام نیروهای مسلح ایالات متحده
• ۱۹۴۳: استفاده توسط نیروهای متفقین از جمله نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا
• ۱۹۵۱: پذیرش توسط سازمان بین‌المللی هوانوردی در الفبای ایبل-بیکر (Able Baker)
• ۱۹۵۶: جایگزینی با واژه‌ی «رومئو» در الفبای استاندارد ناتو و سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی

در نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا، عبارت Roger Wilco به‌معنای «دریافت شد، همکاری خواهم کرد» است و برای تأیید دریافت دستور یا درخواست به‌کار می‌رود.

با این حال، در فضای مجازی توضیحی نادرست رواج یافته که می‌گوید «مفهومه» مخفف جمله‌ Received Order Given, Expect Results به معنای «دستور دریافت شد، منتظر نتیجه باشید» است؛ عبارتی که توسط دیوید گاگینز، سخنران انگیزشی و نیروی سابق یگان ویژه نیروی دریایی آمریکا، مطرح شد. با این حال، منبع دقیق این تعبیر مشخص نیست و معلوم نشده که گاگینز آن را از کجا آورده است.

در دوران جنگ جهانی اول، ارتش‌های بریتانیا و آمریکا به‌صورت مستقل الفبای آوایی خود را توسعه دادند و سازمان‌های مختلف نیز سیستم‌های متفاوتی داشتند. در سال ۱۹۲۷، الفبای آوایی رادیویی مشترک ارتش و نیروی دریایی آمریکا دارای واژه‌هایی مانند Able, Baker, Charlie, Dog, Easy Fox, George, How, Item, Jig, King, Love, Mike, Nan, Oboe, Peter, Queen, Roger, Sugar, Tare, Uncle, Victor, William, Yoke, Zebra بود. این تنها یکی از چندین الفبای آزمایشی محسوب می‌شد که در آن زمان در بخش‌های مختلف نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در واقع، حتی سپاه سیگنال ارتش ایالات متحده آمریکا الفبای متفاوتی از نیروی هوایی سلطنتی و اتحادیه بین‌المللی تلگراف داشت.

در همان سال، اتحادیه بین‌المللی تلگراف برای بهبود ارتباطات جهانی، الفبای آوایی بین‌المللی را معرفی کرد که نام شهرهای معروف جهان را به‌کار می‌برد. به‌عنوان مثال، حروف آن عبارتند از:

Amsterdam, Baltimore, Casablanca, Denmark, Edison, Florida, Gallipoli, Havana Italia, Jerusalem, Kilogramme, Liverpool, Madagascar, New York, Oslo, Paris, Quebec, Roma, Santiago, Tripoli, Uppsala, Valencia, Washington, Xanthippe, Yokohama, Zurich

در طول زمان، واژه‌های مختلفی برای حرف R در سیستم‌های گوناگون به‌کار رفته است، از جمله:

• Robert یا Robertson (در ارتش و نیروی دریایی بریتانیا)
• Rivoli (در کنوانسیون بین‌المللی رادیو تلگراف)
• Roma (در اتحادیه بین‌المللی تلگراف)
• Rosa (در نسخه آمریکای لاتین سازمان بین‌المللی هوانوردی غیر‌نظامی در سال ۱۹۴۷)
• و در نهایت Romeo که از سال ۱۹۵۶ به‌طور جهانی پذیرفته شد.

در نهایت، نیاز به یک استاندارد جهانی احساس شد. هدف این بود که واژه‌های انتخاب‌شده در سه زبان اصلی دنیا (انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی) قابل تلفظ و درک بوده و هیچ‌کدام بار معنایی منفی نداشته باشند. به این ترتیب، الفبای آوایی جدیدی تدوین شد که امروزه با نام الفبای آوایی ناتو شناخته می‌شود و به عنوان جایگزین تمام سیستم‌های پیشین مورد استفاده قرار گرفت.

جایگزینی با الفبای آوایی ناتو

در سال ۱۹۴۷، سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی تصمیم گرفت یک الفبای آوایی واحد و جهانی برای هوانوردی نظامی و غیرنظامی طراحی کند. هدف این بود که مجموعه‌ پراکنده و متفاوتی از الفباهای آوایی موجود از جمله ایبل-بیکر ارتش آمریکا و Ack Beer نیروی هوایی بریتانیا با یک سیستم استاندارد و قابل‌فهم برای همه جایگزین شود.

اولین نسخه‌ این الفبا در سال ۱۹۵۱ معرفی و با واژه‌هایی مانند Alfa ،Bravo ،Coca آغاز می‌شد، اما به‌دلیل برخی انتقادات و مشکلات زبانی مورد بازنگری قرار گرفت. در سال ۱۹۵۶ پس از انجام بیش از ۲۰۰ هزار آزمایش شنیداری در زبان‌های مختلف، نسخه‌ نهایی منتشر شد. در این نسخه دیگر واژه‌ «مفهومه» وجود نداشت. همان سال، ناتو این الفبا را به‌طور رسمی پذیرفت و تمام الفباهای آوایی دیگر در میان نیروهای نظامی کشورهای عضو کنار گذاشته شدند.

این سیستم به استاندارد جهانی در ارتباطات هوانوردی، دریایی و نظامی تبدیل شد و در کنترل ترافیک هوایی، مکالمات خدمه‌ پرواز و مراکز عملیاتی خطوط هوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از آن در پیوست شماره‌ ۱۰ مقررات سازمان بین‌المللی هوانوردی غیر‌نظامی با عنوان «ارتباطات هوانوردی» ذکر شده است.

استانداردسازی تلفظ اعداد را هم در بر می‌گیرد. مثلاً عددها به این صورت تلفظ می‌شوند: ZE-RO WUN ،TOO ،TREE ،FOW-er ،FIFE ،SIX ،SEV-en ،AIT و NIN-er. واژه‌ thousand را نیز به‌صورت TOU-sand تلفظ می‌کنند. این تغییرات برای ساده‌تر کردن تلفظ برای غیرانگلیسی‌زبانان است. مثلاً FIVE به‌صورت FIFE تلفظ می‌شود تا آن را با کلمه‌ FIRE (آتش) اشتباه نگیرند.

از دیگر واژه‌های تخصصی در هوانوردی می‌توان به Over ،Out ،Standby ،Say Again و Pan-Pan اشاره کرد. واژه‌ معروف Mayday هم علامت هشدار اضطراری برای شرایط خطرناک و تهدیدکننده‌ جان است، در حالی‌که Pan-Pan برای موقعیت‌های اضطراری اما غیرتهدیدکننده‌ زندگی استفاده می‌شود. جالب است که هر دو واژه فرانسوی‌اند؛ Mayday از عبارت فرانسوی m’aidez به معنی «به من کمک کنید» گرفته شده و نخستین‌بار در سال ۱۹۲۳ توسط فردریک ماکفورد در فرودگاه کرویدون بریتانیا به‌کار رفت.

واژه‌ Pan-Pan از کلمه‌ی فرانسوی panne به معنای «خرابی» یا «نقص فنی» گرفته شده؛ زبان هوانوردی همواره در حال تکامل و بهبود است. برای نمونه، در سال ۲۰۱۰ عبارت Line Up and Wait به معنی «در صف بایست و منتظر بمان» به‌طور رسمی وارد دستورالعمل‌های زبانی سازمان بین‌المللی هوانوردی شد تا جایگزین عبارت مبهم‌ Position and Hold به معنی «در موقعیت بایست و منتظر دستور بمان» شود. اهمیت استانداردسازی و استفاده از زبان دقیق و بدون ابهام، به‌شدت در سال ۱۹۷۷ و در جریان فاجعه‌ فرودگاه تنریف آشکار گشت؛ جایی که برخورد دو فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ منجر به مرگ ۵۸۳ نفر شد. یکی از دلایل اصلی این سانحه، سوء‌تفاهم یک خلبان بود که تصور می‌کرد اجازه‌ برخاست دریافت کرده است.

«مفهومه»؛ از جنگ جهانی اول تا دوران آغازین جنگ سرد

به‌طور خلاصه، واژه‌ «مفهومه» این مسئله را یادآوری می‌کند که زبان هوانوردی در طول دهه‌ها آن را طی کرده است. این واژه متعلق به زمانی است که چندین الفبای آوایی مختلف وجود داشت و هر یک دائماً در حال تغییر بودند. نه‌تنها میان الفبای آوایی نظامی و غیرنظامی تفاوت وجود داشت، بلکه بین نیروهای نظامی امپراتوری بریتانیا و ارتش ایالات متحده نیز تفاوت‌هایی دیده می‌شد. حتی در برخی موارد، شاخه‌های مختلف یک نیروی نظامی از الفباهای متفاوتی استفاده می‌کردند.

یکی از نخستین موارد ثبت‌شده از استفاده‌ واژه‌ «مفهومه» برای حرف R به سال ۱۹۱۳ و سپاه سیگنال ارتش ایالات متحده آمریکا بازمی‌گردد. گامی مهم در مسیر استانداردسازی در سال ۱۹۲۷ برداشته شد، زمانی که ارتش و نیروی دریایی ایالات متحده با همکاری یکدیگر الفبای رادیویی مشترک (Joint Radiotelephone Alphabet) را تدوین کردند. در دوران جنگ جهانی دوم، ارتش آمریکا و نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا سرانجام الفبای آوایی خود را هماهنگ کرده و پایه‌های الفبای آوایی استاندارد ناتو را بنا نهادند.

الفبای آوایی اولیه‌ سپاه سیگنال تا سال ۱۹۲۷ مورد استفاده قرار گرفت؛ تا اینکه با الفبای رادیویی ارتش و نیروی دریایی آمریکا جایگزین شد. این الفبا را به‌صورت موقت با الفبای ایبل-بیکر بین سال‌های ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۳ جایگزین کردند که همچنان دارای واژه‌ «مفهومه» بود. پس از آن، در الفبای مشترک نیروهای متفقین (Combined Allied Forces Able Baker Alphabet) بین سال‌های ۱۹۴۳ تا ۱۹۵۶ نیز «راجر» حفظ شد. این واژه حتی در اولین الفبای بین‌المللی رادیویی سازمان سازمان بین‌المللی هوانوردی غیر‌نظامی که بین سال‌های ۱۹۴۶ تا ۱۹۵۱ مورد استفاده قرار گرفت، وجود داشت. اما در سال ۱۹۵۱ از فهرست حذف و سرانجام در سال ۱۹۵۶ برای همیشه با واژه‌ «رومئو» جایگزین شد.