پیروی از رژیم غذایی محدودکننده اگرچه در ظاهر می‌تواند به کاهش وزن سریع منجر شود، اما ممکن است اثرات آسیب‌زننده‌ای بر سلامت جسم و روان داشته باشد. کاهش کالری شدید و حذف گروه‌های غذایی می‌تواند تغییرات هورمونی، ضعف استخوان‌ها، مشکلات قلبی، اختلالات روده و مشکلات دیگر را به‌همراه آورد. رعایت تعادل و انتخاب راهکارهای پایدار برای مدیریت وزن اهمیت بیشتری از کاهش سریع اعداد روی ترازو دارد. در ادامه، به ۱۱ خطر پنهان و رایج در رژیم‌های کاهش وزن شدید پرداخته می‌شود.
۱. تغییرات هورمونی
وقتی کالری ورودی به بدن به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد، سیستم تنظیم اشتها دچار اختلال می‌شود. مقدار هورمون «گرلین» که مسئول ایجاد احساس گرسنگی است، افزایش پیدا می‌کند و در مقابل هورمون «لپتین» که پیام سیری را منتقل می‌کند کاهش می‌یابد. این وضعیت باعث می‌شود فرد تقریباً همیشه احساس گرسنگی کند، حتی اگر بدن از نظر ذخیره انرژی کمبود نداشته باشد.
از سوی دیگر، این تغییرات هورمونی متابولیسم پایه بدن را کند می‌کنند. یعنی بدن برای مصرف انرژی صرفه‌جویانه‌تر عمل کرده و کالری کمتری می‌سوزاند. نتیجه این فرایند، دشوارشدن کاهش وزن و افزایش احتمال ذخیره چربی است.
۲. بازگشت وزن
بسیاری از افرادی که رژیم‌های سخت می‌گیرند، در ابتدا وزن کم می‌کنند اما پس از پایان دوره رژیم، وزن از دست‌رفته دوباره باز می‌گردد. علت اصلی این پدیده، کاهش نرخ سوخت‌وساز بدن در دوره محدودیت غذایی است. بدن تصور می‌کند در شرایط کمبود قرار دارد و برای بقا، چربی را ذخیره می‌کند.
به محض اینکه فرد به الگوی غذایی سابق یا حتی یک الگوی معمولی بازگردد، بدن به سرعت وزن را بازمی‌گرداند. این روند که به «چرخه وزن» یا رژیم یویویی معروف است، در درازمدت خطر بروز مشکلات قلبی، افسردگی و نارضایتی از بدن را افزایش می‌دهد.
۳. مشکلات باروری
برای عملکرد سیستم تولیدمثل، بدن نیاز به سطح مناسبی از انرژی و هورمون‌ها دارد. وقتی رژیم غذایی محدودکننده باعث کاهش شدید کالری دریافتی می‌شود، مغز تولید هورمون‌های جنسی را کاهش می‌دهد. در زنان، این موضوع منجر به کاهش استروژن و اختلال در چرخه قاعدگی یا قطع کامل آن می‌شود.
در مردان نیز کاهش کالری می‌تواند تولید تستوسترون را کاهش دهد و در نتیجه، میل جنسی و توان عملکرد جنسی افت پیدا کند. استمرار این روند ممکن است احتمال ناباروری را افزایش دهد و تعادل هورمونی بدن را دچار اختلال طولانی‌مدت سازد.
۴. مشکلات معده و هاضمه
رژیم‌های کم‌کالری معمولاً با کاهش سرعت حرکات دستگاه گوارش همراه هستند. این امر موجب می‌شود غذا زمان بیشتری برای هضم در معده و روده بماند و فرد دچار نفخ، یبوست یا حتی سوزش معده شود. زمانی که معده انتظار دریافت غذا دارد اما چیزی وارد نمی‌شود، اسید تولیدشده می‌تواند دیواره معده را تحریک کند.
این تحریک در طولانی‌مدت خطر ابتلا به التهاب معده و رفلاکس را افزایش می‌دهد. افراد معمولاً این وضعیت را به شکل درد معده، مزه تلخ در دهان یا احساس سوزش در قفسه سینه تجربه می‌کنند.
۵. اختلال در باکتری‌های روده
روده دارای مجموعه‌ای گسترده از باکتری‌های مفید است که به هضم، عملکرد ایمنی، تنظیم خلق و حتی سلامت پوست کمک می‌کنند. رژیم‌های محدودکننده که گروه‌های غذایی مانند کربوهیدرات‌ها و منابع فیبر را حذف می‌کنند، به کاهش تنوع این باکتری‌ها منجر می‌شوند.
کاهش تنوع میکروبی می‌تواند مشکلات گوارشی مانند نفخ، کاهش جذب مواد مغذی و ضعف سیستم ایمنی ایجاد کند. همچنین تحقیقات نشان داده که سلامت روده با خلق‌وخو مرتبط است و اختلال در آن می‌تواند به اضطراب و استرس بیشتر منجر شود.
۶. افزایش خطر مشکلات قلبی
بدن برای حفظ ضربان قلب منظم، به الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و منیزیم نیاز دارد. کاهش شدید کالری و مواد مغذی می‌تواند باعث کاهش این عناصر شده و در نتیجه، ضربان قلب نامنظم شود. اگر این وضعیت ادامه یابد، خطر آسیب‌های قلبی افزایش پیدا می‌کند.علاوه بر این، رژیم‌های یویویی که باعث نوسان سریع وزن می‌شوند، فشار زیادی به قلب وارد می‌کنند و خطر حمله قلبی و سکته را در طول زمان افزایش می‌دهند.
۷. آسیب به استخوان‌ها
استخوان‌ها برای حفظ استحکام به کلسیم و ویتامین D نیاز دارند. وقتی رژیم لاغری، دریافت این مواد را کاهش دهد، بدن برای حفظ تعادل کلسیم در خون، آن را از استخوان‌ها برداشت می‌کند. این روند موجب کاهش تراکم استخوان و افزایش ریسک پوکی استخوان می‌شود.
کاهش وزن سریع همراه با کاهش استروژن در زنان به‌ویژه در دوران پیش و پس از یائسگی، این روند را تشدید می‌کند. در نتیجه احتمال شکستگی استخوان‌ها در بلندمدت افزایش می‌یابد.
۸. اختلالات خوردن
تمرکز شدید بر کالری و وزن، می‌تواند رابطه فرد با غذا را مختل کند. افراد ممکن است دچار ترس از خوردن، وسواس غذایی یا پرخوری دوره‌ای شوند. این وضعیت زمینه‌ساز بروز اختلالاتی مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی است.
این اختلالات علاوه بر آسیب جسمی، سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهند و ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت داشته باشند.
۹. کاهش توده عضلانی
وقتی دریافت کالری کم باشد، بدن از عضلات به‌عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند. کاهش توده عضلانی باعث کاهش قدرت بدنی و خستگی زودرس می‌شود. همچنین از آنجا که عضلات نقش مهمی در سوخت‌وساز دارند، کاهش عضلات به معنای کاهش سرعت متابولیسم است.
بنابراین، حتی اگر وزن کاهش یابد، فرد در بلندمدت برای حفظ وزن سالم با چالش بیشتری روبه‌رو خواهد شد.
۱۰. ریزش مو و خشکی پوست
بدون دریافت کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری مثل آهن، روی، ویتامین‌های گروه B و ویتامین D، بدن نمی‌تواند ساختار مناسبی برای پوست و مو حفظ کند. نتیجه این کمبود، ریزش مو، نازک شدن تارها و کاهش درخشندگی پوست است.
در رژیم‌های محدودکننده که تنوع غذایی کم است، این کمبودها بسیار رایج هستند و معمولاً با مصرف طولانی‌مدت رژیم بدتر می‌شوند.
۱۱. بیماری کبد چرب
وقتی کاهش وزن سریع رخ می‌دهد، چربی‌ها با سرعت بیشتری به جریان خون منتقل و در کبد ذخیره می‌شوند. تجمع این چربی‌ها در کبد می‌تواند موجب بروز «کبد چرب غیرالکلی» شود. در صورت تداوم، این وضعیت می‌تواند به التهاب و آسیب سلولی در کبد منجر شود.
در مراحل شدیدتر، کبد چرب می‌تواند به نارسایی کبدی یا حتی سرطان کبد تبدیل شود، بنابراین روند کاهش وزن باید کنترل‌شده و هدفمند باشد.
کاهش وزن باید روندی تدریجی و بلندمدت باشد. به‌جای حذف مواد غذایی، بهتر است خوراکی‌های سالم‌تر مانند سبزیجات، پروتئین‌های باکیفیت و چربی‌های مفید بیشتر وارد برنامه غذایی شوند. این رویکرد باعث احساس سیری و حفظ عملکرد طبیعی بدن می‌شود و مانع بازگشت وزن خواهد شد.
رژیم‌هایی که کاهش وزن سریع را وعده می‌دهند یا یک گروه غذایی را به‌طور کامل حذف می‌کنند، معمولاً پایدار نیستند و می‌توانند سلامتی را تهدید کنند. انتخاب راهکارهای علمی و مشورت با متخصص تغذیه بهترین مسیر برای کاهش وزن ایمن است.
بدون نظر