مناظره بحثبرانگیز روز یکشنبه مورخه نهم آذرماه میان حامد کاشانی و عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، بهسرعت توجه افکار عمومی را جلب کرد. ماجرا از یک گفتوگوی مذهبی آغاز اما واکنشها، نقدها و حواشی آن باعث شد این مناظره به موضوع مهمی در شبکههای اجتماعی و فضای فکری امروز ایران تبدیل شود. در ادامه، ابعاد مختلف این اتفاق و تحلیلهایی که پیرامون آن شکل گرفت را مرور میکنیم.
به گزارش رویداد۲۴، مناظرهای که یکشنبه ۹ آذر با موضوع «مظلومیت و شهادت حضرت زهرا (س)» میان حامد کاشانی و عبدالرحیم سلیمانی اردستانی برگزار شد، از همان ابتدا نشان داد صرفاً یک گفتوگوی علمی نیست؛ بلکه رخدادی اجتماعی است.
ماجرای این مناظره به انتشار صحبتهای چند وقت اخیر عبدالرحیم اردستانی در فضای مجازی و حضورش در یکی از برنامههای ماهوارهای که مجری و محتوایش اهل کار علمی و پژوهشی نبودند برمیگردد؛ همچنین به نظر میآمد که این برنامه با اهداف از پیش تعیینشده خود، صرفاً عبدالرحیم اردستانی را در راستای تایید مواضع خودشان دعوت کردهاند؛ منتقدان او معتقدند اردستانی از اساس بحث خود را جایی طرح کرده که در مبانی فکری، روششناسی و… با او هیچ قرابتی ندارند و نیتشان از تریبون دادن به او صرفاً رسیدن به آنچه از قبل مدنظر داشتند بوده نه بحث علمی.
در این بین، حامد کاشانی پیش از انجام مناظره با عبدالرحیم سلیمانی اردستانی نوشته بود:
بنده با شروطی مناظره با جناب آقای سلیمانی اردستانی را میپذیرم. به شرطی که بحث در نهایت احترام و ادب میان طرفین برگزار شود و فقط با موازین علمی مورد پذیرش طرفین پیش رود؛ و موضوع مناظره صرفاً مظلومیت و شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها باشد.
در نهایت این مناظره برگزار شد و بازتاب گستردهای هم داشت. مناظرهای که اگر به تعبیر علی کلایی، فعال رسانهای، «ده یا پانزده سال پیش اتفاق میافتاد، مثل سریالهای پربیننده خیابانها را خلوت میکرد»، اما امروز در میان انبوه موضوعات اینستاگرامی و سیاسی، یکی از چندین بحث مهم روز است. کلایی در این باره مینویسد:
این تغییر را باید در نتایج پیمایش ارزشها و نگرشهای ایرانیان، در رفتار جامعه ایران بعد از جنبش مهسا و در نقش منفی جمهوری اسلامی و نقش مثبت شبکههای اجتماعی دید. تحولات مهمی در رابطه دین و جامعه در ایران در حال رخ دادن است.
به بیان دیگر، مناظره کاشانی و اردستانی فقط درباره تاریخ نبود؛ مربوط به تحول دینداری در ایران امروز میشد.
برخورد دو جهان فکری؛ از انسجام تا پراکندگی
یکی از مهمترین نکاتی که در واکنشها به چشم آمد، مقایسه سبک گفتار دو مناظرهکننده بود. زهرا شکیبمهر، جامعهشناس، در تحلیلی صریح مینویسد:
در مناظره، انسجام فکری آقای کاشانی حیرتآور بود. در مقابل آقای اردستانی با سن و سوادی که داشتند، حرفها چهارچوب مشخصی نداشت. گاهی فقط قشنگ بود، گاهی اصلاً نبود.
او پا را فراتر گذاشته و این تفاوت را ناشی از بحرانی گستردهتر در نهاد روحانیت میداند:
روحانیت در چهلپنجاه سال اخیر نتوانسته به ما چهارچوب فکری بیاموزد. ما باید مثل کاشانی میشدیم، اما نود و نه درصد شبیه اردستانی هستیم.
شکیبمهر با مثالهایی متعدد از «روحانی فنکیپاپ»، «آخوند شاد»، «استندآپکمدین عمامهدار» و «پدیدارشناس ضدتاریخ» میگوید خروجی چنین نظام آموزشی، یا «سادهسازی مبتذل دین» است یا «فاصلهگیری کامل از جامعه».
جملهای که وایرال شد: «شهادت حضرت فاطمه برای من ناموسیه»
اما شاید هیچ جملهای به اندازه این عبارت حامد کاشانی بازتاب نداشت:
شهادت حضرت فاطمه برای من ناموسیه.
کاربران بسیاری این جمله را بازنشر و تحلیل کردند. یکی از کاربران مینویسد:
به سقط و سیلی و پهلو و ضربه بازو شهید گشتی و بر تو شهود لازم نیست.
کاربری دیگر با لحنی کنایهآمیز مینویسد:
کی گفته فیتیلهپیچ کردن فقط وسط تشک کشتیه؟
این بازتابها نشان میدهد که مناظره تنها یک رخداد مذهبی نبود، بلکه به میدان فرهنگ عامه، طنز، ادبیات دینی و حتی جدالهای هویتی وارد شد.
چهره متفاوت روحانی منتقد: سلیمانی اردستانی زیر ذرهبین کاربران
نقدها به سلیمانی اردستانی تنها محدود به محتوای گفتار او نبود. کاربری مینویسد:
کاری ندارم آقای کاشانی با هر زاویهای جواب داد. فقط سواله: این چه وضع نشستن روی صندلیه؟ عمامه بستنه؟ کفش بدون واکس؟ لباس پوشیدنه؟
کاربر دیگری میپرسد:
شما که اساساً بدیهیات مذهب شیعه را قبول ندارید، چرا اصرار دارید ملبس به لباس روحانیت ظاهر شوید؟
این واکنشها یادآور همان پرسش قدیمی درباره پوشش روحانیت، حدود نمایندگی مذهبی و بحران اعتماد اجتماعی به نهاد دین است.
حمایتهای گسترده از کاشانی
در میان انبوه نقد و شوخی، طیف دیگری از کاربران و چهرههای مذهبی به دفاع تمامقد از کاشانی پرداختند. کیوان ساعدی نیز از «بیان مستدل و مستند کاشانی» تقدیر کرد. روایتهای حمایتی دیگری هم دیده شد؛ مثلا کاربری مینویسد:
این حامد کاشانی رو یک زن تربیت کرده، یک زن که بخاطر حقوق و حق بیمه و استقلال مالی نرفته سر کار. نشسته پای بچههاش نوکر صدیقه طاهره سلام الله علیها ساخته الانم شریک تمام افتخارات حامد کاشانیه، رحمت الله علیها.
تسنیم: مناظره در «چند دقیقه» تعیین تکلیف شد
رسانههای رسمی نیز به این مناظره واکنش نشان دادند. خبرگزاری تسنیم در توییتی مینویسد:
مناظرهای که در چند دقیقه تعیین تکلیف شد.
موضوع حضرت زهرا برای ما شیعیان موضوعی ناموسی است و کاشانی هم در پایان مناظره همین را گفت.
این رویکرد رسانهای نشان میدهد حاکمیت نیز این مناظره را نه صرفاً یک بحث تاریخی، بلکه صحنهای برای دفاع از روایت رسمی میبیند.
فاصله تلویزیون با جامعه
در میان واکنشها، انتقاد از صداوسیما نیز پررنگ بود. کاربری مینویسد:
یک خاکی هم بریزیم تو سر تلویزیون که به چنین مناظرهای آنتن نمیدهد.
شیخ حسین اسدی هم مینویسد:
آقای صداوسیما! عزت دست خداست…
این جمله اشارهای است به شکاف عمیق رسانه رسمی و نیازهای واقعی جامعه؛ اتفاقی که باعث شده مناظرهای با این سطح اهمیت، نه در رسانه ملی بلکه در یوتیوب آزاد پخش شود.
مناظرهای که فقط یک مناظره نبود
بازتاب گسترده این مناظره نشان میدهد که مناظره کاشانی–اردستانی در لایههای متعددی قابل تحلیل است: بازتاب اختلافات درونی روحانیت، تضاد میان روایت رسمی و روایتهای بدیل، تحول در دینداری نسل جدید، نقش شبکههای اجتماعی در شکلدهی به گفتمان مذهبی، بحران اعتماد به نهادهای دینی و پرسش از اینکه چه کسی صلاحیت بازنمایی دین را دارد.
بدون نظر