کودتای نافرجام ترکیه و نقش سایبر دیپلماسی

کودتایی که با ارتباط اسکایپی نا فرجام شد !

یکی از مواردی که می توان درباره کودتای نظامی نافرجام  مد نظر قرار داد، اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات برای بسیج همگانی مردم جهت مقابله با کودتاچیان بود

(تصویر ارتباط اسکایپی رجب طیب اردوغان  پس از کودتا، از مکانی نامعلوم  که درگفتگویی زنده از مردم خواست به خیابان های بیایند)

ترکیه، یکی از ۱۰ مقصد گردشگری دنیا در دو دهه اخیر که هشتگ و صفحات مربوط به مکان های تفریحی و گردشگری آن با استقبال کاربران اینترنت مواجه شده بود، این بار هشتگ های دنبال کردن کودتای شوک بر انگیز این کشور، در کانون توجه جهانی قرار گرفت و به نظر می رسد اسکایپ و توییتر و اینستاگرام را باید قهرمان تحولات ۲۴ ساعت اخیر این کشور دانست. این بار اردوغان از iPhone و FaceTime برای رهبری ضد کودتا استفاده کرد   ‌و دنیای livestreaming به کمکش آمد.

ترکیه برای چندمین بار در چند دهه اخیر، با کودتای نظامی ارتش مواجه شد. بار دیگر فضای امنیتی و نظامی به شهر های ترکیه که مدت مدیدی تجربه نظامی گری را بر پیکره خود احساس می کردند، مستولی شد. اگر چه نظام دموکراسی در این کشور سابقه ای به اندازه فرانسه و روسیه ندارد، اما ژست ترک ها برای حضور در اتحادیه اروپا، به واسطه فضای دموکراتیک و لاییک حاکم بر این کشور و برخی از توانمندی های اقتصادی و صنعتی منشعب شده از فضای دموکراتیک ۲۰ سال اخیر در این مجموعه ایجاد شده است که طی کودتای اخیر به شدت تهدید شد. اگر چه سایه کودتا هم چنان بر ترکیه سایه افکنده اما به هر حال آن چه بیش از همه قابل توجه است،‌ نقش موثر و پر رنگ فناوری اطلاعات و ارتباطات در تحولات چند سال اخیر این کشور به شمار می رود.

کودتاچیان ترکیه از نخستین دقایق فعالیت، مراکز اصلی شهر های بزرگ از جمله رادیو و تلویزیون این کشور را به کنترل خود در آوردند و اکثر شبکه ها را تسخیر شد. به همین خاطر، رجب طیب اردوغان، رییس جمهور اسلام گرای این کشور، از نرم افزار سوئدی- آمریکایی اسکایپ برای ارتباط با مردم و انتشار پیام ویدئویی استفاده کرد و از آن ها خواست تا برای مقابله با کودتای نظامی، به خیابان های ریخته و ضمن مخالفت با این اقدام نظامی ها، بر حمایت از دولت مشروع و قانونی او تاکید کنند.

انتشار پیام ویدئویی اسکایپی آقای اردوغان، ساعتی بعد، میلیون ها شهروند ترک را به خیابان های این کشور آورد و اوضاع به گونه ای شد که مردم ترکیه روبروی تانک ها بر روی کف خیابان ها دراز کشیدند و مانع عبور  تانک ها شدند. این پیام از طریق اسکایپ و در مخفی گاه اردوغان صورت گرفت .

(گزارش  نشریه فورچون از نقش فناوری اطلاعات در رهبر ضد کودتاچیان در ترکیه)

نخستین جرقه آی تی محور ضد کودتا، با اسکایپ زده شد. پس از آن، ییلدریم نخست وزیر ترکیه و اردوغان رییس جمهور این کشور، به توییتر روی آورده  و ظرف چند ساعت،‌ده ها توییت از روند مقابله با کودتا و اقدامات سریع و موثر دولت در کنترل اوضاع در شهر های مختلف را منتشر کردند. توییت های ییلدریم و اردوغان، بیش ترین حجم توییت های ترکیه را ظرف ۱ روز اخیر به خود اختصاص داد و این توییت ها، ده ها هزار بار توسط طرفداران دولت و حکومت قانونی ترکیه، retweet و با فالوو و لایک و کامنت های متعددی همراه شد.

(تصویری که نشان می دهد توییتر برای ترک ها، اهمیت زیادی داشت. اگر چه در این کشور تا ساعاتی فیلتر شد)

شاید ظرف ۴۸ ساعت گذشته، توییتر اردوغان و ییلدریم، یکی از پر بیننده ترین اکانت های توییتر در ترکیه و حتی جهان بود که لحظه به لحظه اخبار یه رویداد کم نظیر و شوک آور را در ترکیه بحران زده را در دنیای دیجیتال به اشتراک می گذاشت.

(تصویر هشتگ های مهمی ، سبب اگاهی مردم به تحولات این کشور شد)

 میلیارد ها کاربر اینترنت درجریان کودتای ترکیه  از طریق یوتیوب، توییتر و اینستاگرام، شاهد  آنلاین یک فیلم مستند نظامی تمام عیار بودند که شاید باورش برای خیلی ها سخت بود. فیلمی که شبکه های اجتماعی نقش رسانه ای برای معرفی تحولات لحظه به لحظه در شهر های مختلف این کشور را بازی کرد و به طور رایگان، بلیط این فیلم مستند ۲۴ ساعته ترسناک را در اختیار همگان قرار دادند.

(تصویر اکانت توییتر رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه که ظرف ۴۸ ساعت اخیر، یکی از پر بیننده ترین اکانت های توییتر دنیا بود و سایبر دیپلماسی ترکیه را علیه کودتای نافرجام هدایت کرد.)

توییتر و اینستاگرام را باید قهرمان تحولات اخیر ترکیه دانست. شمار کاربران فالو کننده توییتر رجب طیب اردوغان رییس جمهور این کشور از مرز ۸.۶ میلیون فالور گذشت که برای سایبر دیپلماسی ترکیه یک رکورد جددید محسوب می شود. بیش از ۴۰ توییت ظرف ۲۴ ساعت  نشان داد که اردوغان تا چه اندازه از توییتر و شبکه های اجتماعی و دنیای هشتگ ها برای انتشار دیدگاه های خود در حساس ترین لحظات در تاریخ سیاسی معاصر این کشور بهره برد.

دقیقا ساعاتی پس از کودتای نافرجام در ترکیه، صدها هزار کاربر در شبکه اجتماعی محبوب این روز ها یعنی اینستاگرام، به انتشار تصاویری از کشته شده گان کودتا پرداختند و تصاویری برای تسلیت به مردم این کشور به اشتراک گذاشتند.

(برخی از رسانه های به واسطه ارتباط اسکایپی اردوغان با مخاطبانش، از وی به عنوان مرد اسکایپ یا SKYPEMAN نام بردند)

بیش از ۱۵۰ هزار پست روی هشتگ ترکیه، اردوغان در اینستاگرام به اشتراک گذاشته شد و این قضیه،‌واکنش سلبریتی های هنری، ورزشی، سیاسی و فرهنگی دنیا را در این شبکه محبوب به دنبال داشت.  بسیاری از کاربران اینستاگرام، از ترکیه گفتند و درباره ترکیه نوشتند .

(تصویر اکانت توییتر احمد داود اوغلو، نخست وزیر پیشین ترکیه که شمار فالوورهایش پس از کودتای نافرجام ترکیه از مرز ۴.۸ میلیون فالوور گذشت.)

انقلاب هشتگ ها در فیس بوک و اینستاگرام را می توان در انتشار اخبار کودتای نافرجام نظامی ترکیه در ۱۶ جولای ۲۰۱۶ میلادی مشاهده کرد. خیلی ها اخبار کودتا را روی هشتگ turkey یا Erdogan دنبال می کردند که لحظه به لحظه اخبار و اطلاعات ویدئویی و تصویری کودتا از سراسر ترکیه را به صورت مستقیم و زنده منتشر می کرد.

تحولات ترکیه و حضور فعال فناوری اطلاعات و ارتباطات در اطلاع رسانی این رویداد مهم، نشان داد که تا چه اندازه فناوری اطلاعات می تواند در توسعه اطلاعات به اشتراک گذاری سریع و مستند و راحت آن در عرصه های سیاسی و اجتماعی تاثیر گذار باشد. انقلاب هشتگ ها و غوغای پست ها و retweet ها، نقش مهمی در آگاهی بخشی به جامعه آنلاین زده امروزی دارد. ییلدریم نخست وزیر ترکیه حتی از سلفی هم برای اطلاع رسانی درباره سلامت و وضعیت خود به طرفدارانش در سراسر ترکیه روی اکانت توییترش استفاده کرد که مسبوق به سابقه نبود.

روی آوردن رییس جمهور ترکیه به اسکایپ برای تعامل با طرفدارانش ، دلیل خوبی بر این ادعاست که نقش شبکه های اجتماعی و پیام رسان های ویدئویی و تصویری در اطلاع رسانی امروز دنیا، نقشی غیر قابل اجتناب است. نقشی که نشان از اهمیت سایبر دیپلماسی (cyber diplomacy) در دیپلماسی عمومی و فراگیر کردن نقش دولت ها در فضای مجازی دارد.

سایبر دیپلماسی یعنی آن که از طریق ابزار های آی تی مدار، سیاسیون و بدنه حکومت بتوانند در عرصه های داخلی و بین المللی،‌مواضع را به اطلاع چند میلیارد کاربر اینترنت در اقصی نقاط جهان برسانند. امکانی که تنها ۳ دهه است که بشر به ان دست یافته است.

(بیش از ۸۱ هزار پست روی هشتگ Erdogan ظرف چند روز اخیر به اشتراک گذاشته شد)

سایبر دیپلماسی، نقش بسیار مهم و پر رنگی در کشور های پیشرفته و حتی استعمار گرای روزگار ما مانند انگلیس و آمریکا و فرانسه دارد. بسیاری از این کشور ها، از طریق ابزار سایبر و تریک ها و ترفند های مختلف آن، موضوعی خاص و هدف مند و برنامه ریزی شده را بولد کرده و در تکاپوی شبکه های اجتماعی تصویری و ویدئویی و متنی، به اشتراک گذاشته و ذهن ها و گوش ها و دیده گان میلیارد ها شهروند کره زمین را به آسانی با نظرات و دیدگاه هایشان آشنا می کنند.

خیلی ها زبان خیلی از کشور ها را نمی دانند و شاید دسترسی به فلان شبکه و رورنامه و خبرگزاری و نشریه را نداشته باشند. اما ۳ میلیارد نفر از جمعیت کره زمین دسترسی اینترنت دارند و حداقل یک سوم آن از طریق گوشی های هوشمند به فضای مجازی دسترسی روزانه دارند. به نظر می رسد این ابزار فوق العاده ای برای رهبران کشور ها و حکومت هاست که در این بستر، ‌اطلاع رسانی فراگیر،‌ ارزان و موثر داشته باشند.

با سایبر دیپلماسی، ترکیه توانست تا حد زیادی تاثیر روانی و اطلاعاتی بر کودتاچیان بگذارد و مردم را برای مقابله عملی با آن ها بسیج کند و همچنین دنیا را با رفتار غیر قانونی و غیر  مشروع این افراد،آشنا کند. اگر قرار بود با رسانه های سنتی ترکیه این اتفاق می افتاد، شاید تا این حد، دنیا در جریان اخبار و تحولات ترکیه به صورت لحظه ای و آنلاین قرار نمی گرفت.

(تصویر آخرین پست منتشر شده روی صفحه شخصی اردوغان در اینستاگرام که مربوط به ۲ هفته پیش بود و ۱۰۴ هزار لایک گرفت. این تصویر به واسطه آن که آخرین تصویر منتشر شده روی صفحه رییس جمهور ترکیه بود، به محفل گفت و شنود کاربران اینستاگرام از ترکیه و ایران و کشورهای منطقه تبدیل شد و ۵۵ هزار پست بر روی آن ظرف ۲۴ ساعت اخیر منتشر شد که بسیاری از آن ها توهین آمیز بود!)

نکاتی درباره استفاده از تکنولوژی در دنیای امروز 

تحولات ترکیه و حضور فعال فناوری اطلاعات و ارتباطات در مهار کودتا و اطلاع رسانی به عموم مردم، نکته های خوبی برای ما از جنبه های فناوری اطلاعات داشت.

۱-تحولات کودتای ترکیه نشان داد که شبکه های اجتماعی متنی، تصویری، هم چنان به عنوان محبوب ترین سایت های پر بیننده در فضای سایبر،با اسقبال عمومی همراه است و به اشتراک گذاری اطلاعات درآن ها، اهمیت زیادی برای دولت ها و مردم دارد.

۲-تحولات کودتای ترکیه اثبات کرد که انقلاب هشتگ ها و retweet‌ ها در فضای مجازی، قدرتی ماورای رسانه های سنتی دارد.

۳-در کشور ما، بسیاری از مقصد های گردشگری، فرهنگی، هنری و اجتماعی که حتی ثبت ملی و جهانی شده و میلیون ها بازدید کننده در چند دهه اخیر را به خود اختصاص داده اند، هشتگ و صفحه خاصی در شبکه های اجتماعی ندارد و حتی از پرتال اینترنتی چند رسانه و چند زبانه موثر نیز بهره نبرده است. حتی ۱۹ اثر ثبت شده جهانی ایران در یونسکو، سایت اینترنتی مشخص و موثری ندارند که کاربران ایرانی بتوانند در معرفی آن ها به صدها میلیون کاربر اینترنت، نقش آفرینی کنند. این ضعف ها باید شناخته شده و در راستای توسعه سایبر دیپلماسی ایران، به آن پرداخته شود.

۴-اخیرا خبر دار شدیم که رسانه ملی، معاونت فضای مجازی را برای توسعه این فضا در کشور و هم چنین بهره گیری موثر از آن، راه اندازی کرده است. اگر چه شورای عالی فضای مجازی در کشور با حکم رهبری وجود دارد،‌اما به نظر می رسد، تشکیل کارگروه توسعه سایبر دیپلماسی در ایران در دبیرخانه هیات دولت یا در وزارت امور خارجه کشورمان، برای رصد و توسعه اطلاعات در این عرصه، خالی از لطف نباشد.

۵-صدها میلیون کاربر اینترنت برای آگاهی از ظرفیت های مختلف سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و علمی در ایران روی موضوعات خاص، با فایل های ویدئویی و سایت های اینترنتی موثری در کشورمان رو به رو نیستند و این یک ضعف و تهدید برای توسعه اقتصادی و علمی کشور به شمار می رود.

۶-کودتای ترکیه نشان داد که اتکای تمام عیار به ظرفیت های خارج از کشور، نقطه آسیبی برای یک کشور خواهد بود. توسعه شبکه ملی اطلاعات شاید بتواند کاهش آسیب پذیری های ایران در فضای مجازی را از نقظه نظر پدافتد غیر عامل به دنبال داشته باشد. به نظر می رسد سازمان پدافند غیر عامل کشور که در عرصه های گوناگونی فعالیت دارد و آسیب پذیری بخش های مختلف را از جنبه های غیر نظامی رصد می کند، بهتر است به مقوله سایبر دیپلماسی و اهمیت آن در مختصات پدافند غیر عامل نیز بپرداز.

۷-گروه های تروریستی از فضای مجازی به عنوان برگ برنده ای برای اطلاع رسانی و تعامل با مخاطبان و تبادل اطلاعات و انتشار فایل های خود استفاده می کنند. سایبر دیپلماسی باید بکوشد،اهرم موثری علیه این اقدامات در فضای مجازی باشد.

(تصویر صفحه هک شده مربوط به شبکه تلویزیونی فرانسه TV5 که توسط داعش در آوریل ۲۰۱۵ صورت گرفت)