گزارش روزیاتو از تجربه های جهانی گردشگری روستایی

گردشگری روستایی در کشورهای مختلف دنیا، درآمد زا است

گردشگری روستایی، یکی از جنبه های مهم عرصه صنعت گردشگری به شمار آمده و در حد گردشگری  سلامت، گردشگری ورزش و گردشگری آبی، اهمیت فراوان دارد. گردشگری روستایی سبب می شود تا گردشگران داخلی و بین المللی به جای اقامت در هتل های لوکس ۵ ستاره شهر های بزرگ، فرهنگ و سنن و آداب و رسوم و طبیعت یک کشور را از نزدیک و واقعی در روستاها تجربه کنند.

حس تجربه دوشیدن شیر گاو یا غذا دادن به حیوانات و دیدن شیوه های جالب بافتن پوشاک و کاشت و برداشت گیاهان و میوه ها، تجربه های لذت بخشی است که در  هتل های چند ستاره و موزه ها و کافی شاپ ها و رستوران های بین المللی شهر ها به دست نمی آید. برای دیدن آن، باید به بادیه رفت. . .

به راه بادیه رفتن هم، به از نشستن باطل است، چرا که گر مراد نیابیم، به قدر وسع بکوشیم . . . .

رفتن به روستا، تجربه ای گران قدر است که آدمی را با ظرفیت های گوناگون و متنوع طبیعی، باستانی، تاریخی و فرهنگی و اجتماعی آشنا می کند. با چیز هایی آشنا می شویم که شاید در مستند ها یا کتاب ها خوانده باشیم و رد شده باشیم.

تجربه گردشگری روستایی در هر جای دنیا، مختصات خاص خود را دارد و چیز های جدیدی به گردشگری می آموزد. اکنون برخی از مقصد های گردشگری  روستایی دنیا، از نیوزلند گرفته تا ایسلند در شمال اروپا، مدیون لوکیشن های فیلم برداری فیلم ها و سریال های بزرگ چند دهه اخیر است.

قبلا گفتیم که نیوزلند، کشور زیبای آرام اقیانوسیه، بخشی از رونق صنعت گردشگری خود را مدیون سه گانه ارباب حلقه ها بود. سریال پر مخاطب بازی تاج و تخت که چند سالیست عاشقان سریال های ماجراجویی تاریخی را به سمت خود کشانده است، از مالت تا ایسلند، شما را با روستاهای زیبای این مناطق آشنا می کند.

به عقب تر که برویم، فیلم نوستالژیک و ملو درام عاشقانه آوای موسیقی (The sound of music)‌ که با بازی جولیا رابرتز، یکی از به یاد ماندنی ترین فیلم های دهه شصت وهفتاد قرن بیستم تبدیل شد، عاملی برای معرفی گسترده روستاهای سالزبورگ اتریش شد و اکنون،‌تور گردشگری آوای موسیقی به همین خاطر در این شهر تاریخی جریان دارد.

در واقع گردشگری روستایی و تلفیق آن با گردشگری فیلم (Film tourism)، فرصتی را در اختیار صنعت گردشگری جهان قرار داده تا واقعیت های گردشگری را مشتاقان گردشگری،‌ به خوبی مشاهده کرده و دنیا را از زاویه غیر رسمی و طبیعی تری درک کنند.

در برخی از کشور های دنیا مانند سوییس، با توجه به این که هزینه های اقامتی در شهر های این کشور بالاست، از خانه هایی در مناطق روستایی برای اسکان گردشگران استفاده می شود و از سایت های معروف اسکان مانند airbnb.com نیز برای این کار بهره می گیرند.

در واقع، ظرفیت های گردشگری روستایی در مناطق جنگلی و روستایی سوییس سبب می شود تا گردشگران، با مزرعه گردی و شیوه های دامداری و دامپروری سنتی این خطه از اروپا آشناه شده و فرصت چشیدن طعم نان ها و پنیر های سوئیسی که تنها در فیلم ها دیده بودند را در اختیار داشته باشند.

چرا گردشگری روستایی؟

در مقولات توسعه و مطالعات راهبردی، تقویت صنعت کشاورزی، به عنوان یکی از شاخص های توسعه و کاهش آسیب پذیری کشور در برابر تهدیدات بین المللی در نظر گرفته می شود. تلاش کشورها برای رسیدن به سطح خودکفایی در کالاهای استراتژیکی مانند گندم نشان می دهد که مقوله کشاورزی، یکی از مهم ترین موضوعات در امر امنیت ملی و توسعه اقتصادی و رفاه به شمار می رود. پس تلفیق این صنعت با صنعت گردشگری نیز می تواند از اهمیت خاصی برخوردار باشد.

در قرن نوزدهم و بیستم به دلیل توسعه حمل و نقل و سهولت جابه‌جایی، راه‌یابی به روستاها آسان شد. رشد سریع تقاضا برای گردشگری روستایی از سال ۱۹۴۵ آغاز شد. در این زمان گردشگری روستایی شاهد رشدی چشمگیر و گردشگری بین‌ المللی نیز شاهد رشد جمعیت بود و افزایش تقاضا برای گردشگری روستایی تا اندازه‌ای منجر به توسعه گردشگری شد. بعضی آن رابه عنوان بخشی از بازار گردشگری می شناسند و عده ای نیز آن راسیاستی برای توسعه روستایی قلمداد می کنند.

در واقع در گردشگری کشاورزی، با دام و درخت و زمین سبک زندگی کشاورزی و روستایی رو به رو هستیم و خبری از آثار باستانی و تاریخی و کاخ های لوکس و آن چنانی نیست.  هرگونه فعالیت وابسته به کشاورزی گفته می شود که گردشگران را به مزرعه یا روستا بکشاند. به عبارت دیگر گردشگری روستایی را می توان کلیه فعالیت های تفریحی و گردشگری در مناطق روستایی که بر پایه ی کشاورزی، دامداری، ماهیگیری، هنرها و صنایع دستی، آداب و رسوم محلی، بافت سنتی، معماری بومی، شکار و … انجام می گیرد، نامید.

برخی از کشورهای جهان برای توسعه گردشگری روستایی خود، برنامه های ویژه دارند مانند انگلستان. این کشور حتی دانشگده هایی برای توسعه و تقویت پتانسیل های گردشگری روستایی نیز در چند سال پیش راه اندازی کرده و نسبت به تربیت کارشناسان این بخش، گام های جالبی در دستور کار قرار داده است که می تواند الگوی خوبی برای مراکز علمی ایران در عرصه گردشگری کشاورزی باشد.

بعضی ها معتقدند که گردشگری کشاورزی زیر مجموعه گردشگری روستایی بوده و یا اصلا همان گردشگری روستایی به شمار می رود. به نظر می آید در اصل قضیه توفیری ایجاد نمی کند.

انواع توریسم روستایی

توریسم روستایی یکی از اشکال متعدد توریسم به شمار می رود. با توجه به ظرفیت های توریستی محلی و اهداف گردشگران ، توریسم روستایی را تقسیم بندی می نمایند.

۱ – توریسم فرهنگی:  مرتبط با فرهنگ ، تاریخ و میراث فرهنگی ، بناها ، تاریخ مردم بومی و ..

۲ – توریسم طبیعی:  عمدتاً جنبه های تفریحی داشته ، دارای آثار اکولوژیکی منفی بسیار کمی است ، در تعامل با جاذبه های اکولوژیکی است.

۳ –  توریسم دهکده : به توریسمی که گردشگران در خانوارهای دهکده زندگی می کنند و در فعالیت های روستائیان اعم از اقتصادیی و اجتماعی سهیم می شوند ، گفته می شود  .

۴ –  اکو توریسم : بیشتر در تعامل با جاذبه های طبیعی بوده و ضمن نگهداری از منابع طبیعی رفاه و آسایش و ارزشهای اجتماعی مردم را نیز در نظر می گیرد.

۵ –  توریسم کشاورزی یا اگروتوریسم: گردشگران بدون اینکه آثار مخربی داشته باشند به دیدن کارهای کشاورزی سنتی مشغو  و گاهاً در اینگونه فعالیت ها شرکت می کنند.

۶ –  توریسم مزرعه یا فارم توریسم: به بررسی و معرفی توریسم روستایی بعنوان یک نهاد ویژه در سازمان ها می پردازد، تا آن را به شرکت های کشاورزی ارتباط دهد.

در واقع در گردشگری کشاورزی، گردشگر از محصولات مزارع به صورت مستقیم خرید می کند، در چیدن و بسته بندی محصولات به باغداران و زمین داران کمک می کند، با نحوه عسل گیری از کندوها آشنا می شود، در آیین ها و مراسم مربوط به زمین داری و باغ داری همانند “دعای شکرگزاری” و “جشن برداشت محصول” شرکت می کند، پشت فرمان تراکتور کشاورز می نشیند و از لذت اسب سواری یا ماهی گیری در روستا بهره مند می شود.

در نهایت شب را هم در اقامتگاه های محلی یا کمپ های تدارک دیده اقامت می گذراند و با کوله باری از خاطره و میراثی از درآمد و کمک اقتصادی به جامعه محلی به دیار خود باز می گردد. این در واقع همان تجربه ای هست که عباس برزگر در اختیار مهمانان گردشگرش از کشورهای مختلف جهان قرار می دهد.

این تجربه ها اگر در ایران و در میان زندگی عشایر غیور و زندگی رنگارنگ و جذاب آن ها باشد،بی نظیر و تکرار نشدنی تلقی می شود و قیمت ندارد. مخصوصا اگر شما را با آیین و سنن (مثل ازدواج در ایل بختیاری) آشنا کند که هم فال است و هم تماشا.

البته باید توجه داشت که گردشگری کشاورزی باید کمکی به توسعه و رونق گردشگری و صنعت کشاورزی باشد و نباید به فرآیند کاری در صنعت کشاورزی اختلال ایجاد کند.

به عبارت دیگر با انجام این گونه فعالیت ها، تنها درآمد کشاورز/باغدار/دامدار تکمیل می شود و او در همان سبک زندگی خود ارتقا می یابد. یکی از فواید گردشگری کشاورزی، تشویق کشاورزان و فعالان این عرصه و امکان فروش محصولات خود را از صنایع دستی و خشکبار و محصولات لبنی گرفته تا اجاره دادن مال به گردشگران برای سوار شدن و فعالیت های مربوطه. همه این ها ارزش افزوده ایجاد می کند.

قابلیت های گردشگری کشاورزی به راستی در مزارع چه چیزی وجود دارد که گردشگران مختلف را به سوی خود جذب می کند و آنجا نگه می دارد؟ این کشش را قبل از هر چیز دیگر باید در گریز گردشگران از مناطق شلوغ و پر ازدحام و پناه بردن آنان به مناطقی که کمتر گرفتار تکنولوژی پر سر و صدای ماشینی شده اند، جستجو کرد.

در اتاوا کانادا، مزارعی ایجاد شده است که در آن نسل جوان برای گردش درسی به آن جا می روند و مدتی از شهر فاصله می گیرند.

به عبارت دیگر سکون حاکم بر محیط روستایی و توام با آن اصالت پررنگ محیط زندگی که گردشگران خسته و رانده شده را به سوی خود جذب می کند، مهم ترین عامل جذاب این مناطق است. این عامل را در کنار اقلیم مناسب، چشم اندازهای خاص، جذابیت های محیطی، تاریخی، فرهنگی و آداب و رسوم تماشایی، بگذارید؛ همگی مجموعه بی نظیری برای جذب گردشگر و گذران اوقات فراغت به همراه می آورد.

در گردشگری امروز دنیا، مفهومی به نام FARM STAY یا همان اقامت در مناطق کشاورزی و مزرعه در حال رونق گرفتن است و به نظر می رسد که در همه جای دنیا، گردشگری غیر رسمی (روستایی و مزرعه گردی)، روز به روز مخاطبان زیادی را به سمت خود می کشاند.

تجربه کشورهای جهان در گردشگری روستایی

به نظر می رسد کشور ما ،برای توسعه گردشگری روستایی می بایست تجارب کشورهای مختلف در آسیا و اروپا را درنظر داشته باشد و این پتانسیل ها را با قابلیت های کشورمان، بومی سازی کند.

کشور های مختلف جهان در زمینه گردشگری کشاورزی سال های متمادی است که برنامه های مختلف علمی را در دستور کار قرار داده اند. در برخی از کشورها از جمله آمریکا، گردشگری مزرعه ای در قالب مزرعه های خانوادگی گردشگری تعریف کرده و توسعه می دهند به گونه ای که ابعاد اکولوژیکی و ابعاد و ظرفیت محیطی را امکان سنجی می کنند و حتی حجم تورهای ورودی به مزرعه را از ۵ نفر الی ۲۰ نفر در نظر می گیرند. این قضیه برای اتریش هم صادق است.

در اروپا، فدراسیونی the European Federation of Rural Tourism برای توسعه ظرفیت های گردشگری روستایی در ده ها کشور اتحادیه اروپا فراهم شده است که سایت ظرفیت های آن را در این عرصه معرفی می کند. ۳۵ سازمان بین الملیی و ۲۷ کشور در توسعه فعالیت های این فدراسیون فعال در عرصه گردشگری روستایی اروپا نقش ایفا می کنند.

این فدراسیون با برنامه هایی که ترتیب می دهد، گردشگران را به مناطق روستایی، داخل زندگی مردمان حاشیه شهرها در هزاران دهکده اروپا می برد تا سبک زندگی اروپایی های اصیل را نظاره گر باشند. این عملکرد، سبب تقویت اقتصاد مناطق کم تر توسعه یافته و کم بازدید می شود.

البته این اروپا نیست که در این زمینه برنامه های جاه طلبانه گسترده ای دارد.  امروز در مالزی مزرعه میوه دسارو( Desaru ) با بیشتر از ۱۰۰ نوع میوه گرمسیری، ۱۰ نوع گیاه مختلف و یک باغ وحش حیوانات اهلی تجربه بی نظیری را برای تمامی گردشگران بین المللی و داخلی آن مجموعه فراهم کرده است. فرصتی برای استفاده از میوه های استوایی که تجربه جالبی را در این فضا برای گردشگران ایجاد می کند.

اکنون پرتال های زیادی برای رزرو محل اقامت و خرید تورهای گردشگری این منطقه تشکیل گردید که مشغول خدمات رسانی درعرضه گردشگری سبز به علاقمندان چنین تورهای گردشگری هستند. نمونه آن این درگاه است.

تجربیات گردشگری روستایی در سوئیس

سوئیس، یکی از کشور های فعال در عرصه گردشگری روستایی است. سایت رسمی گردشگری روستایی این کشور در این نشانی قرار دارد. این گزارش درباره ظرفیت های گردشگری روستایی سوئیس و فعالیت کارآفرینان کشاورز این کشور، موارد جالبی را ارائه می دهد .

چند نکته

۱- با موضوعاتی که مطرح شد، می توان دریافت که راه اندازی دانشکده ای خاص برای آموزش گردشگری روستایی در ایران و یا تبیین دوره های کاردانی و کارشناسی گردشگری روستایی در دانشگاه هایی چون جامع علمی کاربردی، دور از ذهن نباشد. از مدل های موفق آکادمیک این عرصه در کشور های اروپایی که در بالا به آن اشاره می بایستی به نحو شایسته استفاده کرد.

۲- تجربه موفق فدراسیون اروپایی توسعه گردشگری روستایی می تواند مسئولان دولتی را به فکر راه اندازی فدراسیون گردشگری روستایی در خاورمیانه و حتی آسیا بیاندازد. ایران به عنوان قطب گردشگری روستایی در خاورمیانه، می تواند در این عرصه پیش گام شود.

۳- پرتال جامع بین المللی معرفی ظرفیت های گردشگری روستایی در جنبه های ۵ گانه اش که در این گفتار اشاره شده،، طراحی و راه اندازی شود تا تکلیف گردشگرانی که به قصد گردشگری روستایی به ایران سفر می کنند،‌معلوم باشد.

۴- ظرفیت های گردشگری روستایی ایران در رسانه های داخلی و بین المللی و مجازی تبلیغ شود.

۵- اگر هزینه تبلیغات تلویزیونی برای معرفی جذابیت های گردشگری روستایی ایران زیاد است، این ظرفیت ها توسط فعالان این عرصه در سایت های بین المللی گردشگری تبلیغ شود.

۶- به دانشجویان ارشد و دکترا که گردشگری روستایی و فعالیت های مقایسه ای را در پایان نامه ها و مقالات خود مورد تاکید قرار می دهند، تسهیلاتی توسط وزارت علوم و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ارائه شود.

۷- رسانه ملی از طریق شبکه مستند و شما، ظرفیت های گردشگری روستایی ایران را تبلیغ و معرفی کند.

۸- تورهای ویژه گردشگری روستایی ایران با قطار و اتوبوس طراحی و در اختیار گردشگران داخلی و بین المللی ایران قرار بگیرد.