گشتی در خانه عباسیان کاشان؛ شکوه معماری ایرانی در کویر

این خانه تاریخی در کاشان را حتماً ببینید

ایران، نامی به قدمت تاریخ است. شناخت دنیا،‌ بدون شناخت ایران، امکان پذیر نیست و این افتخار بزرگ، مسئولیتی سنگین را متوجه هشتاد میلیون میراث دار تمدن بزرگ پارسی قرار داده است.

در ایران، مناطقی داریم که از نظر اکتشافات باستان شناسی، بهشت باستان شناسی جهان بوده که  تیمره (بزرگترین  موزه سنگی جهان)، جیرفت (کالیفرنیای ایران)، زابل (بهشت باستان شناسی جهان) و کاشان، از این جمله اند. کاشان، شهری که قدمتش را بیش از ۴۰ هزار سال برآورد میکنند،  همچون یزد (دیار “ترین ها”) یکی از قدیمی ترین شهر های جهان به شمار می رود.

کاشان را با  گلاب قمصر و باغ فین و امیرکبیر و خانه های تاریخی میشناسیم که همه، مروارید کویر بوده و به همین خاطر، گزارش امروز روزیاتو، همچون روزهای قبل که شما را به دیدن خانه های تاریخی تبریزی ها برد، به دیار کاشان می برد.

هر کدام از این خانه‌ها معماری، ویژگی‌ها و زیبایی‌های منحصر به ‌فرد خود را دارند. خانه‌هایی با بخش‌های اندرونی، بیرونی برای خدم و حشم، سه تا پنج حیاط خدماتی، تالار، اتاق شاه‌نشین و… که ارزش این خانه‌ها را بالا می‌برد.

با ما در گزارش خواندنی امروز همراه باشید و گشتی در این خانه زیبا را در ویدئویی به مدت ۲ دقیقه مشاهده کنید.

داستان کاشان: داستان قدمت ایران

کاشان، بی شک یکی از مناطق دیدنی ایران است. اما تبلیغ رسانه ای بیشتر برای شیراز و اصفهان و تهران و تبریز و برخی نقاط گردشگری و تاریخی کشور سبب شده تا کاشان، در فهرست اولویت های گردشگری عاشقان داخلی و بین المللی کشورمان قرار نگیرد که امیدواریم بیش از پیش مورد توجه فعالان ایرانگردی واقع شود.

درباره ریشه کلمه کاشان، اختلافات زیادی وجود دارد. گروهی آن را بر گرفته از کلمه کی آشیان می دانند که به معنی جایگاه سلاطین است. گروهی نیز کاشان را به معنی خانه های تابستانی می دانند که با چوب و نی ساخته می شد. برخی نیز، کلمه کاشان را، تحریف شده کلمه ای به نام کاسیان دانسته که به معنای محل اسکان اقوام کاسی بوده است.

کاشان و کاشی مرغوب، همچون کرمان و زیره، رابطه تنگانگی با هم دارند و به همین خاطر، بعضی از محققان تاریخ، رابطه معنا داری بین واژه شناسی کاشان و کاشی کاری در این دیار، قائل هستند.

به هر حال، هر چه که باشد، کاشان، نگین کویر و از دیدنی های کهن دیار اقلیم پارس است. در دوران صفویه که بخشی از شکوه معماری و هنری ایران معاصر در آن به چشم می خورد و مظاهرش را در اصفهان میتوان مشاهده کرد، کاشان، مرکزی تجاری، معروف و موثر آن روزگار بود.

کاشان، همچون یزد و کرمان، اقلیمی خشک و کویری دارد و در این دیار، آب، شاید از طلا هم گران بها تر باشد. این شهر، در شمال استان اصفهان قرار دارد و در میان کوه های کرکس نطنز و کویر مرکزی ایران واقع شده است. جایی که از لحاظ پوشش گیاهی، در فقر کامل بوده و درختچه هایی کم و بیش یافت می شود.

شهر قدیمی کاشان را همواره دیواری بلند محصور میکرده و رفت آمد به درون شهر همچون خیلی از شهرهای قدیمی ایران و جهان، توسط چند دروازه صورت می پذیرفت. در این شهر، بازاری وجود دارد که قدمتش، کمتر از بازار تبریز و قزوین نیست.

در کاشان، خانه های تاریخی بسیاری وجود دارد که این روزها، به محفلی برای برگزاری مراسم فرهنگی، هنری و حتی عروسی و نامزدی نیز تبدیل شده و خانه طباطبایی ها و بروجردی ها و عباسیان، بخشی از آن میراث گران بها را تشکیل می دهند.

خانه عباسیان: تفسیر سبک زندگی کاشی ها

کاشان گردها و عاشقان این دیار، کلوچه کاشان و پشمک و گلاب کاشانی ها را می شناسند. سوغات کاشان، بسیار و خوشمزه است. کمی از کاشان که دور شویم، به نراق میرسیم که جوزه غند آن، از خوشمزه ترین سوغات ایران زمین به شمار می رود. اطراف کاشان، از قمصر و خمین تا دلیجان و محلات و نراق، مملو از ظرفیت های گردشگری و تاریخی است که بازدید از ان را در نوروز ۹۶ به خوانندگان محترم توصیه میکنیم.

دیدار از خانه های تاریخی کاشان، بخشی از ظرفیت های گردشگری این دیار پر عظمت را نشان می دهد. خانه های کاشان همچون خانه های تاریخی تبریز و اصفهان و یزد، شکوه معماری ایرانی و اسلامی را به تصویر می کشند. خانه عباسیان نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این خانه را یکی از شاهکارهای معماری سنتی ایران دانسته که به واسطه قرارگیری در نزدیکی بسیاری از جاذبه های گردشگری کاشان، سالانه با استقبال ده ها هزار گردشگر داخلی و خارجی مواجه می شود. این خانه همچون برخی از خانه های تاریخی کشورمان مانند عمارت وثوق الدوله که لوکیشن خانه بزرگ آقا در سریال شهرزاد بود، لوکیشن برخی از فیلم ها و سریال های سینمایی هم قرار گرفته است.

سریال مسافری از ری که زندگی حضرت شاه عبدالعظیم حسنی را روایت می کرد و سریال تاریخی ملاصدرا و همچنین خانه ای در تاریکی، از جمله سریال هایی بودند که مانند سریال جابر بن حیان، در این خانه فیلمبرداری شدند اما شاید کسی از وجود چنین لوکیشن زیبایی خبر نداشت.

مجموعه تاریخی عباسیان بین سال های ۱۲۴۵ تا ۱۲۴۸ هجری قمری به درخواست محمد ابراهیم تاجر کاشی که از تاجران معروف چینی و بلور منطقه بود، ساخته شد. این عمارت در مساحتی به وسعت ۵ هزار متر مربع از ۵ طبقه و ۵ حیاط برخوردار است.

افرادی که تا حدودی با ظرفیت ها و قابلیت های معماری سنتی ایران در نقاط دیگر کشور آشنا هستند، زیبایی دلفریب گچ بری ها و تزتییات خانه عباسیان کاشان، نظر آنها را به خود جلب میکند. برخی، خانه عباسیان کاشان رایکی از زیباترین بناهای مسکونی ایرانی-اسلامی کشور می دانند.

این خانه در سال ۱۳۷۴، توسط هیات امنای احیاء و مرمت بافت تاریخی کاشان با همکاری وزارت صنایع و معادن وقت، خریداری و مورد مرمت کامل قرار گرفت و در سال ۱۳۷۷، با شماره ۲۰۲۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. اکنون، بخشی از این عمارت زیبا، در اختیار بنیاد سهراب سپهری، نقاش و شاعر نامدار تعلق گرفته و کل عمارت نیز تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار دارد.

داستان نام گذاری خانه عباسیان

نام گذاری این خانه همچون دیگر خانه های تاریخی ایران زمین، داستان جالبی دارد. همانطور که گفتیم، این خانه ۵ حیاط دارد که بیرونی و اندرونی را از هم جدا می کنند. هر کدام از حیاط های این خانه را که مشاهده کنید، با طراحی و معماری منحصر به فردی برخورد میکنید. وجه تمایز معماری این پنج حیاط به گونه ای است که پس از فوت صاحب اول مجموعه، در زمان تقسیم ارث، صاحبان دیگر، هر یک از ۵ قسمت را به صورت جداگانه خریده و بعدها از یکی بودن این قسمت ها اظهار بی اطلاعی می کنند.

پس از تفکیک بخش بیرونی به نام عباسیان، بخش اندرونی به نام مسعودی فرد، بخش حوض خانه که در اکثر خانه های تاریخی ایران دیده می شود به نام حقانی، بخش خدمه به نام عباسی و باغ خانه به نام تقوی نام گذاری می شود.

یک قرن پیش، حیاط بیرونی به آقای عباسیان که یکی از تاجران فرش کاشان بود به مبلغ هزار تومان فروخته شد. خرید خانه ای هزار تومانی در آن زمان، سبب شد تا کل شهر از این معامله عجیب با خبر شوند و به همین خاطر، خانه هزار تومانی عباسیان، به خانه عباسیان شهرت یافت.

معماری خانه عباسیان

معماری خانه عباسیان کاشان را باید یکی از جذاب ترین و زیبا ترین معماری های خانه های ایرانی که برگرفته از اصول و منطق طراحی و مهندسی ایرانی-اسلامی بود، بر شمرد. گچ بری و نقاشی های استادانه که با تزییناتی مانند یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی و مقرنس همراه شده است، چشمان هر بیننده ای را خیره می کنند.

استفاده از مقرنس و مشبک کاری در جای جای این خانه دیدنی، بخشی از شکوه معماری ایرانی را به رخ گردشگران میکشد. برخی، سبک معماری در خانه عباسیان کاشان را به سبک گودال باغچه می دانند.

در این سبک معماری، بنا، پایین تر از سطح کوچه ساخته میشود و اصطلاحا، گود می شود. دلیل هم آن است که خانه به آب قنات دسترسی داشته باشد و فشار آب مورد نیاز، برای جریان داشتن تامین شود و همچنین، خانه در برابر گرمای تابستان و سرمای سوزان کویر، تا حدودی محافظت گردد، چرا که نقش عایق را برای خانه بازی می کند.

وقتی خانه با چنین شیبی ساخته میشد، از خاک گودبرداری برای تامین مصالح و ساخت خشت خام استفاده میگشته و همزمان با عملیات گودبرداری در کوره های آجر پزی، به دلیل همگونی جنس مصالحه با خاک زمین های مجاور، نسبت به ساخت مقرون به صرفه و سریع بنا اقدام میشد.

عمارت عباسیان کاشان از نظر معماری به گونه ای بوده که قسمت های تابستانی و زمستانی داشته و به همین خاطر، کاربردهای چند فصلی در آن رعایت شده است. یکی از جلوه های خانه های تاریخی ایران را باید در اصل قرینه بودن دانست که اگر به خانه مراجعه کنید، اصل قرینگی در بنا را مشاهده خواهید کرد. این اصل، در همه بخش های خانه مشاهده می شود.

جالب است که بدانید، بر اساس همین اصل قرینگی که در معماری خانه های ایرانی مشاهده میشود، فعالان باستان شناسی و میراث فرهنگی، تا کنون موفق به کشف آثاری در خانه های تاریخی ایران شده اند که نمونه اش را در تبریز می توان مشاهده کرد.

ظاهر خانه از شلوغی و به قولی معماری رومی خالی است و ظاهر بی آلایش آن، در نهایت سادگی، اوج شکوه معماری ایرانی را جلوه گر می کند. خانه های تاریخی ایران را به دلیل نوع طراحی و ساخت آن، درون گرا می دانند و این درون گرا بودن، منطق و فلسفه ای نشات گرفته از باورهای مذهبی و ملی دارد.

معماری نقاب دار و تقسیم خانه به اندرونی و بیرونی، بخشی از ظرفیت های درون گرایی این خانه را بر مشتاقان تاریخ معماری معاصر ایران آشکار می کند. اتاق های تو در تو و دیوارهای حجاب در اطراف فضای بام برای گرفتن دید همسایه به داخل بنا، نکات جالبی است که در بازدید از این عمارت باید به آنها توجه کنید.

به هر حال، معماری در هر کشوری، بخشی از سبک زندگی و باورها و اندیشه های مردم آن دیار را بازگو میکند، و با بررسی آن، می توان به بخشی از طرز فکر آنان پی برد. بر روی در این خانه زیبا، همچون بسیاری از خانه های تاریخی و قدیمی که در نقاط مختلف کشور وجود دارند، کوبه ای قرار دارد که صدایش، مشخص می  کند که مراجعه کننده، مرد است یا زن.

چنین کوبه هایی هم اکنون در نقاط مختلف یزد و نراق و کاشان و دلیجان و محلات،‌ مشاهده میشود.

گشتی در خانه عباسیان کاشان

همانطور که گفتیم، وقتی به داخل خانه وارد شوید، از سطحی شیب دار گذر خواهید کرد. پس از گذر از این شیب ملایم، به یک هشتی زیبا و سقف دار هدایت می شوید که از داخل کوچه نمیتوان داخل عمارت را مشاهده کرد. همواره در خانه های قدیمی ایران، سکو هایی در سمت راست و چپ قرار می گرفت تا افراد با نشستن بر روی آن، خستگی راه را از تن بیرون کرده و منتظر مراجعه میزبان برای خوش آمد گویی مهمان باشند.

در بسیاری از خانه های قدیمی کشور، برای جلوگیری از هجوم دشمنان، درب ورودی تا حیاط خانه را شیب دار و پر پیچ و خم در مسیری دالان شکل تعبیه می کردند تا مهاجمان هم برای رسیدن به داخل خانه با سختی روبرو شوند و هم با هر ابزاری نتوانند به درون خانه راه یابند و زمان آن ها نیز به طول بیانجامد.

در بخش بیرونی خانه عباسیان که برای اسکان موقت بوده است، شاهد دو طبقه بالا و پایین هستیم. در طبقات بالای بخش بیرونی، اتاق ها و قسمت هایی برای اقامت مهمانان تجاری و مسافران وجود دارد. اکثر اتاق ها دارای آینه کاری و گچ بری هستند.

اتاق آینه خانه عباسیان کاشان را باید یکی از جذاب ترین بخش های آن دانست. مجلل ترین بخش خانه را باید اتاق آینه دانست که تزیینات زیبایی را در خود جای داده است و آینه کاری و طراحی درها و پنجره های بسیار جذاب است. در سقف این اتاق، آینه کاری هایی به شکل ماه، ستاره و همچنین شمسه مرکزی مشاهده می شود که با روشن شدن چراغی کوچک، می توان انعکاس نور در منشورهای شیشه ای که توسط نخ های ابریشمی معلق شده اند را به نظاره نشست.

جلوه ای از آسمان کویر را می توان در طراحی خاص سقف این خانه، نظاره گر بود. درهای ارسی و پنجره های مشبک که با عبور نور از آن، داخل فضای خانه رنگارنگ می شود، بخشی از ظرفیت های معماری و طراحی خانه عباسیان کاشان را تشکیل می دهد.

برخی از مراسم عقد و عروسی در کاشان در این خانه برگزار شده است و به همین خاطر، اتاق آینه به اتاق عروسی نیز شهرت دارد.

همانطور که گفته شد، اکنون خانه های تاریخی کاشان، برای برگزاری مراسم و رویدادهای فرهنگی و هنری استفاده می شوند که در این عمارت، بخش سرپوشیده بزرگ، بنایی دو طبقه است که کاربردهای چند منظوره دارد.

این قسمت، تزئینات کمی داشته و تهویه هوای آن توسط بادگیر صورت می گیرد.

در این بنا، اتاق های کوچکی را می توان مشاهده کرد که مستقیما به بیرون خانه راه داشته و وجه تسمیه آنها به دلیل وجود آینه در آنها نیست. بلکه با ایستادن در مقابل یکی از درب ها و توجه به درب های دیگر،‌ تکرار چوب آنها مانند تصویری در آینه های موازی، جلب توجه می کند.

بخشی از بنا به نام سر پوشیده کوچک نام دارد که بین اندرونی و بیرونی واقع شده و همچون بخش سرپوشیده بزرگ که معرفی شد، در ابعاد کوچک تر و با تزیینات بیشتر است. برگزاری مراسم خصوصی در این بخش صورت می پذیرفته و به کار گیری رنگ های تیره و روشن، بر زیبایی این قسمت افزوده و منظره ی جالبی را ایجاد کرده است.

اتاق مرکزی، در مرکز بنا قرار دارد و تسلط خوبی بر بخش درونی و اندرونی دارد. این قسمت به نظر می رسد که مورد استفاده صاحب خانه بوده و تزییناتی از قبیل گچ بری های زیبا و درهای ارسی و پنجره های مشبک گچی، در آن به کار رفته است.

اگر به بخش هایی پایینی بنا مراجعه کنید، به آب انبار برخورد می کنید که به دلیل کمبود آب در قنات ها و عدم دسترسی به آن در کلیه ساعات شبانه روز، آب در آنجا ذخیره می شد. آب انبار، مجهز به چاه چرخ بوده که آب را در مخزن ذخیره می کند. عایق بندی و سیستم خنک سازی از جمله مواردی است که در آب انبار خانه عباسیان کاشان قابل مشاهده خواهد بود.

چنین ظرفیت هایی را می توان در دیگر مناطق کویری کشور مانند یزد و حتی خانه طباطبایی های کاشان نیز به خوبی مشاهده نمود.

در بخش اندرونی بنا، طبقات بالا و پایین همچون بخش بیرونی وجود دارد. بخش اندرونی نیز مانند بخش بیرونی، دارای یک شاه نشین بوده و در سقف شانه نشین، از هنر آینه کاری و طرح های شمسه استفاده شده است.

حوضخانه را باید محفلی برای خنک شدن اهل خانه در تابستان دانست که نورگیر مرکزی نیز، باعث تامین روشنایی آن می شود و در سراسر آن، اتاق های مخصوصی مشاهده می گردد. آب قنات، پس از ورودبه حوضخانه، بسوی یکی از اتاق ها که حوض کوچکی دارد، هدایت می شود. با جریان یافتن آب در کانال هایی که در طرفین این اتاق قرار دارد، هوا خنک می گردد.

بخش خدمه و مطبخ خانه

در خانه مجلل و تاریخی کاشان، بخشی برای استقرار خدمه تعبیه شده که یکی از بخش های، مطبخ است. مطبخ همان آشپزخانه امروزیست که برای تهیه غذا و پخت و پز استفاده می شد. برای شست و شوی ظروف در داخل مطبخ، حوض آبی وجود دارد که مجهز به کانال های ورود و خروج آب است.

در این محل، محل های نگهداری ظروف، تنور و اجاق ها در درون مطبخ نیز به چشم می آیند. برای انتقال دود و دم ناشی از طبخ غذا یک مکنده قوی هوا بالای سر تنور و اجاق ها تعبیه شده است که مانند یک هود طبیعی عمل می کند و توسط یک کانال مرتفع، به فضای بیرون منتهی می شود.

چگونه به خانه عباسیان کاشان برویم؟

خانه عباسیان کاشان در خیابان علوی، کوی سلطان امیر احمد قرار دارد که هر روزه از ساعت ۹ تا ۱۹، پذیرای بازدید علاقمندان است. این خانه یک رستوران سنتی دارد که می توانید طعم غذاهای کاشی را در این قسمت تجربه کنید. نقشه دسترسی به خانه را در تصویر بالا مشاهده می کنید.

خانه عباسیان کاشان در مجاورت سرای عامری و خانه تاریخی طباطبایی ها قرار دارد و از سمت خیابان بخارایی و خیابان علوی کاشان، می توان به آنجا رفت.

توصیه های روزیاتویی

۱- خانه عباسیان کاشان، میراث ایرانیان است. در حفظ آن کوشا باشیم و مراقب کودکان برای دست زدن به آینه کاری ها و گچ بری بنا باشیم.

۲- کاشان در نوروز ۹۶، مملو از گردشگران داخلی و بین المللی می شود. اگر خواستید لذت کاشان گردی را در فضایی خلوت و با آرامش حس کنید، یک هفته قبل از آغاز سال یا هفته دوم فروردین به این خطه زیبا، سفر کنید.

۳- خانه طباطبایی ها و بروجردی ها، از جمله خانه های تاریخی زیبای دیگر کاشان هستند که می بایست آنها را نیز در برنامه سفر خود قرار دهید.

۴- بازدید از شهر زیر زمینی نوش آباد کاشان را نیز در برنامه خود داشته باشید.

۵-اگر چه فصل گلاب گیری در کاشان در اردیبهشت است، اما می توانید از کارگاه های گلاب گیری سنتی این شهر بازدید کنید.

۶- نراق، شهر تاریخی ایران، در ۳۰ کیلومتری کاشان است و خانه ها و آب انبارهای تاریخی دارد. بازدید از آن را نیز در نظر داشته باشید.

۷- محلات، خمین، دلیجان، سینقون و حتی کله جا و جاسب، از جمله مناطق دیدنی گردشگری اطراف کاشان است که آمار آنها را اگر از اهالی منطقه بگیرید،‌ شما را برای بازدید راهنمایی خواهند کرد.

۸- مشهد اردهال که تاریخ مذهبی خاص خود را دارد، نزدیک کاشان بوده که بازدید از آن را نیز توصیه میکنیم.

۹- دیدنی های کاشان، فقط به خانه های تاریخی محدود نمی شود. از اداره کل گردشگری کاشان، درباره مقصدهای گردشگری آن سوال کنید.

۱۰- هفت میلیارد ریال برای مرمت خانه تاریخی عباسیان کاشان در سال ۹۳ اختصاص یافته است که امیدواریم در سال های آینده این رقم افزایش یابد.

۱۱- حیاط چهارم خانه تاریخی عباسیان کاشان، بزودی به هتل سنتی تبدیل می شود. احتمالا در نوزوز، بتوانید در این خانه زیبا اقامتی کوتاه داشته باشید.