پاول دوروف؛ «مارک زاکربرگِ» روسیه و بنیانگذار اپلیکیشن پیام رسان تلگرام

همه با اپلیکیشن پیام رسان تلگرام آشنایی دارند و این پیام رسان به مهم ترین و پر استفاده ترین ابزار تعامل اجتماعی در دنیای مجازی ایرانیان تبدیل شده است که حتی مقامات رسمی و  بنگاه های خبری رسمی و غیررسمی کشور نیز از آن استفاده می کنند؛ چیزی که قبلاً در مورد هیچ کدام از رسانه های اجتماعی غیرایرانی اتفاق نیفتاده بود. اما روز سه شنبه، ۵ مهر خبر رسید که دادستانی تهران علیه او اعلام جرم کرده است. این موضوع در رسانه های اجتماعی به شدت مورد توجه قرار گرفته، حتی خود پاول دوروف در پیامی در حساب توئیتری خود به این موضوع واکنش نشان داده و تعجب خود از این اعلام جرم را چنین ابراز کرده است:” از شنیدن این خبر شوکه شدم. ما به طور مداوم مضامین غیراخلاقی و تروریستی را در ایران مسدود می کنیم”.

عباس جعفری دولت آبادی، دادستان تهران، دلیل اعلام جرم علیه پاول دوروف را ارائه ی خدمات از جانب این سرویس پیام رسان به گروه های تروریستی به ویژه داعش و ایجاد فضایی مناسب برای فعالیت گروه های جنایتکار دیگر در حوزه ی قاچاق انسان و موارد مخدر و همچنین سوء استفاده از کودکان اعلام کرده است. اما شاید بسیاری از کاربران این شبکه ی پیام رسان که ادعا می شود بیش از ۲۰ میلیون کاربر داشته و حجم زیادی از پهنای باند اینترنت کشور را به خود اختصاص داده آشنایی زیادی با پاول دوروف نداشته باشند.

پاول دوروف، که در روسیه از او به عنوان مارک زاکربرگِ این کشور یاد می شود بنیانگذار شبکه ی «Vkontakte»، بزرگ ترین شبکه ی اجتماعی روسیه و معادل فیسبوک در این کشور است. او این سرویس اجتماعی را حدود یک دهه پیش همراه با برادرش بنیانگذاری کرده و شاهد رشد آن در سال های اخیر بوده که دوروف خود ادعا می کند استفاده کنندگان از آن از مرز ۴۰۰ میلیون نفر ( آمار مربوط به اوایل سال ۲۰۱۷) در سراسر جهان گذشته است. وی که قهرمان آزادی بیان در روسیه شناخته می شود این پیام رسان را نیز با همین هدف و شعار راه اندازی کرد.

در ابتدا هه چیز برای او خوب پیش می رفت اما با روی کار آمدن دوباره ی پوتین، سانسور و تحت نظر داشتن رسانه های خبری و اجتماعی از جانب دولت روسیه به شدت افزایش یافت. اکنون دوروف به طور رسمی در تبعید به سر می برد اما این موضوع باعث نشده که وی از آرمان های آزادی خواهانه ی خود (آن طور که خود و رسانه اش مدعی است) و همچنین انتقاد از دولت روسیه و سیاست های ولادیمیر پوتین دست بکشد.

دوروف این شبکه ی اجتماعی را که به معنای «در تماس بودن» است در زادگاهش سنت پترزبورگ در سال ۲۰۰۶ بنیان نهاد. در نتیجه ی درگیری هایی که با مقامات کرملین بر سر آزادی بیان داشت در نهایت مجبور شد با ۲۶۰ میلیون دلاری که از تاسیس شرکتش بدست آورده بود از این کشور فرار کند و یکی از سرمایه داران نزدیک به کرملین شرکتش را تصاحب کرد. وی از این پول برای تاسیس یک رسانه ی پیام رسان کوچک استفاده نمود که تاکید زیادی بر روی رمز نگاری محتواهای ارسالی و امنیت خود داشت. این پیام رسان که با روش های پیچیده تر و ایمن تر خود در رمزنگاری اطلاعات کاربران توانسته بود سد محکمی بر سر راه کشورها برای دسترسی به اطلاعات شهروندان خود داشته باشد به سرعت از نرم افزارهای پیام رسان مشابه و معروفی مانند واتس اپ پیشی گرفته و به پیام رسان محبوب مردم تبدیل شد.

اما با وقوع حملات تروریستی پاریس در اواخر سال ۲۰۱۵، تلگرام متهم شد که به محملی برای ارتباط برقرار کردن گروه های شبه نظامی تروریستی مانند داعش تبدیل شده و به کمک آن نقشه های تروریستی خود را طرح ریزی می کنند. دوروف در واکنش به این انتقادات بیش از ۷۶ حساب کاربری مربوط به گروه داعش را مسدود کرد. با شروع درگیری ها در اوکراین و کاهش آزادی رسانه ها در روسیه، مقامات رسمی روسیه خواستار ممنوعیت استفاده از پیام رسان تلگرام شدند، اقدامی که با واکنش شدید دوروف مواجه شده و او آن را نقض آزادی بیان نامید و به تمسخر گفت:” باید کلمات را نیز ممنوع کنید”.

دوروف همچنین در واکنش به انتقادها پس از حملات تروریستی پاریس چنین گفت:” دولت فرانسه نیز [به اندازه داعش] در این موضوع مقصر است زیرا سیاست ها و بی احتیاطی های آن ها در واقع به این تراژدی ختم شده است. آن ها از مردم سختکوش فرانسه مالیات های بسیار سنگین می گیرند و از این پول برای شروع جنگ های بیفایده در خاورمیانه و ساخت بهشت های اجتماعی پارازیتی برای مهاجران شمال آفریقا استفاده می کنند”. از آن زمان دیگر وی در مورد حملات تروریستی در فضای مجازی اظهار نظری نکرده است. بعد از این که وی اسکناس های ۵.۰۰۰ روبلی (معادل ۱۴۰ دلار) را از پنجره ی ساختمان شرکتش در سنت پترزبورگ به بیرون پرتاب کرد برخی او را انقلابی و برخی دیگر دیوانه نامیدند و ویدیوی منتشر شده از این کار جالب در یوتیوب میلیون ها بار دیده شد. وی به خاطر لباس پوشیدن خاصش نیز مورد توجه قرار گرفته زیرا فقط لباس مشکی می پوشد و تیپی شبیه شخصیت نئو در فیلم «ماتریکس» دارد و برخی به او لقب «رابین هود اینترنت» داده اند.

دولت روسیه بر این باور است که تلگرام و شخص پاول دورف نقش مهمی در اعتراض های طرفداران پیوستن اوکراین به اروپا در این کشور داشته است. وقتی که سرویس امنیتی روسیه سعی کرد از طریق پایگاه های داده ی شبکه ی «Vkontakte»، اطلاعاتی را در مورد رهبران این جنبش که در این شبکه فعال بودند به دست آورد، دوروف با گذاشتن عکسی از یک سگ که یک سویشرت به تن داشته و زبانش را بیرون می آورد به آن پاسخ داد. به تدریج وی کنترل کمپانی خود را از دست داده و سرمایه گذاران و شرکت های نزدیک به کرملین جای او را در آن گرفتند اما دوروف دست از چموشی برنمی داشت. وی در اینستاگرام خود عکسی قرار داده که در آن به وضوح از سرمایه گذاران شرکتش انتقاد کرده بود.

در سال ۲۰۱۳، دوروف متهم شد که راننده ی خودرویی بوده که یک افسر پلیس را در مسکو زیر گرفته است، ادعایی که دوروف به شدت آن را تکذیب می کرد و اعلام کرد که وی اصلاً رانندگی بلد نیست. بدین ترتیب وی به احضارهایش توسط پلیس برای بازجویی در مورد این قضیه نیز توجهی نکرد. روز بعد ناگهان نیروهای پلیس به دفتر «Vkontakte» حمله کردند اما دوروف و تعدادی از همکاران نزدیکش که به وی وفادار بودند در شرکت حضور نداشتند. به گفته ی روزنامه ی مسکو تایمز وی در جواب سوالات برای مشخص کردن مکان مخفی شدن خود و تیمش یک گیف از فیلم «شبکه اجتماعی» (The Social Network) که شان پارکر، رییس فیسبوک را در حال نشان دادن انگشت میانی دستش نشان می داد برای رسانه ها فرستاد.

وی بدون اطلاع مقامات امنیتی روسیه و حتی سهامداران شرکت خود، از قبل یک کمپانی سری را در بوفالو نیویورک بنیان گذاشته و همراه با تیم همکارانش به آن جا رفته بود. این کمپانی محرمانه «تلگرام» نام داشت که در واقع پاسخی صریح به دخالت های کرملین در شبکه ی اجتماعی دوروف بود. از آن زمان، دوروف به نماد آزادی بیان در روسیه تبدیل شد اما قوانین سخت گیرانه ی جدیدی در سال های اخیر در این کشور به اجرا درآمده که فعالیت های آزاد رسانه ای را به شدت محدود می کند. بر اساس یکی از این قوانین، هر سایتی که بیش از ۳.۰۰۰ بازدید روزانه داشته باشد باید اطلاعاتش را در بخش حفاظت و مانیتورینگ رسانه ای روسیه ثبت کرده و قبل از انتشار مطالبش از مقامات این مرکز اجازه بگیرد.

بر اساس گزارش یک از سازمان های مدافع حقوق بشر یک وبلاگ نویس اهل سیبری به دلیل انتشار ویدیویی در حمایت از مردم اوکراین اخیراً به ۵ سال زندان و سه سال محرومیت از استفاده از اینترنت محوم شده است. امروزه پاول دوروف همراه با چهار کارمند وفادار خود به کشورهای مختلف جهان سفر می کند و بیش از چند ماه در یک کشور یا شهر خاص نمی ماند. وی شعبه هایی از شرکت تلگرام خود را در کشورهای مختلف جهان و با هدف داشتن راه های گریز و دور زدن قوانین دست و پا گیر کشورها برای یک شرکت خاص به ثبت رسانده است. وی به ندرت از تلفن همراه استفاده می کند؛ اگر چه سه خط تلفن دارد و هر چند وقت یک بار نیز آن ها را تغییر می دهد و تنها از نرم افزار تلگرام خود یا ایمیل های رمز نگاری شده برای ارتباط های خود با همکارانش استفاده می کند.

وی ادوارد اسنودن را الگو و قهرمان شخصی خود دانسته و از خودداری کمپانی اپل برای برداشتن رمز گوشی های آیفون در نتیجه ی درخواست اف بی آی حمایت کرده است. وی این بار مصمم است که کنترل شرکت خود را حفظ کند و شاهد رشد آن باشد. اگر چه برخلاف ادعاهای دوروف، تعداد کاربران این پیام رسان ۱۰۰ هزار نفر اعلام شده اما این مقدار در مقایسه با پیام رسان واتس اپ که متعلق به فیسبوک بوده و حدود یک میلیارد نفر کاربر دارد نیز رقم قابل توجهی به نظر می رسد. سال گذشته روزانه حدود ۱۰۰.۰۰۰ نفر در روز به تعداد کاربران این برنامه افزوده می شد و امروز این عدد به ۳۵۰.۰۰۰ کاربر در روز رسیده است.

برنامه ی واتس اپ در سال ۲۰۱۴ و با رقم خیره کننده ی ۱۹ میلیارد دلار توسط فیسبوک خریداری شد و از آن زمان تلاش دارد با افزودن ویژگی های خاص و توسعه یک مدل سودآور تجاری این هزینه را جبران کند. اما دوروف اعلام کرده که هدف او از ساخت این نرم افزار سود مالی نبود، قصد فروش آن را نیز نداشته و اجازه سرمایه گذاری در آن را به هیچ شخص حقیقی یا حقوقی نخواهد داد. پاول دوروف اعلام کرده که هزینه ی این پیام رسان برای وی ۱ میلیون دلار در ماه است که عمدتاً از طریق دارایی های شخصی وی تامین می شود و درخواست های سرمایه گذاری از شرکت های بزرگ حوزه ی تکنولوژی سیلیکون ولی را رد کرده است. وی که هنوز درد از دست دادن شرکت «Vkontakte» در روسیه را در خود احساس می کند و با هدف محافظت از ارتباطات شخصی کاربران در برابر نظارت های دولتی، همچنان سعی دارد بر روی این پیام رسان خود کنترل کاملی داشته باشد.