موزه مقدم،یکی از موزه های دانشگاه تهران هم چون موزه ملی ملک و موزه جواهرات ملی کشورمان که همگی در مناطق مرکزی شهر واقع شده اند، نام آشنایی برای شمار زیادی از هموطنان از جمله تهرانی ها نیست.
دانشگاه تهران، دانشگاه موزه هاست و ۶ گنجیفه نفیس دارد. موزه جانور شناسی، موزه گیاه شناسی، موزه زمین شناسی، موزه باستان شناسی، باغ نگارستان و موسسه دهخدا، از جمله موزه های دانشگاه ۸۰ ساله تهران است
استاد مقدم، شاگرد کمال الملک
استاد محسن مقدم، فرزند یکی از صاحب منصبان و با نفوذ های عصر قاجار بود. او پسر بزرگ محمد تقی خان احتساب الملک است که در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی در تهران متولد شد. وی در حالی که فقط یازده سال داشت، برای ادامه تحصیل به اروپا فرستاد شد و بیش از ۱۵ سال در آن جا به تحصیل پرداخت. وی در اوایل جنگ جهانی اول، در روزگاری که کشور با چالش های اقتصادی و سیاسی متعددی دست و پنجه نرم می کرد، به کشور بازگشت و در مدرسه ای به نام مدرسه صنایع مستظرفه، ادامه تحصیل داد. این مدرسه،جایی که بود که وی، افتخار شاگردی کمال الملک، از نقاشان بزرگ معاصر ایران و هنرمند مورد علاقه ناصر الدین شاده قاجار را پیدا کرد. پس از شاگردی در محضر کمال الملک، استاد مقدم مجددا به فرنگ بازگشت و توانست، افتخاری شاگردی یکی از بزرگان باستان شناسی جهان را در فرانسه پیدا کند. محسن مقدم، طراح لوگوی معروف دانشگاه تهران هم هست.
(کتیبه ای که معرف محسن مقدم به عنوان طراح طرح اولیه نشان دانشگاه تهران است)
(کتیبه ای که معرف محسن مقدم به عنوان طراح طرح لباس های اساتید دانشگاه تهران در ۷۰ سال پیش بود)
او مدتی در بخش باستان شناسی موزه معتبر لوور پاریس، در کلاس های ژرژ کنتنتو حضور یافت و با درجه عالی از این مدرسه مهم باستان شناسی اروپا دانش آموخته شد. در کنار تحصیل در عرصه باستان شناسی و تاریخ، استاد مقدم نقاشی را نیز ادامه یافت و در کنار این فعالیت ها، به عنوان نماینده فرهنگی ایران عصر قاجار در نشست ها و نمایشگاه های متعددی حضور پیدا کرد. همسر آقای مقدم، سلما کویومجیان بود که او نیز هم چون استاد، دانش آموخته رشته باستان شناسی بود. هر دو در سال ۱۳۱۵ هجری شمسی به ایران بازگشتند و توانستند در مرکز باستان شناسی کشور، به عنوان بازرس فنی هیات باستان شناسی فرانسوی ها در ایراان، فعالیت تخصصی خود را ادامه دهند.
(استاد مقدم و همسرش در تهران)
این زوج جوان و هنر دوست، مدتی را نیز زیر نظر شخصیت معتبر در دنیای فرهنگ و هنر به نام آندره گدار در موزه ایران باستان مشغول به کار شدند. محسن مقدم مأموریت های باستان شناسی و هنری متعددی را به انجام رسانید که یکی از آنها سرپرستی هیأتی به منظور تهیه نقشه باستان شناسی گیلان در سال ۱۳۴۰ هجری شمسی بوده است که بعدها این مأموریت توسط دکتر عزت ا.. نگهبان یکی از شاگردان استاد مقدم ادامه داده شد.
(تصویر خانه استاد مقدم در سال ۱۲۸۰ )
محسن مقدم علاوه بر فعالیت های میدانی خود، فعالیت های علمی گوناگونی را در دانشگاه تهران به عهده داشته است و به عنوان یکی از اولین استادان آکادمیک باستان شناسی ایران به شمار می آیند. ایشان یکی از بنیانگذاران اصلی دانشکده هنرهای زیبا بوده اند.
(استاد مقدم در کنار شماری از اساتید دانشگاه تهران)
باید عنوان کرد که استاد محسن مقدم، مجموعه داری متخصص و دوست دار فرهنگ گذشته ایران زمین بود که مجموعۀ خود را برای ارزش مالی آن جمع آوری نکرد. او بخش زیادی از آثار خود را از خارج از ایران خریداری می کرد و به ایران باز می گرداند. استاد مقدم در آبان ماه ۱۳۵۱ ه.ش یعنی پانزده سال قبل از وفاتشان، خانۀ پدری خود را به همراه تمامی آثار موجود در آن به دانشجویان دانشکده هنر های زیبا و گروه باستان شناسی دانشگاه تهران برای آموزش و پژوهش در فرهنگ گذشته و سپس عموم مردم وقف نمود.
(استاد در ۳ قاب- از جوانی تا کهنسالی)
درباره موزه مقدم
با توضیحاتی که درباره استاد خواندیم، مبرهن است که موزه مقدم، بخشی از زندگی و آثار یکی از چهره های فرهیخته ادب و هنر ایران زمین را به تصویر می کشد. این موزه اکنون به عنوان یکی از خانه های مجلل باقی مانده از عصر قاجار به شمار می رود که محسن در کنار همسر فرانسوی خود (سلما)، به بهترین شکل آن را طراحی و آراسته بودند و اکنون، یکی از تماشاگه های راز تهرانی هاست. این زوج فرهنگ دوست ایران شناس، در کنار فعالیت های علمی گسترده خود، علاقه زیادی به گردآوری آثار و اشیا تاریخی داشته و به همین خاطر، استاد آثار ارزشمندی هم چون: کاشی، قطعات سنگی تراشیده شده را جمع آوری و در بخش های مختلف این خانه که امروزه موزه ای جالب است، نصب می کرد.
(یکی از اتاق های موزه مقدم )
کلکسیون پارچه های نفیس، چپق و قلیان با طرح های جالب و هم چنین سفالینه ها و شیشه ها و مسکوکات و مهر هایی که در خانه در کنار اسناد تاریخی و دست نوشته های استاد قرار دارد، فضای جالبی از ایران ۱۰۰ سال پیش را به تصویر می کشد. نظم و ترتیبی که استاد و همسرش در جمع آوری و قرار دادن این آثار هنری به خرج دادند، یکی از عوامل حفظ این آثار تا به امروز بوده است.
در سال ۱۳۶۶، استاد دار فانی را وداع گفت و ۳ سال بعد نیز، همسرش فوت کرد و به همین خاطر، از سال ۱۳۷۰ تا کنون، تولیت موزه مقدم، در اختیار دانشگاه تهران است.
گشتی در موزه
موزه دارای معماری جذاب بر گرفته از طرح ها و نقوش ایرانی دوران صفوی و قاجار است و می توان ادعا کرد که یکنواختی خاصی بین معماری داخلی و هم چنین آثار تاریخی موجود در آن وجود دارد و هر بیننده ای می تواند چنین همگونی جذابی را مشاهده کند. موزه در فضایی با مساحت ۲ هزار متر مربع بنا شده و شامل سه حیاط بیرونی، اندرونی و سرایداری است.
ساختمان موزه دارای اتاق های متعددی است که یکی از آن ها، اتاق پیشخوان است. این مکان در زمان حیات مقدم، اتاق جانبی سالن پذیرایی بوده است .
اگر به موزه مراجعه کنید، با سالنی به نام سالن گاه نگاری مواجه می شوید که این سالن، محل کار فعالیت های علمی و پذیرایی از مهمانان بوده است.
(ورودی زیبای سالن گاه نگاری موزه مقدم دانشگاه تهران)
یکی از بخش های جالب این موزه، حوضخانه است که در بین سال های ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۴ هجری شمسی ساخته شد. تزیینات دیوار های حوض خانه، از کاشی و قطعات ظروف سفالین برگرفته از آثاری نفیس متعلق به سده های چهارم تا سیزدهم هجری قمری است که سیر و تحول صنعت سفال و کاشی ایران را در معرض نمایش قرار می دهد.
(حوض خانه موزه مقدم دانشگاه تهران)
در این حوض خانه، کاشی کاری های فوق العاده جذاب و زیبایی که منعکس کننده بخشی از ظرفیت های های معماری و هنر این مرز و بوم است، چشم هر رهگذر ایران دوستی را محصور خود می کند که نمونه ای از آن در تصویر زیر مشاهده می کنید.
(کاشی کاری های حوضخانه در موزه مقدم دانشگاه تهران)
(معماری زیبای پلکان حوضخانه)
در ضلع غربی، ساختمانی به نام اربابی قرار دارد که در زمان حیات استاد، در سال ۱۳۴۵ و با کمک دکتر ابولقاسمی از شاگردان ایشان در دانشکده هنر های زیبای دانشگاه تهران، به شکل قلعه های قرون وسطی اروپا ساخته شد. دکتر همواره سعی بر این داشت تا در این محل، بخشی از هنرهای مردمی ایران به نمایش گذاشته شود. این ساختمان، بخش های مختلفی هم چون اتاق کد خدا، حمام کوچک و خانگی با کاشی های قاجاری دارد.
(حیات اندرونی جذاب و زیبای موزه مقدم دانشگاه تهران)
اگر به این موزه سری بزنید، حتما به ضلع شمالی ساختمان مراجعه کنید که ایوانی بر پایه چند ستون و طاق است. این ایوان با استفاده از کاشی های دوران زندیه و قاجار مزین شده است و در وسط این ایوان، حوضچه مرکزی کوچکی متعلق به حمام فتحعلی شاه کار گذاشته شد. استخری که در حاشیه شمالی حیاط بیرونی قرار دارد، از روی استخر و آب نما های باغ الحمرا در جریان سفر استاد مقدم به اسپانیا الگو برداری و ساخته شد.
(روز برفی موزه مقدم دانشگاه تهران)
البته در ضلع شمالی موزه، ساختمای قرار دارد که ایوان هایی با گچ بری ایرانی و کاشی های چند رنگه صفوی و آینه کاری های زندیه داشته و از کاشی های معروف و خشتی متعلق به عصر پهلوی اول نیز در آن مشاهده می شود. دیوار ها و در ها و پنجره ها و دکوراسیون داخلی خانه استاد مقدم، جهانی از رنگ و نقش و تاریخ و خاطره را برای عاشقان فرهنگ و هنر ایران و جهان به تصویر می کشد که بازدید چند باره را طلب می کند.
(کاشی کاری های جذاب و گچ بری های دیوار و سقف خانه مقدم )
دنیایی از مجموعه های هنری نفیس
(چپق های نفیس در موزه مقدم دانشگاه تهران)
در موزه مقدم، صد ها اثر نفیس قرار دارد که مروری بر تاریخ ایران زمین را در معرض دید علاقمندان به ایران قرار می دهد.در این موزه بیش از ۱۲۰۰ ظرف سفالی و تکه سفال از هزاره پنجم قبل از میلاد تا دوران معاصر از مناطق مختلف ایران و مناطق پیرامونی آن وجود دارد. در واقع موزه مقدم، یک موزه تمام عیار هنر سفال گری ایران زمین از قرن سوم تا قرن سیزدهم هجری است.
(سفال و شیشه )
قدیمی ترین سفال های موزه مربوط به هزاره پنجم و چهارم قبل از میلاد است. این سفال ها در طیفی از سفال قرمز و نخودی منقوش از مناطق مختلفی چون: اسماعیل آباد، چشمه علی ری، سیلک کاشان، شوش، نهاوند و غیره است.
(۱۲ ظرف سفالی نفیس و رنگی در موزه مقدم )
از هزاره سوم قبل از میلاد نیز تعدادی سفال منقوش در این موزه نگهداری می شود. این سفال ها از منطقه نهاوند و خوزستان جمع آوری شده اند. سفال های هزاره دوم و اول قبل از میلاد بویژه سفال خاکستری عصر آهن بخشی دیگر از آثار سفالی این موزه است متعلق به مناطقی چون: گرگان و استرآباد مازندران، دیلمان، سفیدرود و سیاه رود، حاشیه کویر مرکزی، ورامین،کرج، تهران و آذربایجان، زاگرس مرکزی و غیره هستند.
از دوران تاریخی (ماد و هخامنشی ، سلوکی، اشکانی و ساسانی) تعدادی سفال نیز در این موزه نگهداری می شود. افزون بر آن، تقریبا از تمامی نمونه سفالینه های لعابدار شناخته شده دوران اسلامی در میان آثار موزه مقدم مشاهده می شود. اهم این سفالینه ها عبارتند از:
-سفال های بدون لعاب شامل سفالینه هایی با نقش کنده ساده و افزوده، قالبی و غیره.
-سفال لعابدار قرون اول و دوم هجری.
– سفال قرون ۳ و ۴ هجری شامل سفال با لعاب گلی(نقوش سیاه بر روی زمینه سفید، سفالینه با لعاب گلی و نقوش رنگارنگ روی زمینه سفید، سفالینه های زرین فام اولیه).
-سفال قرن ۵ هجری شامل سفال های بدون لعاب( سفال نقش کنده، قالب زده، افزوده)، سفالهای لعابدار (لعاب پاشیده، نقش کنده زیر لعاب، لعاب یکرنگ)،
-سفال قرون ۶-۷ هجری شامل ظروف سفالی لعاب یکرنگ، نقاشی زیر و روی لعاب، اسگرافیتو، ظروف زرین فام یا طلایی، سفال مینایی یا زراندود یا هفت رنگ.
-سفال قرن ۸-۹ هجری شامل سفالینه لاجوردی با نقاشی روی لعاب و زراندود و آبی ـ سفید
کاشی های موزه مقدم
محسن مقدم که خود شیفته و پاسدار هنر ایران بود با جدیت و اهتمام به جمع آوری نمونه های ارزشمند کاشی های این مرز و بوم پرداخت که امروزه از ارزشمندترین آثار فرهنگی موزه به شمار می روند. این کاشی ها که تقریبا تمام ادوار دوران اسلامی از جمله سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی، زندیه و قاجار و پهلوی را در بر می گیرند، با تکنیک های مختلف از جمله زرین فام، هفت رنگ(خشتی)، تک رنگ و معرق ساخته شده و متعلق به محوطه ها و شهرهایی چون تخت سلیمان، جرجان، ری و کاشان بوده اند.
برخی در نهایت ظرافت و سلیقه، در فضاهای مختلف خانه مقدم چون حوض خانه، دیوار شرقی حیاط اندرونی، ایوان قاجار، گلخانه، طبقه بالای ساختمان غربی نصب شده و برخی دیگر به صورت منقول و قاب کاشی در موزه نگهداری می شوند. هر کاشی خود، اثرارزشمندیست که گوشه ای ازاین هنر اصیل را نمایان می سازد.
مضامین کاشی های موزه متنوع و از مناظر طبیعی تا بناهای معماری، داستانهای منظوم عاشقانه، حماسی ، اساطیری و زندگی روزمره مردم را در برمی گیرند که بیننده را به تفکر واداشته و با این هنر آشنا می سازند.
موزه پارچه در موزه مقدم
علاوه بر دنیای کاشی ها و سفال ها، همان طور که در مقدمه عرض کردیم، در این موزه با پارچه های نفیسی نیز مواجه می شوید. موزه مقدم را می توان موزه تاریخ پارچه ایران و جهان نیز قلمداد کرد.
استاد محسن مقدم در طول حیات خود مجموعه ارزشمند و کم نظیری از آثار پارچه ای مربوط به دوران ساسانی، قرون اولیه اسلام(آل بویه)، قرون میانی اسلام، دوران صفوی، قاجار و پهلوی جمع آوری نموده است. ایشان علاقه زیادی به آثار پارچه ای کشورهای دیگری چون ژاپن، چین، هند، مصر و برخی از کشورهای اروپایی داشته اند و تعدادی از پارچه های موزه متعلق به کشورهای خارجی است.
بخش عمده ای از شهرت موزه استاد مقدم مربوط به مجموعه پارچه های آن می باشد. این مجموعه موارد زیر را در بر می گیرد:
-لباس ها : لباس های موزه مقدم حدود ۱۷ قلم می باشند که مربوط به دوران صفوی و قاجار هستند.
-تکه پارچه ها: بیش از ۱۰۰۰ تکه پارچه در ابعاد کوچک و به صورت آلبوم پارچه در موزه مقدم نگهداری می شوند.
-تابلو پارچه: بخشی از پارچه های ارزشمند موزه مقدم نیز به صورت تابلو پارچه هستند.
موزه ای پر از سکه های تاریخی
(۸ قطعه سکه تاریخی در موزه مقدم – قدمت سکه ها به دوران اشکانیان، ساسانیان و افشاریه بر می گردد)
در مجموعه موزه مقدم تعدادی سکه از جنس نقره و مس از دوره سلوکی تا پهلوی وجود دارد. تعداد اندکی از این سکه ها مربوط به دوران سلوکی، اشکانی و ساسانی می باشند و بیشتر سکه ها مربوط به دوران اسلامی هستند. سکه های اسلامی موزه مقدم مربوط به دوران عباسی، ایلخانی، تیموری، صفوی، زند و قاجاری می باشند.
تابلو های نقاشی در موزه مقدم
مجموعه نقاشی های موزه مقدم شامل آثار مینیاتور، آبرنگ، رنگ و روغن، سیاه قلم و غیره است که یک دامنه تاریخی؛ از دوران صفویه تا معاصر را در بر می گیرد. این نقاشی ها از هنرمندانی چون؛ رضا عباسی، صنیع الملک غفاری، محمد حسن افشار، قوللر آغاسی، مشهدی آقا بزرگ شیرازی، زنده یاد استاد محسن مقدم و دیگر هنرمندان ناشناس است.
سکه ها و نشان های نفیس موزه مقدم
در واقع یکی از معدود موزه های هنری ایران که دربردارنده مجموعه ای ارزشمند و بی نظیر از مهرها و نشانهای خانوادگی است، موزه مقدم دانشگاه تهران می باشد. مجموعه مهرها و نشانهای موزه مقدم دربرگیرنده ۲۹ عدد مهر و ۵۵ عدد نشان مربوط به دو دوره قاجار و معاصر، از ایران و چند کشور اروپایی است که تعدادی از آنها در بخش تالار زمستانی (اتاق قاجار) واقع در ساختمان شمالی خانه نگهداری می گردد و متعلق به خاندان مقدم ـ میرزا محمدتقی خان احتساب الملک، شرف خانم، میرزا حسن خان، میرزا محسن خان و تنی چند از وابستگان و آشنایان آنها ـ می باشد. در اینجا لازم به ذکر است که بیشترین تعداد نشانها و مدالها مربوط به زنده یاد مقدم است که در طول فعالیتهای علمی و آموزشی و پژوهشی خود دریافت نموده اند.
گشتی در سایت موزه مقدم
(تصویر ایندکس پرتال موزه مقدم دانشگاه تهران)
نشانی موزه
خیابان امام خمینی، بعد ازخیابان شیخ هادی، جنب بانک ملت، پلاک ۲۴۹
پیشنهاد مسیر ۱: خط شماره ۲ مترو(صادقیه- فرهنگسرا)، ایستگاه حسن آباد، پیاده روی در خیابان امام خمینی
پیشنهاد مسیر ۲: خط اتوبوسرانی تندرو ۷ ( پایانه تجریش- راه آهن) ، ایستگاه امام خمینی، پیاده روی در خیابان امام خمینی (مسیر غرب به شرق)
بدون نظر