گشتی در سفال های ایران در خانه قوام السلطنه

موزه آبگینه تهران، جایی برای دیدن تاریخ چند هزار ساله

موزه آبگینه تهران، جایی برای دیدن تاریخ چند هزار ساله

موزه گردی و سر زدن به گالری ها، یکی از ظرفیت های گردشگری شهری محسوب شده و در پایتخت ۲۳۰ ساله ایران نیز همچنان مخاطبان داخلی و بین المللی خاص خود را دارد. بسیاری فکر می کنند که تاریخ و فرهنگ ایران، تنها در شیراز، اصفهان، یزد، زابل، تبریز و جاهایی همانند این ها وجود دارد، در حالی که پایتخت دود آلود و شلوغ کشور نیز ظرفیت های بسیاری برای گردشگری دارد.

موزه آبگینه یا موزه سفال تهران را باید یکی از مهم ترین جذابیت های گردشگری در این شهر دانست؛ جایی که می توانید، تاریخ چند هزار ساله ایران زمین را مرور کرده و با ظرفیت های طراحی، ساخت و تولید ظروف سفالی آشنا شوید. این مکان از یک ساختمان قدیمی جذاب با معماری منحصر به فرد دوران قاجار نشات گرفته و فضایی نوستالژیک برای عاشقان موزه گردی تلقی می گردد.

معماری بنای برخی موزه ها مانند هرمیتاژِ سنت پترزبورگ و لوور پاریس از ارزش بالایی برخوردار است و دست کمی از دیدنی های داخل آن ندارد. موزه آبگینه تهران گر چه عمر چند صد ساله ندارد، اما جاییست که می توان بخشی از تاریخ معاصر ایران را در آن دنبال کرد.

موزه آبگینه تهران، روزگاری نه چندان دور، خانه قوام السلطنه از وزاری درباره قاجار بوده است. اگر دوست دار پنجره های زیبای رنگارنگ اُرُسی بوده و بخشی از ظرفیت های معماری سنتی کشورمان را دنبال می کنید، موزه آبگینه، بخشی از این جذابیت ها را روبروی دیدگان شما قرار می دهد.

(تصویر نحوه چیدمان و نورپردازی آثار سفالی به نمایش در آمده در موزه آبگینه تهران)

بنای خاصی که امروزه موزه آبگینه نام دارد، در سال ۱۲۵۳ قمری در زمان محمد شاه قاجار احداث شد و اقامت گاه قوام آشتیانی گردید. این خانه تاریخی که از جاذبه‌ های پایتخت به شمار می رود و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، قبل از انقلاب توسط انجمن آثار ملی خریداری شد و به سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی واگذار گشت. این مکان بعد از انقلاب اسلامی، در اختیار سازمان میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری قرار گرفت.

قسمتی از بنا در سال های دور، به واسطه تعرضی که با کوچه ای به نام میرزا محمود وزیر داشت تخریب شد. طبق مشاهدات، این قسمت به احتمال زیاد متصل‌کننده اندرونی و بیرونی به یکدیگر بوده است‌.

قابل ذکر است که تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که پس از توسعه ارتباط ایرانیان با کشورهای اروپایی صورت گرفته است‌. از خصوصیات جالب این بنا که همواره مورد نظر دانشجویان و محققان هنر و معماری قرار داشته، می توان به نظم و تقارنی اشاره کرد که با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است‌.

وجود هفت دری در این بنا از جمله مهم‌ترین عوامل زیبایی آن محسوب می‌شود. ۷ دری جزو عنصرهای معماری ایرانی‌-اسلامی است‌. در حیاط بیرونی نیز یک حوض و چند باغچه تعبیه شده است.

ظرافت هایی که منبت کاران و خاتم کاران اصفهانی در طراحی و ساخت این خانه به خرج دادند، چشمان هر بیننده ای را مجذوب خود می کند. وقتی وارد خانه می شوید، نوع طراحی پلکان و قرارگیری آن،‌ اولین چیزیست که نظر بازدیدکنندگان را به خود جلب می کند.

این خانه تا اوایل دهه سی شمسی، محل سکونت و کار جناب قوام بود. شما حتما با ادبیات گفتاری و نوشتاری و شیوه تعاملش با درباریان در سریال معماری شاه که جمعه ها مهمان مخاطبان ایرانی است،‌ آشنا شده اید. قوام، یکی از فعال ترین سیاسیون تاریخ معاصر کشور بوده که سابقه وزارت را نیز در کارنامه خود دارد.

(تصویر طرح جذاب پله کان های داخل خانه قوام)

نام قوام با نصب و استعفا گره خورده است. به هر حال این خانه قدیمی زیبا، پس از مرگ وی مدتی در اختیار سفارت مصر در تهران بود. پس از آن، افغان ها به این مکان نقل مکان کردند و بعد از آن نیز دفتر بانک بازرگانی شد. از سال ۱۳۵۵ هجری خورشیدی با همکاری مهندسان و طراحان زبر دست اتریشی، بازسازی این ساختمان قدیمی در دستور کار دولت وقت قرار گرفت.

(تصویری از خانه قوام – موزه آبگینه تهران)

وقتی وارد این خانه می شوید،‌ معماری جالب و ساختار هشت ضلعی آن، توجه شما را به خود جلب می کند. این خانه،‌ در روزگاری که مهم ترین بخش طهران قدیم منطقه امام خمینی امروزی نامیده می شد، یکی از باغ های خوش آب و هوا به شمار می رفت. خانه مذکور ۷۰۰۰ متر مربع زیربنا دارد.

طرح های جالبی که برای در و پنجره های خانه قوام ارائه شد، یادآور معماری سلجوقیست و می تواند الهام بخش معماران برای طرح های سبک کلاسیک در روزگار امروز باشد؛ جایی که تلفیق سنت و مدرنیسم، نظرات و سلیقه های مشکل پسندان را به سمت خود می کشاند.

در اطراف موزه آبگینه چه خبر است؟

(خیابان ۳۰ تیر را باید یکی از مهم ترین خیابان های ایران دانست)

یکی از دلایلی که بازدید از موزه آبگینه یا همان خانه قوام را به شما توصیه می کنیم، فضای پیرامونی آن است. شما از هر جای تهران می توانید به مترو سوار شده و در ایستگاه مرکزی بزرگ امام خمینی تهران پیاده شوید. در سمت راست خیابان امام خمینی و در نزدیکی میدان مشق، بخشی از تاریخ مهم معاصر کشور قرار دارد.. اگر به جنوب بروید، با دیار شاهِ شهید، ناصر الدین شاه قاجار برخورد خواهید کرد.

در اطراف خیابان ۳۰ تیر، موزه ایران باستان قرار دارد که یکی از برترین موزه های خاورمیانه به شمار می رود و بخشی از تاریخ چند هزار ساله ایران کهن را می توان در آن مشاهده کرد؛ جایی که یادآور تالار ایران موزه لوور پاریس است. اینجا به عبارتی موزه باستان شناسی ایران است. سبک معماری آرک دکور سبکی است که آندره گدار معمار فرانسوی بر آن اساس دست به طراحی موزه ایران باستان زده است.

(نقشه اطراف خیابان ۳۰ تیر و موزه ها و آثار تاریخی اطرافش)

موزه و کتابخانه ملی ملک، که بزرگ ترین مجموعه وقفی کشور به شمار می رود نیز در حوالی موزه آبگینه قرار دارد و در میدان مشق (خیابان سازمان ملل متحد) واقع شده است. این موزه نیز کتاب های خطی و سکه های تاریخی بسیاری را در خود جای داده که بازدید از آن را نیز به شما توصیه می کنیم.

کاخ گلستان، نگین کاخ های ایران و یکی از ۲۱ اثر ثبت شده جهانی ایران در میراث یونسکو نیز، همان حوالی موزه آبگینه قرار دارد که برای پیدا کردنش، از هر رهگذر یا مغازه داری سوال کنید، شما را راهنمایی خواهد کرد.

جالب است که تمام این چند نقطه تاریخی و مهم گردشگری تهران را می توان با پای پیاده طی نمود و از آن لذت برد.

موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، کمی بالا تر از موزه آبگینه و ایران باستان قرار دارد که خود تاریخ علم در ایران و جهان را بازگو می کند.

ساختمان قدیمی وزارت امور خارجه و هم چنین موزه عبرت (یادگاری کمیته مشترک ضد خرابکاران ساواک) در اطراف خیابان ملل متحد و نزدیک میدان مشق که شمال خیابان امام خمینی است، جای دارد و از مقاصد گردشگری پایتخت محسوب می شود.

موزه پست ایران نیز در اطراف موزه آبگینه و جنب میدان مشق قرار دارد.

(تصویر فرصت های گردشگری و تاریخی اطراف خیابان ۳۰ تیر که موزه قوام در آن جا قرار دارد)

منطقه ای که خیابان سی تیر و خیابان امام خمینی (سپه سابق) در آن قرار گرفته، یکی از کهن ترین بخش های تهران به شمار می رود و ظرفیت های گردشگری بسیاری دارد. ساختمان قدیمی بانک سپه و پست نیز در این منطقه قرار دارد و بخشی از تاریخ معاصر را می توان در این منطقه جست و جو کرد. این خیابان بازگو کننده بخشی از تاریخ پر تلاطم مشروطه در ایران بوده و همواره در فیلم ها و سریال های تاریخی، تصویری از آن در ذهن ما جای گرفته است.

(تصویر ماهواره ای از خیابان امام خمینی و خیابان ۳۰ تیر که فرصت های گردشگری اطرافش را نشان می دهد)

به هر حال اگر قصد دیدن موزه آبگینه تهران را دارید، تصاویری که در بالا ارائه کردیم را با خود همراه داشته باشید تا بتوانید از تمام نقاط گردشگری دیدن کنید.

معرفی موزه

ساختمان موزه از ۲ طبقه تشکیل شده است. در طبقه اول، تالار های اول و دوم و در طبقه دوم، سه تالار دیگر جای دارد. تالار دوم، جاییست که شما می توانید شیشه ها و لوله های شیشه ای را در کنار سفال های چند هزار ساله به نظاره نشسته و بخشی از هنر و صنعت این مرز و بوم را مشاهده کنید.

هانس هولاین مهندس اتریشی، طراح ویترین های موزه آبگینه تهران بود که اردیبهشت ۹۳ در سن ۸۰ سالگی در وین درگذشت. این معمار و طراح برجسته، خالق تعدادی از شاهکار های هنر معماری جهان از جمله معماری ویترین موزه آبگینه و سفالینه های تهران بود. وی توانست در سال ۱۹۸۵ میلادی جایزه معماری پریتزکر را از آن خود کند.

(تصویری از آثار هانس هولاین: سمت راست: دفتر یک موسسه گردشگری سمت چپ: موزه آبگینه تهران)

وی خالق چند شاهکار شاخص هنر معماری در آلمان، از جمله موزه صومعه کوهی در مونشن گلادباخ، موزه هنرهای مدرن فرانکفورت و ساختمان سفارت اتریش در برلین است. موزه آتشفشان در فرانسه و آسمان خراش های تایوان از دیگر آثار این هنرمند اتریشی به شمار می روند. پرتال این هنرمند معاصر در این نشانی اینترنتی قرار دارد.

(تصویر یکی از طراحی های هانس هولاین در شهر وین اتریش)

در طبقات دو گانه موزه، ویترین های حبابی جالبی می بینید که کار هولاین بوده و زیبایی خاصی به موزه داده است. موزه ها یکی از مکان هایی هستند که آثار هنری و تاریخی را به خوبی در معرض دید بازدید کنندگان قرار می دهند. چیدمان آثار موزه اهمیت زیادی در صنعت گردشگری دارد.

(تصویر ویترین های شیشه ای که برای نگهداری آثار موزه آبگینه توسط هنرمند اتریشی ساخته شد)

موزه دارای گچ بری بسیار جذابیست که دو دوره را شامل می شود؛ یکی مربوط به دوران قوم و سبک غربی که هنگام در اختیار گرفتن خانه توسط سفارت مصر در تهران روی داد و دیگری آینه کار های طبقه دوم است که به دوران قاجار باز می گردد. موزه آبگینه،‌ تماشاگهی برای دیدن شیشه و سفال است. در این جا آثاری از لالِجین پایتخت هنر سفال گری ایران نیز مشاهده می گردد.

قدیمی ترین شیشه هایی که در این جا مشاهده خواهید کرد، لوله های شیشه ای یا سیلندر های شیشه ای هستند که در معبد چغازنبیل شوش کشف شده اند. قدمت آن ها به هزاره دوم قبل از میلاد باز می گردد.

در طبقه نخست، شیشه ها و سفال هایی مشاهده می شود که به دوران پیش از تاریخ تعلق دارد. قدیمی ترین آن ها به دوران اشکالی مرتبط است.

با مراجعه به  تالار صدف موزه آبگینه، حالت صدفی نیمه باز در ذهن شما تداعی می شود. سفال های قرن سوم و چهارم هجری که از پایتخت سنگ های قیمتی ایران یعنی نیشابور به دست آمده در این مکان برای مشاهده بازدید کنندگان قرار داده شده است.

وقتی از آن پلکان های زیبا بالا می روید، وارد طبقه دوم شده و محیط جذاب با آینه کاری و گچ بری های قدیمی نظر شما را به خود جلب می کند.

البته فکر نکنید که فقط تهران موزه سفال دارد. موزه سفال تبریز هم دیدنی و جذاب است.

(تصویر موزه سفال تبریز)

در موزه آبگینه و به خصوص در فضای میانی طبقه دوم، آینه کاری هایی زیبا قرار دارد که در کنار آن ها، آثار باستانی و تاریخی خودنمایی می کنند.

سفال های موجود در موزه، شناسنامه دار هستند و می توان به قدمت آن ها پی برد.

همان طور که در تصویر زیر مشاهده می کنید، نوع طراحی و رنگ آمیزی جالبی که بر روی سفال ها، نشان دهنده توانایی و ذوق ایرانیان در طراحی و ساخت صنایع دستی از خاک رس و آتش بوده است. این طرح ها و نقش های بدیع که خود فلسفه و تاریخ به همراه دارد را می توان در کتاب های تاریخ هنر ایران باستان جست و جو کرد. در این رابطه می توان از مشاوره های راهنماهای موزه نیز استفاده نمود.

بخشی از آثاری که در موزه آبگینه در معرض دید عموم قرار گرفته، برای گردشگران خارجی، الهام بخش آثاری مشابه در دیگر موزه هاست. تصویر زیر می تواند یکی از آن آثار الهام بخش و خاطره انگیز باشد.

موزه آبگینه یکی از موزه های با ارزش در عرصه تاریخ باستان است، زیرا آثارش به چند هزار سال پیش باز می گردد. برای همین، در طراحی و چیدمان موزه همان طور که در ابتدا گفته شد، خلاقیت خوبی صرف شده تا آثار به طرز مطلوبی نمایش داده شوند و از نظر مسائل امنیتی نیز استانداردهای لازم را در اختیار داشته باشند. در تصویر زیر، یکی از تالارهای موزه را مشاهده می کنید.

گچ بری های جذاب موزه در حالی که شما مشغول گشت زدن در طبقات اول و دوم هستید و آثار چند هزار ساله سفال و شیشه را نظاره گر هستید، خودنمایی کرده و ذهن عاشقان معماری و هنر این مرز و بوم را به سمت خود می کشاند.

آثار شیشه ای در فضای مدرن با نورپردازی خاص در قفسه هایی نصب شده بر روی دیوار تالار های موزه خود نمایی می کند.

۶ نکته از ساختمان قوام

۱- توجه داشته باشید که در تالار آینه و تالار سفره‌خانه‌، هفت اُرُسی جنوبی و هفت اُرُسی شمالی به صورت پنجره هستند و سه اُرُسی میان تالار به صورت در کاربرد دارند.

۲- در طبقه اول و دوم‌، در دو طرف تالار آینه و سفره‌خانه در طرف شمال دو اتاق و یک دهلیز قرار دارد.

۳- نکته جالب درباره خانه قوام این است که وقتی به اتاق‌های جانبی واقع در طبقه همکف‌ و در ضلع شمالی مراجعه کنید، درخواهید یافت که این اتاق ها از اتاق‌های مشابه در طبقه فوقانی کوچک تر هستند. این موضوع را در بازدید از خانه قوام در نظر داشته باشید تا به طور واقعی آن را مشاهده کنید.

۴- اکثر اتاق ها دارای درهایی به عرض ۶۰ سانتی‌ متر هستند که یکی از این درها به راهرو و دیگری به دهلیز میان دو اتاق باز می‌شود. این دهلیز تنها وسیله ارتباطی بین دو اتاق شمالی و جنوبی محسوب می گردد.

۵- در نظر داشته باشید که این خانه، ۸ اتاق و ۴ دهلیز دارد که همگی تنها به راهروهای کنار خود راه دارند. تزیینات این اتاق‌ها به طور کامل مشابه یکدیگر بوده و تمام اتاق‌ها دارای پنجره‌های اُرُسی هستند.

۶- همان طور که در گزارش بالا گفتیم، گچ بری های خانه قوام جالب توجه است و دیوارها دارای گچ‌بری و نقاشی از گیاهان تزیینی و اسلیمی هستند. بیشتر قسمت ‌های این اتاق را فرورفتگی ‌هایی در دیوار تشکیل داده است که به مانند طاقچه عمل می‌کنند.

سایت موزه آبگینه

سایت موزه آبگینه همانند موزه فرش ایران، وضعیت خوبی ندارد. سایت در این نشانی اینترنتی قرار دارد، اما نسخه دیجیتالی مطلوبی برای معرفی آثار به نمایش درآمده این تماشاگه راز نیست. همان طور که در تصویر فوق ملاحظه می شود، سایت فقط نسخه انگلیسی دارد و مدت هاست که بروزرسانی نشده است.

در بخش visitor planning، مخاطبان می‌توانند درباره بازدید از موزه اطلاعاتی کسب کنند. در بخش اشیا یا objects، اطلاعات مفصلی درباره تالارهای ۵ گانه در دو طبقه ارائه شده که بسیار ارزشمند و خواندنی خواهد بود. توصیه می کنیم پیش از بازدید از موزه از اطلاعات این بخش استفاده کنید.

در تصویر زیر که در پرتال به نمایش در آمده، تالار صدف و یکی از مهرهای قدیمی موجود در موزه را با اطلاعات فنی مشاهده می کنید.

قرار بود راهنمای الکترونیک به موزه بیاید، اما چنین ظرفیتی هنوز در دسترس گردشگران و بازدید کننده گان قرار ندارد. امیدواریم ایندکس سایت از وضعیتی که در زیر مشاهده می کنید، خارج شود و ایندکسی مملو از مطالب خبری و گزارشات مورد نیاز دانشجویان و محققان امور باستانی و تاریخی باشد.

بخش تور مجازی پرتال در این نشانی قرار دارد و انتظار داریم که با ظرفیت های نوین گردشگری مجازی به روز رسانی شود.

درباره موزه به زبان انگلیسی نیز اطلاعاتی ارائه شده است که در زیر مشاهده می کنید. همان طور که مشاهده می شود، این ساختمان در سال ۱۹۷۶ میلادی به دفتر فرح(همسر محمد رضا پهلوی) واگذار شد و توسط سه گروه معماران فرانسوی، اتریشی و ایرانی به موزه تبدیل گشت.

The premises that have been turned into museum where glass and clay works are on display were built about 90 years ago upon orders ofAhmad Qavam (Qavam-ol-Saltaneh) for his personal lodging (residence and working office). The building is situated in a garden with a span of 7000 square meters and was used by Qavam himself till the year 1953.
Later, the building were sold to the Egyptians as the new premises for the embassy of Egypt and remained in their possession for seven years. When relations were strained between Iran and Egypt at the time of Abdul Nasser and subsequent to the closure of the Egyptian embassy in Iran, the Commercial Bank purchased the building.
However, it was sold to Farah Pahlavi’s bureau in 1976 and was turned into a museum by three groups of Iranian, Austrian and French architects. The museum was opened in 1980 and was registered in the list of national heritage in 1998

این در را به خاطر داشته باشید.

چند نکته

۱-  انتظار می رود از ظرفیت های اطلاع رسانی دیجیتالی به خوبی در داخل موزه بهره گرفته شود.

۲- سایت موزه همانند سایت کاخ سعد آباد به روز رسانی شود.

۳- اپ موزه آبگینه‌، فرصتی برای دسترسی بهتر به موزه و جذب مخاطب خواهد بود.

۴- حضور موثر موزه در شبکه های اجتماعی داخلی و بین المللی توصیه می شود.

۵- تابلوهای اطلاع رسانی چند زبانه و برشورهایی برای دسترسی بهتر مخاطبان به بخش های مختلف آن در دستور کار قرار بگیرد.

۶- از فعالان صنایع دستی کشور خواسته شود تا نمونه بدلی آثار موزه را ساخته و در فروشگاه تخصصی آن عرضه کنند و از طریق پرتال نیز به فروش برسد.

اگر به این موزه زیبا مراجعه کردید، نظرات وتصاویر خود را از طریق کانال های روزیاتو در شبکه های اجتماعی ارسال کنید.

دنیای گردشگری ایران و جهان را هر روز در سرویس گردشگری روزیاتو دنبال کنید.