کرمان گردی پاییزی با روزیاتو [قسمت دوم]

گشتی در سوغات خوشمره کرمان

گشتی در سوغات خوشمره کرمان

در قسمت اول سلسله مطالب کرمان گردی پاییزی با روزیاتو، ده ها صنایع دستی این خطه زرخیر تاریخی و دیدنی کشور را معرفی کردیم که از قالی کرمان تا حصیر بافی و پته دوزی و سیس بافی را شامل می شد. کرمان، در رتبه نخست تولید و فروش صنایع دستی کشور قرار دارد.

همان طور که می دانید، کرمان، پهناور ترین استان کشور و یکی از پنج استان پر قدمت ایران محسوب می شود که تاریخی کهن به قدمت سرزمین پارسیان دارد. تاریخ مکتوب چند هزار ساله کرمان در کنار فرصت های گردشگری طبیعی و باستانی و تاریخی آن سبب می شود تا مخاطبان و مشتاقان دیار کریمان در داخل و خارج از کشور بسیار باشد.

اگر در پاییز امسال به دنبال جایی فوق العاده برای گردش هستید که منحصر به فرد بوده و توشه و تحفه ای هم به یادگار داشته باشید، توصیه ما دیار کریمان و مهد دلیران خطه جنوب یعنی کرمان است.

جایی که ما آن را با پرتقال و پته ها و قالی ها و ارگ بمش که بزرگ ترین سازه خشتی جهان است می شناسیم. جایی که ما آن را با کلوت شهدادش، گرم ترین نقطه کره زمین می شناسیم.

جایی که ما آن را با باغ سنگی درویش خانش، یکی از باغ های اسرار آمیز ایران می شناسیم.

امروز شما را با سوغات خوشمزه دیار کریمان آشنا می کنیم. با ما همراه باشید و نخست نگاهی به کرمان و سوغاتش در ادب پارسی داریم. شاعر درست می گفت:

به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل                      که گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم

کرمان در ادب پارسی

کرمان، شهر کریمان، به واسطه اهمیتی که از نقطه نظرات مختلف داشت، بار ها به عنوان پایتخت ایران مطرح شد. در برخی دوره ها، چند پایتخت در کشور وجود داشته که همواره، کرمان یکی از آن ها بوده است. در عصر قراختائیان، در عصر آل بویه، در عصر آل مظفر و در این اواخر در عصر زندیه، کرمان، پایتخت ایران بود.

پس از سقوط شیراز توسط آقا محمد خان قاجار، لطف علی خان زند، به کرمان رفت. در کرمان، زبان پارسی با لهجه شیرین کرمانی رواج دارد و به خاطر مهاجرت اقوام گوناگون از جمله ترک، لر، لک و بلوچ، تنوع لهجه و گویش در آن به چشم می خورد.

کرمان در ادبیات فارسی کهن ایران، بسیار به چشم می خورد.

فردوسی، شاعر بزرگ پارسی گوی ایرانی درباره اش گفته:

چو بگذشت یک چند بر هفتواد                              مر آن حصن را نام کرمان نهاد

مولوی، جلال الدین بلخی هم درباره اش گفته بود:

کبوتر خانه جان ها از او معمور گشت           پس چرا این زیره را من سوی کرمان می برم

شاه نعمت الله ولی هم در وصف کرمان و کریمان گفت:

هر چند کز روی کریمان خجلیم                   غم نیست که پرورده این آب و گلیم

در روزی زمین نیست چو کرمان جایی           کرمان دل عالم است و ما اهل دلیم

حضرت شیخ اجل، سعدی شیرازی نیز با رندی تمام در وصف کرمان می گوید:

که می برد به عراق این بضاعت مزجاه       چنان که زیره به کرمان برند و کاسه به چین

میرزا آقا خان کرمانی از اهالی ادب و شعر این خطه زر خیر هم درباره شهرش چنین فرمود:

گر از ملک کرمان سرایم رواست               که هندوستانی خوش آب و هواست

راجی کرمانی هم می گوید:

بیال این بر و بوم کرمان زمین                       ز عز و شرف تابه چر برین

زمین تو بالاتر از آسمان                                   مکان تو بالا تر از لامکان

محمد فرخی یزدی نیز در وصف کرمان چنین گفت:

اهل کرمان همه آسوده و فارغ ز بلا                    کس بر ایشان نکند ظلم چه پنهان چه ملا

واعظه قزوینی هم به قماش شناسی کرمانی ها اشاره دارد  و چنین می گوید:

گر قماش سناسی برای فرش سرا                کدام قالی کرمان چوب آب و جاروب است

قآنی هم بیت جالبی درباره شیراز و کرمان دارد:

حدیث خلد با شیرازیان اکنون بدان ماند            که مشتی زیره زی کرمان برند از بهر کرمانی

دکتر ناظر زاده کرمانی هم در وصف کرمان می گوید:

گرت هواست که هرگز به عافیت نرسی             غریب پرور و خود کش چو اهل کرمان باش

آن چه در کرمان باید خورد . . .

در کرمان، خوردن و نوشیدن بعضی محصولات کرمانی ها هم لذتی دارد که در دیگر شهر های کشور، غذاهای محلی آن خطه دارد. در کرمان، فالوده کرمانی، آش شولی، چغوک بریزو، حلیم بادمجان و آش شلغم و جو و مخلوط، مخاطبان زیادی دارد.

هم چنین، آبگوشت خاص کرمانی، گندم شیری، کاکل کتف سادانه، زیر جوش، کشک گردو و کشک یونجه، در بخش های روستایی و عشایری کرمان یافت می شود. کله جوش، بز قرمه، قاتق شیر و چنگ مال، از جمله غذاهای سنتی این خطه هستند که تست کردنش، خالی از لطف نیست.

سوغات خوشمره کرمان

کرمان از آن جمله استان هایی است که سوغات خوشمره فراوانی داشته و هم چون سوغات اصفهان و قم و یزد و تبریز، شهرت جهانی دارد. قطاب، کلمبه، کماج سهن، برشتو، قووتو، نان چرخی، شیرینی خانگی، مسقطی و خرمابریز، از جمله سوغات خوشمزه دیار کریمان است.

معروف ترین سوغات کرمان

برخی ها، قاووت کرمان را خوشمزه ترین سوغات این دیار می نامند. بو و عطر وسوسه انگیزی دارد و بسیار مقوی است و از زمان های دور تا کنون، با استقبال کرمانی ها همراه شده است.

کرمانی ها از این سوغات خوشمزه، در ایام نوروز و به خصوص برای پذیرایی از مهمانان استفاده می کنند و البته یکی از مشتریان پر و پا قرص قاووت کرمانی ها، پیرمرد ها و پیر زنان این خطه هستند. بانوان کد بانوی کرمانی، از دیرباز، انواع مخلف قوتو ها شامل مغز پسته، قوتوی نارگیل، کنجدی، قوتوی خشخاشی و قوتوی معروف که سیاه رنگ بوده را آماده می کردند.

قوتو، لهجه کرمانی است و در واقع نوعی پودر گیاهی بوده که از مخلوط چند بذر و دانه آسیاب شده به عمل می آید. معمولا قوتو با شکر مصرف می شود که کودکان نیز از آن استفاده می کنند. قوتو را باید نوعی شیرینی دانست که در انواع و طعم های گوناگونی تولید می شود.

معروف ترین قوتو کرمان، قهوه ای رنگ است و معمولا شامل قهوه، شکر،‌ تخم فرقه، خشخاش، جو، بذر کتان، گشنیز، روپاس، سیاه دانه، جدوا، هل باد، هل رسمی، موردانه، تخم کاهو است و البته در برخی موارد، آن ها را برشته کرد و سپس مخلوط می کنند.

در سبک زندگی کرمانی ها،‌ خوردن قوتو مانند خوردن قیماق در اردبیل، مرسوم است. کرمانی ها و حتی دیگر مناطق کشور، قوتو یا قاووت کرمانی ها را به زنان بار دار می دهند.

در تولید قوتو، دامنه های گیاهی بسیاری دیده می شود که از آن جمله می توان به تخم گشنیز، کنجد، خشخاش، بذر کتان، سیاه دامنه، آفتابگردان، شاهدانه، هل باد، فلف سیاه، دارچین، تخم کاهو، جو، رازیانه، موردانه، قهوه تاج و مرزنجوش اشاره کرد.

این سوغات کرمانی ها،‌ داروی گیاهی شفا بخش است. انواع ویتامین ها را دارد و مملو از اسید های چرب و اُمگا ۳ بوده و کاهنده فشار خون و کلسترول است. از این سوغات برای افزایش مقاومت زنان در زمان بارداری، کاهش درد عادات ماهیانه، افزایش توان ورزشکاران، کاهش ضعف و ناتوانی ذهنی و جسمی در کودکان و کهنسالان، افزایش شیر دهی زنان، افزایش میل جنسی مردان و تقویت معده نام می برند.

زیره: معروف ترین سوغات کرمان

اگر از قالی و جاجیم و پته کرمان بگذریم، زیره کرمان، معروف ترین سوغات این دیار است. همان طور که در ابتدای گفتار هم مشاهده کردید،‌ زیره کرمان در ادبیات کهن این مرز و بوم، بار ها تکرار شده و نشان می دهد که زیره کرمان، بخشی از تاریخ دیار کریمان است.

آب و هوای خشک کرمان سبب می شود تا شما بتوانید نوع مرغوبی از زیره را در اختیار داشته و اگر به این دیار سفر کنید، بوی غذاهایی که با زیره در کرمان تهیه می شود، مشام شما را حساس خواهد کرد. زیره های مرغوب کرمان، نه تنها در استان و شهر های دیگر کشور طرفدار دارد، بلکه در آن سوی آب ها نیز مخاطبان بسیار دارد.

اگر به دنبال نوع خوب و مرغوب زیره هستید، باید زیره سیاه رنگ تهیه کنید که از کوهستان های مرتفع استان بدست می آید و در مغازه ها در بسته بندی های مختلف عرضه می شود. کوه چوپار به زیره معروف است و بیش از هشتاد درصد زیره این خطه از آن جا عمل می آید.

زیره هفتاد دم که در واقع پس از گذشت هفتاد روز از عید نوروز به عمل می آید،‌ از جمله زیره های مرغوب این خطه است. در واقع ۷۰ روز پس از گذشت نوروز یعنی در دهم خرداد، هوا بسیار گرم بود و بستر خوبی برای پرورش زیره فراهم می شود.

زیره هتفاد دم، درشت و معطر است و مخاطبان بسیار دارد.

کلمبه کرمان

برای نسل جوان، معروف ترین شیرینی دیار کریمان، کلمبه است. شیرینی شبیه نان کشمشی خودمان ولی این کجا و آن کجا. . . . کلمبه با خرمایی که در کرمان به عمل می آید تهیه شده و در آن از گیاهان معطر و دیگر مغزها مانند مغز بادام، مغز پسته و مغز گردو نیاز استفاده می کنند. کلمبه پزی های کرمان هم چون سوهان پزی های قم و گز ساز های اصفهان، بخشی از کسب و کار کرمان را به خود اختصاص داده اند.

نقش  و نگاری که روی این کلوچه زرد رنگ قرار می گیرد، آن را با دیگر کلوچه های متمایز می کند. در کلوچه شمال، از خرما استفاده نمی شود اما مایه اصلی کلمپه کرمانی ها، خرماست. قبلا درباره خرما های ایران، گفتار جامعی ارائه کردیم.

انواع مختلف کلمبه با مغز های گوناگون در بسته های متنوع در دسترس است و بهترین آن، نوع گردویی بوده که معمولا از شهد خرما درست می شود و در کل،‌ کلمبه مفید تر از شیرینی هایی است که امروزه بلای جان مردم شده است.

برشتو

برشتو همان برشتوک است. شیرینی خوشمزه لوزی شکلی که تا کریب آرد سرخ شده در روغن و شکر و خرما و پودر هل درست شده و آرد نخود چی هم در آن مخلوط می کنند. برشتویی که در آن خرما به جای شکر باشد. برشتوی خرمایی می گویند و در بسته ها و رنگ های مختلفی در دسترس خواهد بود.

کماج

از سوغات معروف کرمانی ها، کماج کرمان است. شیرنی مقوی و انرژی را که مخاطبان بسیار دارد و از آرد گندم و آرد سهم که همان آرد جوانه گندم است به دست می آید. در میان کماج، خرما، مغز گردو، مغز بادام، مغز پیسته و انواع ادویه ها قرار می گیرد. کماج سهن را با شیرینی طبیعی خرما می پزند و به همین دلیل، یک شیرینی سالم و مقوی است.

مسقطی

مسقطی در شهر های مختلف ایران یافت می شود و حتی تهرانی ها هم بعضا به عنوان شیرینی خانگی ایام نوروز، از آن استفاده می کنند. در دیار کریمان،‌ مسقطی سیرجان از همه معروف تر است. زعفران قائنات وقتی با گلاب کاشان و شکر و روغن و نشاسته مخلوط شود و بر روی آن تا داغ است، خلال بادام و پسته و گردو و هل سبز بپاشند، ترکیبی وسوسه انگیز را تشکیل می دهد که برای عصرانه با چایی، مطلوب است.

خرما و گردو

شاید تعجب کنید که کرمان، یکی از قطب های تولید گردو در ایران است. باغ های گردوی کرمان،‌ یکی از دیدنی های این دیار محسوب شده و هم چون نخلستان های جنوب، مخاطبان بسیار دارد. در شهرستان های غربی، جنوبی و شمالی کرمان، از جمله بافت، سیرجان و زرند و شهر بابک و رابر و بردسیر می توانیم درختان گردو و گردوی تازه مشاهده و خریداری کنیم.

در کرمان، بم، یکی از قطب های تولید خرما بوده و شهر خرما نام دارد و شهرت جهانی اش به واسطه بزرگ ترین بنای خشتی گیتی (ارگ بم) است. خرمای کرمان، از مرغوب ترین خرماهای ایران است که در کشور های بسیاری نیز یافت می شود.

خرمای مضافتی کرمان با پوست لطیف و رنگ قهوه ای از خوش خوراک ترین خرماهای جهان به شمار می رود که امیدواریم اگر به این دیار رفتید و خرمای کرمان تهیه شد، فرهنگ خرما خوری را جایگزین شیرینی های مصنوعی روزگار عصر مدرن کنید.

سوهان کرمان

شاید برای شما هم عجیب باشد که سوهانی به جز سوهان قم را ببینید! بله! کرمان هم سوهانی دارد مخصوص به خود که اتفاقا در زرند کرمان تولید می شود. شهرت زرند، تا حدودی به این سوغات مرتبط است. این سوهان، خیلی ترد تر از سوهان قم است و لایه لایه عرضه می شود.

سمنوی کرمانی

سمنو کرمانی فرق زیادی با انواع سمنویی که تا کنون میل کرده اید ندارد. اما معروفیتش در این استان به دلیل طبخش در زمان خاصی است. سمنو همواره در اوایل بهار و پایان هر سال، طبخ و در مناطق روستایی و کم تر شهری شده این خطه، دیگ های بزرگی دیده می شود که برای درست کردنش، شب تا صبح باید پای دیگ بیدار بود و عصاره جوانه گندم و آرد گندم را در یگ مسی، هم زد.

حلوای کرمان

حلوای کرمان را با حلوا ارده کاشان و محلات اشتباه نگیرید. به دلیل فراوانی پسته رفسنجان کرمان، در طبخ شیرینی های لذیذ این خطه،‌از پسته بسیار استفاده می شود. حلوای کرمان نیز نوعی حلوای پسته ای بوده که در ترکیب آن، از آرد و کره و پودر قند و پودر پسته و زعفران و گلاب و هل بهره می گیرند.

البته کرمان حلوا های دیگری هم دارد که از آن جمله می توان به حلوی آرد برنج، حلوا گردو، حلوای نارگیل، حلوای کشو، حلوای گل زرد و حلوای نخود اشاره نمود. البته شیرینی دیگری نیز به نام حاج پسته در کرمان وجود دارد که شبیه حاج بادامی یزد بوده و در تهیه این شیرینی، هل و گلاب و تخم مرغ و پودر قند و پودر پسته استفاده می شود.

گیاهان دارویی و عرقیات

گیاهان دارویی و عرقیات کرمان از جمله سوغاتی های کرمان است. در میان آن ها،‌ حنا، سدر و کتیرا که برای پوست و مو بسیار توصیه می شود ، معروفیت بیش تری دارد. از این گیاهان دارویی در کرمان خرید کنید. اگر به روستای لاله زار در دامنه کوه های هزار استان بروید، گل زاری را مشاهده خواهید کرد که هم چون گل زار های سوباتان گیلان و کوهرنگ چهار محال و بختیاری، بسیار زیباست.

در این گل زار ها، گلابی به عمل می آید که اگر بهتر از گلاب ناب کاشان نباشد،‌ پایین تر نیست. گلاب لاله زار با گلاب قمصر، در رقابت بوده و یکی از محصولات صادراتی استان را تشکیل می دهد. گلاب عرق نعناع، عرق زیره،‌ عرق نسترن و عرق بیدمشک هم چون عرقیات شیرازی ها، در داخل و خارج کرمان،‌ مشتریان بسیاری دارد.

پسته کرمان

صحبت از پسته کرمان، مثل صحبت از کلوچه شمال و گز اصفهان و سوهان قم و باقلوای یزد، سخن به گزافه است. دنیا، ایران را با فرش و پسته و خاویار و زعفران می شناسد که پسته کرمان، معروف ترین سوغات ایران در جهان به شمار می رود. پسته های رفسنجان شهرت بیش تری دارد اما جاهای دیگر هم مرغوبیت خاص خود را دارد.

توصیه های همیشگی روزیاتو

۱- سوغات کرمان، شهره خاص و عام است و آوازه جهانی دارد. برای برند سازی و بازاریابی عرصه این محصولات در بازار های جهان، مسئولان بازرگانی و گردشگری استان به همراه فعالان گردشگری و تجارت ایران فعالیت های گسترده ای را در دستور کار قرار دهند.

۲- سایت جامع چند زبانه و چند رسانه ای برای معرفی سوغات کرمان در فضای مجازی راه اندازی شود. حضور سوغات ایران به خصوص دیار کریمان در فضای مجازی، رونق اقتصاد گردشگری این خطه را نیز در بر خواهد گرفت.

۳- سوغات کرمان را تا حدود زیادی می توان بدون شکر هم پیدا کرد. فرهنگ خشکبار خوری را از کرمانی ها می توان یاد گرفت و در سبک زندگی ارگانیک دنبال کرد .

۴- فعالان کارآفرینی ایران، با توجه به رونق گرفتن گردشگری و سوغات حلال در کشور های مختلف دنیا، از ظرفیت های سوغات کرمان استفاده کرده و با راه اندازی پرتال ها و هم چنین بسته های کوچک سوغات کرمان، آن را در داخل و خارج از کشور عرضه کنند.

اگر به کرمان رفتید، نظر خود را درباره سوغات کرمان که در این گزارش معرفی کردیم، بیان کنید. در بخش سوم، به معرفی جاذبه های گردشگری دیار کریمان خواهیم پرداخت. بزودی ۲۰۰ اثر این استان به فهرست آثار ملی کشور اضافه می شود که امیدواریم سهم کرمان از آثار جهانی ایران در فهرست یونسکو افزایش یابد.

[ منابع: اداره کل گردشگری کرمان، خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری مهر، سوغات ناب، روزنامه ایران ]