به مثلث برمودای ایران خوش آمدید

گشتی در کویر سوزان ریگ جن در جنوب سمنان

بیابان گردی و کویر نوردی، یکی از ظرفیت های ممتاز گردشگری در ایران چهار فصل است و مخاطبان داخلی و بین المللی فراوانی دارد. یکی از جاهایی که از جمله مناطق اکو توریسم مطرح کشور به شمار می رود، کویر سوزان ریگ جن در جنوب استان سمنان است که روزیاتو را بر آن داشت تا گشتی در این کویر که مثلث برمودای ایران هم نامیده می شود، بزند. با ما همراه باشید.

کویر ریگ جن (Rig Jen desert) را یکی از اسرار آمیز ترین نقاط کشورمان می نامند و به همین خاطر، برخی ها به آن نام مثلث برمودای ایران داده اند. جایی که در سال های اخیر با استقبال گردشگران داخلی و خارجی مواجه شده و به نظر می رسد با برند سازی بهینه این مقصد، می توان گردشگری بیابان را توسعه داد و سبب رونق مناطق اطرافش نیز شد.

ریگ جن، جاییست که هم ظرفیت های اکو توریسم جالبی دارد و هم مناطق اطرافش، از قابلیت های گردشگری جذاب و جالبی برخوردار است که در شکل زیر مشاهده می کنید و نام برخی ارائه شده است. نام اصلی این منطقه کویری وهم انگیز و پراسرار “ریگ جن” است؛ جن به معنای پوشیده و مخفی. اطلاق کلمه ریگ به این منطقه این تصور را در ذهن شنونده ایجاد می کند که تمام منطقه را شن های روان پوشانده.

در حالی که قسمت عمده آن باتلاق های نمکی و کویرهای مسطح پفکی بوده و به همین خاطر، جایی ناب برای گردشگری در همه فصل های سال به خصوص پاییز محسوب می شود که هوا کمی خنک تر گشته و روزهای وحشتناک داغ تابستان را حس نخواهید کرد.

(تصویر ظرفیت های اکور توریسم اطراف کویر ریگ جن در جنوب استان تاریخی سمنان)

همان طور که در تصویر بالا ملاحظه می کنید، در اطراف ریگ جن، مناطق گردشگری جذابی وجود دارد. کویر های رسی شرق ریگ جن، جاییست که تورهای گردشگری داخلی و خارجی بسیاری به آن جا می روند تا فضای اسرار آمیز ترین نقطه سوزان ایران را تجربه کنند. کوه زرومند در جنوب شرقی و هم چنین کوه نخجیر در شمال غربی منطقه ریگ جن، دو قابلیت کوهنوردی است که در اختیار گردشگران طبیعت نورد ایرانی خواهد بود.

دشت نخجیر و هم چنین پارک ملی کویر در سمت غربی منطقه ریگ جن در دسترس است که گردش در آن را نیز در صورتی که به این منطقه ترسناک سفر کردید، توصیه می کنیم.

اگر درباره موقعیت جغرافیایی این منطقه میخواهید چیزی بدانید باید عرض کنیم که در واقع در محدوده اقلیمی مرکز کشور بوده و در بخش غربی دشت کویر قرار دارد. شمال آن، جاده نظامی سمنان به معلمان، ارتفاعات کوه گوگرد و شهرستان گرمسار واقع شده است.

گرمسار و استان سمنان، یکی از مقصد های گردشگری جالب کشور به حساب می آیند که توصیه می کنیم در پاییز، سری به پایتخت نان های سنتی ایران بزنید. گسترش ریگ جن از شمال غرب به جنوب شرق است و وسعتی در حدود ۳۸ هزار کیلومتر مربع دارد.

داستان اسرار آمیز ترین کویر ایران

گردشگران زیادی به دنبال کشف ناشناخته ها و ایجاد هیجانند و واهمه ای از دل به دریا زدن و خطر کردن ندارند. در این میان اگر با افسانه و شایعه ای در مورد مکان خاصی مواجه شوند چه بسا کنجکاو تر شده و انگیزه بیشتری برای رفتن به مقصد مورد نظر در وجودشان ایجاد شود. یکی از این مکان ها منطقه ای است که بر آن نام “مثلث برمودای ایران” را نهاده اند.

کویر، همیشه جای عجیب و از نظر برخی ها، منطقه ای اسرار آمیز است. سکوت و زیبایی کویر،‌ خیلی ها را عاشق کویر نوردی کرده است و ایران هم، مقصد های کویر نوردی نابی را در اختیار عاشقان اکوتوریسم قرار می دهد. شب های کویر، بسیار نوستالژیک و برای عاشقان نجوم، فرصت های رصد عالی را در اختیارشان قرار می دهد.

رقص ستارگان آسمان کویر، فرصتی ناب است که در کم تر جایی می توان مشاهده نمود. شاهکار خلقت را در کویر. راحت تر لمس خواهید کرد. کویر، ساده است. اما در نهایت سادگی، پر رمز و راز است و راز های ناشناخته ای را در دل خود جای داده. اگر چه کویر زیباست، اما باید با توسعه کویر مقابله کرد.

حتما نام مثلث برمودا را شنیده اید مکانی وهم انگیز که هیچ مسافری از آنجا بازگشت نداشته است. مثلث برمودا که به نام مثلث شیطان هم معروف گشته حدود منطقه ای در ناحیه غربی اقیانوس اطلس شمالی است که گفته می شود شمار زیادی کشتی و هواپیما در این منطقه ناپدید شده اند.

(سافاری در ریگ جن، یکی از اتفاقات جالب و به یاد ماندنی برای کویرنوردان ایران است)

برخلاف مثلث برمودای اقیانوس اطلس، مثلث برمودای ایران در قلب کویر مرکزی واقع شده، منطقه ای کویری و پر از تپه های شنی و باتلاق های نمکی و از صعب العبورترین نواحی دنیا است. افسانه ها و گفته های مردم محلی حاکی از آن است که این سرزمین نفرین شده و پایگاه شیاطین و ارواح پلید گشته. مردمی که در همسایگی این کویر زندگی می کنند می گویند هر کسی وارد این سرزمین شده زنده نمانده و از نظرها ناپدید گشته است. احتمال این می رود که این افراد درون باتلاق های نمکی گرفتار شده و یا از تشنگی تلف شده اند. به همین علت به این کویر لقب مثلث برمودای ایران را داده اند.

هیچ گونه چشمه یا چاه آبی در این منطقه وجود ندارد. در بیشتر نقشه ها نامی از این منطقه نبرده اند. تنها دو کویرشناس اروپایی در گذشته در کتاب های خود به وجود چنین کویری در ایران اشاره کرده بودند.

ریگ جن در نزدیکی گرمسار قرار دارد. شرق منطقه ای حفاظت شده در شمالش انارک و جندوق قرار گرفته است. باتلاق های سهمگینی که در اطراف این منطقه است، خیلی ها را به سمت مرگ کشانده و باید مراقب بود. در جای جای ریگ جن، می توانید رسوبات نمک زیادی را مشاهده کنید که در واقع از دامنه های فرسایش رشته کوه های البرز نشات گرفته اند.

(تورهای ریگ جن نوردی را فراموش نکنید- شب های ریگ جن، فراموش نشدنی است)

گل و لای و لجن های باتلاقی ریگ جن، اگر چه خطرناک است، اما خیلی از شهروندان خوش نشین را که عادت به پاساژ نوردی و کافی شاپ گردی دارند، به سمت خود جلب می کنند تا واقعیت های طبیعی را از نزدیک ببیند. در ریگ جن، چیزی که وجود ندارد حیات و موجود زنده است و شاید تا کیلومتر ها، جز مار و برخی حیوانات، چیز دیگری نبینید.

کسانی که به ریگ جن سفر کرده اند، جز ماسه و باتلاق و شن زار و شب های عجیب، چیز دیگری در این منطقه ندیده اید. هیچ آبی در ریگ جن در دسترس نیست و در قسمت جنوب شرقی آن، تپه های ماسه ای قرار دارد که به نام دم ریگ جن معروف شده اند.

سنگ های سیاه رنگی که در قسمت بیست کیلومتری جنوب مرکز ریگ جن قرار دارد، مملو از سرباره های ذوب فلزات معدنی بوده که از ارتفاعات کوه ملاهادی و معادن منطقه استخراج شده است و به همین خاطر، ریگ جن را می توان منطقه ای برای امور فلزات و معادن نیز دانست.

(ریگ جن و سرباره های سیاه رنگ منطقه)

کشف ریگ جن توسط سوئدی ها

(سون هدین – ایران شناس سوئدی در سال ۱۹۰۰ میلادی)

داستان کشف ریگ جن هم جالب توجه است. داستان ریگ جن، به داستان سفر سوئدی ها به ایران حکایت دارد. در عصر ناصری ، در عهد قجر، سوئدی ایران دوستی، عاشق سفر به ایران می شود و از سمت کوه های دماوند، وارد کشور شده و به محضر ناصر الدین شاه می رود و او نیز برای گردش وی در ایران همکاری می کند.

فردی به نام اسون هدینگ سوئدی، در اوایل قرن بیستم میلادی، نخستین گردشگری بود که تلاش کرد از ریگ جن عبور کند. اما به واسطه باتلاقی بودن منطقه از سفر خود منصرف شد و به عبور از حاشیه غربی و جنوبی ریگ جن اکتفا نمود. هدینگ ایران شناس سوئدی، اولین کسی بود که بیابان های ایرانی را به ایرانیان شناساند.

(کنفرانس از یخبندان تا کویر: بزرگداشت سون هدینگ ایران شناس سوئدی در تهران – سال ۹۱)

او در کتابش به این نکته مهم اشاره می کند که در واقع ریگ جن، دشت فرسایش یافته است و خیلی هم رازآلود نیست. در  حال حاضر، تپه های ماسه ای برخان و حتی تپه های هرمی، جای جای آن را پوشانده و البته مناطر طبیعی بکری را در چشمان گردشگران قرار می دهد.

کتاب او را در زیر  مشاهده می کنید. ما ایران شناسان بزرگ سوئدی را سراغ داریم که تاثیر زیادی در معرفی فرهنگ و طبیعت ایران به جهان داشته اند و اسون هدینگ، در واقع مشتی نمونه خروار است. ۳۰ سال بعد،‌ فردی به نام آلفونس پابریل، با ایده گرفتن از کتاب هدینگ، راهی سرزمین اسرار آمیز ایران شد و تنها توانست از عرض ریگ جن عبور کند.

(کتاب کویر های ایران – نوشته سون هدین)

در سال ۱۹۹۷ میلادی، کویر شناس معروف ایرانی به نام علی پارسا با همکاری رییس وقت پارک ملی کویر با هواپیمای خصوصی از این منقطه گذر کردند. آنها در این سفر هوایی چند ساعته، اولین چیزی که با آن مواجه شدند، گودالی تازه به وجود آمده بود. داخل گودال، یک فضای آبی دیده می شد که مملو از آب شور بوده و اطراف آن، نمک کریستال قرار داشت و رنگ قهوه ای آن از داخل هواپیما مشخص بود. پس از این سفر، او بارها به ریگ جن با خودرو سفر کرد.

وی انگیزه خود را این چنین بیان می کند: در یکی از سفرهای دانش آموزی به کویر مرکزی، در نقشه ای به ریگ جن برخوردم. نام اسرار آمیزش مرا کنجکاو کرد و تصمیم گرفتم به آنجا بروم و این همزمان شد با انقلاب ایران. سالها بعد، در ۱۳۷۵ این رویا با سفر به پارک ملی کویر دوباره به سراغم آمد.

چرا ریگ جن خاص است؟

(شب های ریگ جن)

ریگ جن، یکی از ظرفیت های گردشگری بیابانی کشور محسوب می شود و منطقه ای بکر است. به همان بکری زابل و فیلبند و مازیچال. جایی بکر است که نمونه اش را نتوان در جای دیگر مشاهده کرد. در واقع عدم وجود منابع آب در منطقه وسیع ۳۸ هزار کیلومتر مربعی ریگ جن سبب شده تا باتلاق های نمکی و تپه های مرتفعی از ماسه تشکیل شود و به همین خاطر، قرن ها از دسترسی انسان خارج بوده اند. همین عوامل طبیعی منجر گشته تا این عرصه پهناور، قرن ها بر انسان پوشیده بماند و در نتیجه نام جن بر آن اطلاق شود.

افسانه ها و داستان های محلی بسیاری بر آن نهاده شد و به نظر می رسد بسیاری از آنها، به دلیل عدم اطلاعات علمی و دانش ساکنان منطقه نسبت به ظرفیت های اقلیمی و زمین شناسی این نقطه است. گرمای شدید در این منطقه هم دلیل دیگری برای نام گذاری ریگ جن، به عنوان محدوده جنیان است. چرا که در ذهن و باور عامه، جن با گرما و آتش عجین شده و به همین خاطر در نام گذاریش بی تاثیر نبوده.

(به راه بادیه رفتن به از نشستن  باطل)

وقتی به ریگ جن سفر کنید، در بخش های جنوبی این منطقه، تپه های ماسه مرتفعی را می بینید که هنگامی که باد بر روی آن ها می وزد، صدای حرکتش جالب است و به همین خاطر، اهالی برای سال های معتقد بودند که قدرت متافیزیکی خاصی در آن وجود دارد. اختلاف دما در کویر برای شب و روز بسیار است. همین عامل طبیعی سبب می شود که سنگ ها خرد شوند و مفهومی به نام گریه سنگ در منطقه اسرار آمیز ریگ جن، جلب توجه کند.

مسیر دسترسی به دلهره آورترین نقطه ایران

(تصویری رویایی از ریگ جن سمنان)

اگر شما هم دوست دارید به دلهره آور ترین نقطه ایران با صدا هایی که به قول اهالی و گردشگران، در شب دلهره آور است سفر کنید و عاشق مناطق اسرار آمیز و بکر ایران زمین هستید، ریگ جن را به شما پیشنهاد میکنیم که بیش از ۳۱۰ هزار صفحه در اینترنت درباره اش ایندکس شده. جایی که شاید خیلی ایرانی ها از وجود آن بی خبر باشند.

به هر حال طبق بررسی ها، بهترین مسیر دسترسی به این منطقه عجیب، از طریق شمال شرقی پارک ملی کویر خواهد بود، جایی که جاده سنگ فرش ملک آباد، از داخل پارک شما را به سمت این منطقه می برد. البته از جندق هم می توان به سمت ریگ جن رفت که در نقطه مقابل بخش شرقی پارک واقع شده. هر چند برای عبور از این مناطق، باید از سازمان حفاظت محیط زیست مجوز گرفت که تورهای گردشگری معمولا این کار را می کنند.

نباید فراموش کنید که بهترین وسیله برای عبور از ریگ جن جیپ های سبک وزن است. اگر از تهران عازم ریگ جن می شوید باید بدانید که فاصله تهران تا جندق حدود ۱۷۰ کیلومتر است. بنابراین برای این سفر باید طوری برنامه ریزی کنید که برای رفت و برگشت سوخت، آب آشامیدنی و تجهیزات کافی داشته باشید. برای این سفر لازم است به مدت حداقل ۱۵ روز برنامه ریزی کرد و ذخیره غذا، آب بنزین و وسایل فنی خودرو همراه تان باشد. نقشه را هم فراموش نکنید.

پوشش گیاهی در منطقه ریگ جن

در منطقه ریگ جن به دلیل کمبود منابع آبی، عملا پوشش گیاهی خاصی وجود ندارد. اما به هر حال چون در اقلیم خشک و جایی که نمک و گچ موجود است رویش گیاهان به کندی صورت می گیرد، در مناطق باتلاقی آن، به خصوص منطقه شمالی و مرکزی، هیچ پوشش  گیاهی مشاهده نخواهید کرد. اما در حاشیه اش، تنها سالسولا، اشنان و خار شتر می روید که البته خار شتر، خواص دارویی بسیاری دارد مخصوصا برای کسانی که از مشکل سنگ کلیه رنج می برند.

این ۳ گیاه کویری منطقه، قابلیت سازگاری خوبی با اقلیم مناطق مرکزی و کویری ایران دارند و احتمالا نمونه آنها را در دیگر مناطق کویری کشور مشاهده خواهید کرد.

به روایت برخی از گردشگرانی که به منطقه سفر کرده اند، در بخش های شمال غربی و غرب آن، به ویژه در نزدیک کوه های سیاه کویر و نخجیر، بوته های روناس وجود دارد که در قدیم از آن برای مصرف سوخت و نیز رنگ رزی استفاده می کرده اند.

فراموش نکنید که البته مناطق استپی حاشیه این ریگزار شامل باریجه، کاهوی وحشی، نعنا کوهی، گندمیان، جو وحشی و کلاه میرحسن است که گیاهانی یک ساله و علفی محسوب می شوند. در عین حال و در کنار مواردی که ذکر شد، بوته های چوبک، قیچ و کاروانکش نیز در این محدوده دیده می شوند. علاوه بر اینها، مینهای ماسه ای منطقه دم ریگ پوشیده از درختچه های تاغ و نیز به صورت تنک اسکنبیل است. ضمناً درختچه ها هر چه به سمت غرب می رویم انبوه تر می شوند.

ریگ جن، زیستگاه چه جانوارانی است؟

در هر منطقه جغرافیایی، پوشش گیاهی و جانوری آن از اهمیت زیادی برای پژوهشگران و نیز از جنبه اثرات آن بر محیط زیست برای ساکنان آن برخوردار است. ناحیه وسیعی از ریگ جن به علت گرمای زیاد و شرایط بسیار سخت کویری فاقد هرگونه پوشش گیاهی و جانوری محسوب می شود. اما در منطقه دم ریگ به علت افزایش پوشش گیاهی و تعدیل سختی کویر تنوع زیستی معمول این چنین مناطقی قابل رویت است. گونه هایی شامل انواع مار و عقرب، خرگوش، کاراکال، گربه شنی، روباه شنی، جرد، پامسواکی، پایکا، انواع آماگا و جکو، گرگ و شغال، شاهین، عقاب طلایی، سارگپه بیابانی است.

برای علاقمندان به محیط زیست باید بگوییم این ریگزار با چندین منطقه حفاظت شده همسایه است، از جمله منطقه شکار ممنوع ملاهادی، منطقه حفاظت شده عباس آباد نایین، منطقه شکار ممنوع اردستان، منطقه شکار ممنوع چوپانان و علی الخصوص پارک ملی کویر در مجاورت است که یکی از زیست گاههای یوز آسیایی نیز به حساب می آید.

با توجه به اقلیم سخت کویری این منطقه هیچ گونه آثاری از ساخت و سازهای انسانی دیده نمی شود. آنچه از زندگی و تمدن قابل مشاهده است در حاشیه ریگ جن قرار دارد. جندق، انارک، عشین، باباخالد و علم حاج باقر جز آبادی ها و منطقه های مسکونی اطراف ریگ جن هستند.

آب و ریگ جن

(منابع آبی در اطراف منطقه اسرار آمیز ریگ جن وجود دارد)

بله! درست حدس زدید. ریگ جن از آب خالیست. اما در واقع این طور نیست! این منطقه خشک کویر مرکزی کشورمان، چند چشمه آب شور و تلخ دارد. فاصله آنها با هم بسیار است و باید با راهنمای وارد به این محدوده سفر کنید تا آن ها را مشاهده نمایید. البته در حاشیه ریگ جن، حبله رود واقع شده که بزرگ ترین رودخانه شمال شرقی منطقه بوده و ناگفته نماند که در جریان است. بنابراین خیلی هم ریگ جن خالی از آب نیست.

منطقه رود سرده که بخشی از منابع آبی ریگ جن را تشکیل می دهد در نزدیکی این محل قرار دارد و در کنار رودخانه ورگی واقع شده که از ارتفاعات کوه گوگرد سرچشمه می گیرد. رودخانه ای به نام رامه یا تنگ چهار طالق از جمله دیگر منابع آبی اطراف ریگ جن به شمار می رود که در واقع فصلی بوده و در برخی از زمان های سال، پر آب است.

البته باید عنوان کنیم که در بخش شرقی و جنوبی این منطقه، رودخانه زرومند از ارتفاعات زرومند سرچشمه می گیرد و با دیواره دم ریگ در خطی موازی و در جهت شرقی-غربی به ریگ جن می ریزد.

چند توصیه برای سفر به ریگ جن

۱- منطقه کویری ریگ جن، از مناطق بکر گردشگری روستایی و بیابانی کشور است و برای سفر به آن، می بایست حتی المقدور به همراه راهنمای وارد و یک فرد آشنا به محل باشید تا مشکلی برای شما پیش نیاید.

۲- راه های دسترسی گوناگونی به ریگ جن از سمت گرمسار و دیگر نقاط وجود دارد که از “گوگل مپس” آن ها را حتما پیش از عزیمت به این منطقه اسرار آمیز درآورده و بررسی کنید.

۳- سفر به کویر، نیاز به تجربه کویر نوردی دارد. کویرنوردی، همانند غار نوردی و صخره نوردی، آدم خاص خود را می طلبد و با جنگل نوردی و پاساژ نوردی متفاوت است. اگر برای نخستین بار تجربه کویر نوردی را می خواهید داشته باشید، از سفر به این منطقه خودداری کنید یا حتما با موسسات رسمی گردشگری سفر کنید.

۴- استفاده از خودرو های ۲ دیفرانسیله برای سفر به این منطقه زیبا حتمی است.

۵- اقامت شبانه در ریگ جن برای مشاهده ستاره ها و آسمان رویایی آن توصیه می شود.

۶- شن های کویری، افیونی برای لنزهای دوربین و حتی چشم های شماست. حتما با تجهیزات محافظتی کامل به این نقطه بروید.

۷- مراقب پوست خود باشید. کسانی که به این منطقه رفته اند به خصوص در نیمه اول سال، از آسیب دیدگی پوست به خاطر عدم استفاده از کرم های محافظتی مخصوصا با ضریب UV بالا می نالند. شما از این تجربه استفاده کنید.

۸- وسایل دیجیتالی مانند GPS و اتصال گوشی به GPRS را فراموش نکنید. مشکلی بابت پوشش اینترنت ندارید.

۹- در سفر به ریگ جن، چه گروهی و چه انفرادی، حتما برای چند روز آب و غذا داشته باشید که اگر احیانا مجبور به اقامت شدید، به مشکل خاصی بر نخورید.

۱۰- احتمال فرو رفتن در باتلاق را فراموش نکنید. حتما تیمی به این نقطه سفر کنید و همراهی با راهنمای مجرب هرگز فراموش نشود.

۱۱- اهالی می گویند که وقتی شتر ها هم به این نقطه ترسناک می رسند،‌ می ایستند و حرکت نمی کنند. پس حتما تنهایی سفر کردن را از ذهن خود خارج کنید.

اگر به این نقطه اسرار آٖمیز سفر کردید، تصاویر و خاطرات خود را از طریق شبکه های اجتماعی برای روزیاتو ارسال کنید.

[ منابع:  مهر نیوز ، نقاط گردشگری ایران ، میراث فرهنگی و صنایع دستی استان سمنان ، علی پارسا ]