گشتی در عمارت وثوق الدوله؛ لوکشین خانه «بزرگ آقا»

آیا لوکیشن تاریخی سریال شهرزاد، بوستان بانوان می شود؟

این فقط بازی سوپر استارهایی چون: علی نصیریان، شهاب حسینی و ترانه علیدوستی و صدای جذاب محسن چاوشی نبود که سریال «شهرزاد» را به یکی از جذاب ترین مجموعه های عرضه شده در شبکه نمایش خانگی کشور در سال های اخیر تبدیل کرد. بلکه لوکیشن و دکور سازی زیبای این سریال پر مخاطب، که خانه قهرمان داستان یعنی «بزرگ آقا دیوان سالار» محسوب می شد، در جذابیت این اثر هنری تاثیر گذار بود.

این لوکیشن در باغ سلیمانیه واقع شده که خانه ای تاریخی در پایتخت ۲۳۰ ساله ایران و در محله پیروزی قرار دارد.

جایی که گویا امروزه به واسطه عدم رسیدگی کافی مسئولان، با وجود قرار گیری در فهرست آثار ملی کشور، در حال ویرانی بوده و طبق گفته های شهرداری منطقه ۱۴ تهران، قرار است در صورت موافقت بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، به بوستان بانوان تبدیل شود.

امروز صحبت از خانه وثوق می کنیم. سرای وثوق الدوله در خیابان چراغ برق (امیرکبیر فعلی) حد فاصل چهار راه سرچشمه و سه راه امین حضور، کوچه میرزا محمد وزیر قرار دارد. سرای وثوق در حال حاضر در اختیار کمیته ملی ایکوموس (شورای بین المللی بناهای تاریخی) است.

با ما همراه باشید.

لوکیشنی که ماندگار شد

جایی که در سال ۹۱ قرار بود خانه عشایر ایران باشد، لوکیشین سریال شهرزاد شد و پس از آن نیز، حال و روز خوشی ندارد. رفت و آمد های سوپراستارهای سریال پر مخاطب شهرزاد در خانه ای تاریخی و مجلل کافی بود که فعالان گردشگری و هنری، از لوکیشن این مجموعه تاریخی داستانی سوال کنند.

لوکیشن شهرزاد، در خانه ای تاریخی در تهران بنا شده بود که بخش های زیادی از آن، برای فیلمبرداری بازسازی شده و مدت ها، به عنوان مکان تصویربرداری این مجموعه مورد استفاده قرار می گرفت.

در اردیبهشت امسال، گزارش برخی از رسانه ها درباره این لوکیشن تاریخی پایتخت، نگران کننده بود. دیوارهای شکم داده، سیم هایی که برای فیلم برداری سریال شهرزاد استفاده شده بود و هنوز اثر آن بر دیوار باقی مانده است و تپه هایی از خاک که رو به روی حیاط، فضای نامطبوعی را در نظر بینندگانش به تصویر می کشد، ره آورد بازدید خبرنگار ایسنا از این مجموعه تاریخی جنوب شهر است.

البته بررسی های رسانه ای نشان می دهد که زمانی که این باغ در اختیار عوامل سریال شهرزاد قرار گرفت، منطقه ای متروکه بوده و گروه دکور پروژه، تزئینات داخلی آن را به سبک معماری دهه سی شمسی و در طی یک ماه انجام دادند. چمن کاری و گل کاری که در سریال مشاهده کردید، ماحصل کار این مجموعه در طول بازسازی خانه تاریخی برای آماده کردن لوکیشن سریال بود.

به هر حال، همه آنچه که در این خانه دیده شد، دکور بود و به قولی، گلدان های شمعدانی که «مشهدی امان»، باغبان خانه آقا بزرگ با آن ها بسیار درد دل می کرد، اکنون در گوشه ای رها شده اند.

اکنون، مدتهاست که سقف خانه بزرگ آقا نم داده و زمستان سرد و پر برف و باران تهران نیز در آبان و آذر ۹۵، آسیب بیشتری به این مجموعه وارد کرده است. شکسته شدن گچ بری اطراف پنجره ها و آسیب دیدگی آن، ماحصل بررسی های ظاهری از وضعیت حال این مجموعه بوده که گویا اکنون توسط سرایداری، نگهداری می شود.

خشک شدن درختان باغ عمارت وثوق و حوضی رها شدن بدون آب، از روی دیوار خانه وثوق، نظر رهگذران را به خود جلب می کند. البته با توجه به ساخت بخش دوم سریال شهرزاد، هنوز بخش هایی از دکور موجود است و هنوز مشخص نیست که آیا ادامه کار شهرزاد،‌ در خانه وثوق است یا شهرداری منطقه ۱۴، برنامه دیگری برای خانه تاریخی شهر دارد.

این تنها عوامل دکور سریال شهرزاد نبودند که در سال ۹۳، به مرمت و بازسازی بنا پرداختند. مرمت اساسی بنا در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ و ۱۳۵۰ به دست استاد محمد کریم پیرنیا انجام گرفت و مرمت کاشی‌های قاجاری نیز تحت نظر استاد حبیبیان انجام شده است.

خانه ای که بوستان می شود!

پس از اعلام وضعیت عجیب خانه تاریخی وثوق که پس از لوکیشن شهرزاد ۱، روزگار غریبی را سپری می کند، شهردار منطقه ۱۴ در خرداد امسال، خبر از تبدیل شدن خانه به بوستان بانوان با همکاری بنیاد مستضعفان در آینده ای نزدیک خبر داد.

حمیدی شهردار منطقه ۱۴ گفته بود که این خانه به عنوان خانه تاریخی تهران، از فضای سبزی برخوردار است و به دنبال پیشنهاد احمد مسجد جامعی (عضو شورای شهر تهران و وزیر اسبق ارشاد)، به دنبال خریداری خانه و تبدیل آن به بوستان بانوان هستیم که برای این امر، همکاری بنیاد به عنوان مالک این ملک، ضروری است.

اینکه آیا همچون بوستان مادران در اتوبان حقانی تهران، این منطقه نیز به پارک حفاظت شده اختصاصی بانوان تهرانی بدل خواهد شد یا سرنوشت دیگری همچون سرنوشت جنجال عمارت مسعودیه برای آن رقم می خورد،‌ موضوعیست که باید در ماه های آینده، پاسخی برای آن از سوی رییس جدید سازمان میراث فرهنگی که از بانوان متخصص این عرصه به شمار می رود، انتظار داشت.

خانه وثوق الدوله کجاست؟

این خانه در منطقه پیروزی تهران واقع شده است. این خانه در باغ سلیمانیه قرار دارد که روزگاری، تفرجگاه نیروی انتظامی بود و اکنون، باغی دو هکتاری بوده که عمارت داخل آن، به وثوق الدوله شهرت دارد. صاحب این باغ، میرزا حسن خان معروف به وثوق الدوله، نخست وزیر ناصر الدین شاه قاجار بود.

در خانه تاریخی قوام الدوله که به شماره ۲۰۲۴ در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، موسسه‌ی ایکوموس ایران که وظیفه‌ی حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی را به صورت تخصصی  بر عهده دارد،‌ فعالیت می‌کند.

وی زمانی صاحب ۲۵ هکتار از باغ های این منطقه بوده که بعد ها بخش هایی از آن به سازمان آب، کلانتری، بوستان و راهنمایی و رانندگی واگذار شد.

سرای قوام، در سال ۱۲۱۱ هجری شمسی در زمان حکومت محمد شاه قاجار، برای یکی از صاحب منصبان آن دوره یعنی میرزا محمد الدوله آشتیانی در محله سرچشمه تهران در کوی میرزا محمود وزیر ساخته شد. منطقه سرچشمه، بعدها به واسطه انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی و به شهادت رسیدن اعضای این حزب از جمله دکتر بهشتی، یکی از معروف ترین نقاط تهران شد.

این بنا در قرن دوازدهم هجری، به میرزا ابراهیم معتمد السلطنه و سپس میرزا حسن خان وثوق الدوله واگذار گردید. این مجموعه ابتدا مساحتی بالغ بر ۱.۲ هکتار داشت که در حال حاضر، همانطورکه در تصاویر بالا مشاهده کردید، عمارت اندرونی و بیرونی، موجود است و دستخوش تغییرات بسیاری شد.

اگر به سرای وثوق در خیابان پیروزی تهران بروید، این سرا به صورت مثلثی ما بین کوی میرزا محمود وزیر و کوی وزیری، محصور شده و ورودی خانه نیز از کوچه محدث امروزی صورت می گیرد. این کوچه، قبلاً به نام عصمت السلطنه که همسر محمد قوام الدوله بود، نام گذاری شده بود و به کوچه سوراخی هم معروف بود.

در کنار خانه قوام، حمام قوام الدوله نیز قرار داشته است که در گذشته، دری از این خانه به حمام باز می شد. در دهه بیست، دبیرستان دخترانه عفتیه نیز در کنار این حمام قرار داشت که از کوچه وزیری به درون آن رفت و آمد انجام می شد.

تغییرات بنای وثوق الدوله در ادوار گوناگون

در طی بیش از ۱۰۰ سال اخیر، این خانه با تغییرات اساسی ساختاری و ظاهری همراه شد. تبدیل ایوان تابستانی به تالار آینه کاری از دیگر تغییرات بنا است که به نظر می رسد این تحول، به واسطه گسترش تعامل هنرمندان ایرانی با کشورهای اروپایی صورت گرفته است‌ که اوج آن را در گچ بری های صفوی در اصفهان شاهد هستیم. گر چه استاد پیرنیا معتقد است که بخشی از تاریخ معماری معاصر ایران، مدیون معماری خانه های تبریز است.

در تزئینات داخلی بنا نیز نقوشی افزوده شده که علاوه بر قلم هنرمند، از لحاظ رنگ نیز پختگی قبلی خود را ندارد و از نگاره‌های قبلی به طور کلی متمایز است‌. احتمال داده می‌شود که دورتادور حیاط بیرونی‌ اتاق‌هایی وجود داشته‌ که در حال حاضر اثری از آن‌ها نیست‌.

وقتی این ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستانی درآمد، چند اتاق‌، آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی در ضلع شرقی حیاط بیرونی به آن‌ها افزوده شد که البته قسمت نوساز با بافت قدیمی خانه‌، از قبیل در و پنجره‌، تزیینات شومینه و گچ‌بری و نمای خارجی به طورکلی مطابقت می‌کند، به طوری‌که تشخیص آن دشوار است‌.

بنا با دو حیاط بیرونی و اندرونی که با چند راهرو به هم دیگر مرتبط می شوند و دو بادگیر و یک شیروانی در بام بنا، مجموعه کاملی از معماری دوران خود را نشان می دهد. در واقع سبک معماری خانه های قدیمی ایران که نمونه های بسیاری از آن را در کاشان و اصفهان و تبریز شاهد هستیم، در طراحی و ساخت خانه قابل مشاهده است.

در خانه وثوق الدوله نیز، همچون بسیاری از خانه های گران سنگ ایران زمین،  تزئینات بنا، آینه کاری و نقاشی گل و مرغ روی گچ و مقرنس کاری و گچ‌بری است‌، و کف اتاق‌ها با کاشی‌های ابرو باد پوشانده شده است‌. اتاق یا تالار آینه این مجموعه که در طبقه همکف و در قسمت شمالی خانه قرار دارد و از دیگر اتاق‌های جانبی بزرگتر است‌، مخصوص پذیرایی از میهمانان و سیاستمداران وقت بوده است‌، و از بخش اندرونی خانه مجزاست‌.

در تزئینات این تالار به دلیل رفت و آمد رجال کشورهای غربی‌، از الگوهای غربی استفاده شده است‌. تصاویر زنان فرنگی به ‌صورت کارت پستال در میان آینه‌کاری‌ها و موتیف‌های گچ‌بری نشان‌دهنده این مطلب است‌. در این اتاق سه ارسی‌، هفت پنجره ارسی‌، سه در چوبی و چهار طاقچه وجود دارد. ارسی، بخشی از هویت معماری و فرهنگ خانه های تاریخی معاصر کشور است که نمونه هایش را در اصفهان و تبریز و نطنز و کاشان، شاهد هستیم.

ارسی‌های اتاق دارای گره‌های کنده کاری شده و تزیینات چوبی ظریف و شیشه‌های رنگی است که روی آن‌ها توسط هنرمندان نقاشی شده‌است‌. از خصوصیات مهم این بنا که سبب زیبایی آن شده است، می توان به نظم و تقارن که با آجر و چوب در نمای ساختمان به وجود آمده است‌ و وجود هفت دری که جزو عنصرهای معماری ایرانی و‌ اسلامی است‌، اشاره کرد.

امیدواریم خانه وثوق الدوله در آینده ای نزدیک، با اصلاح و بازسازی اساسی، بار دیگر با استقبال گردشگران داخلی و خارجی پایتخت مواجه شده و صیانت از آثار ملی، در دستور کار کلیه بخش های دولتی و غیر دولتی پایتخت اعم از سازمان میراث فرهنگی، شهرداری و همچنین انجمن های حمایت از گردشگری و آثار تاریخی کشور قرار بگیرد.

اگر فرصتی برای شما برای بازدید از این خانه تاریخی فراهم شد، تصاویر خود را از طریق کانال های روزیاتو در شبکه های اجتماعی ارسال کنید.

به امید بازسازی هر چه سریع تر خانه وثوق.