غار اسپهبد خورشید؛ گشتی در بلند ترین طاق طبیعی جهان در سواد کوه البرز

سرویس گردشگری روزیاتو امروز شما را با یکی دیگر از ظرفیت های گردشگری کهن دیاری با تمدن ده هزار ساله که هزاران اثر باستانی کشف نشده اش هم چنان در شهر سوخته زابل، بهشت باستان شناسان جهان مدفون است، آشنا می کند.

ایران چهار فصل و پهناور، یکی از شگفت انگیز ترین مکان های کره زمین به شمار می رود که  یکی از خاستگاه های اصلی تمدن و فرهنگ در هزاران سال پیش از میلاد مسیح بوده است. این سرزمین رویایی و ناشناخته، حتی اکنون که ۱۷ سال از قرن بیست و یکم می گذرد، هم چنان ظرفیت های بکر، ناشناخته و بررسی نشده بسیاری دارد و حتی کاوش های باستان شناسی هم نتوانسته ۱۰ درصد واقعیت دنیای باستان سرزمین پارس را بر مردمان روزگار ما آشکار کند که طبرستان، یکی از آنهاست.

طبق اعلام رییس سازمان میراث فرهنگی، بیش از ۱ میلیون آثار تاریخی در کشور وجود دارد که حدود ۱۰۰ هزار مورد آن شناسایی و برخی از آن ها به فهرست میراث ملی کشور اضافه شده است و هنوز راه طولانی و بسیاری برای شناسایی، کشف و کاوش آثار باستانی این سرزمین پهناور اهورایی در پیش داریم.

جای جای سرزمین ایران، بهشتی مرموز و سرزمین رویایی است که به طرز شگفت آوری، ایران شناسان و عاشقان تمدن ایران را از اقصی نقاط جهان در سال هایی که ماشین و هواپیما و قطار نبود، به ایران کشاند تا قطره ای از این دریای بیکران نصیبشان شود.

یکی از جاهایی که می توان به تاریخ این مرز و بوم افتخار کرد، مکانی نزدیک سواد کوه البرز است. جایی همین نزدیکی ها. جایی که در درون طاق طبیعی واقع شده و بزرگ ترین قوس جهان است.

گزارش امروز روزیاتو شما را به دژ اسپهبد خورشید می برد. با ما همراه باشید.

ایرانگردی با طعم فناوری در طبرستان

برخی از مقصدهای گردشگری ایران را باید از طریق فناوری های گوناگون مورد حفاظت و معرفی داخلی و جهانی قرار داد. نقش فناوری در حفاظت از آثار باستانی و میراث فرهنگی، اهمیت بسزایی دارد. طبرستان هم یکی از این مقصدهای گردشگری است که ظرف چند سال اخیر، قابلیت های فناوری توانسته آن را در سطح وسیعی به اطلاع عاشقان ایرانگردی برساند. 

بسیاری از کتاب هایی که از کاوش و سفر ایران شناسان غربی و شرقی به جا مانده و تا مدت مدیدی، رفرنس علمی و مطالعاتی دانشجویان و محققان این مرز و بوم در عرصه های مختلف طبیعی و باستانی و تاریخی و علمی شده است، مبین این حقیقت است که این دیار، رازهای پنهان و ناپیدای بسیاری در خود نهفته دارد.

شاید به همین خاطر است که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشورمان اخیرا دست به دامان سازمان انرژی اتمی شده است تا از قابلیت های فناوری اتمی برای کاوش های باستانی و دیرینه شناسی آثار تاریخی استفاده کند و فرصتی برای کشف شمار بیش تری از آثار باستانی این مرز و بوم فراهم گردد. مقوله ای که به نظر می رسد، روند شناسایی آثار تاریخی و ظرفیت مطالعاتی آن ها را تسهیل و تسریع کند.

در ایران، ظرفیت های طبیعی، دست کمی از آثار باستانی و تاریخی چند هزار ساله ندارد. جنگل ابر شاهرود، جایی در سمنان، بیش از ۳.۵ میلیون سال قدمت دارد و از قدیمی ترین پوشش های گیاهی است که بر روی کره زمین تشکیل شده و اکنون، افتخار میراث داریش به ملت ایران و حفاظتش بر عهده مردم فرهنگ دوست سمنان واگذار شده است.

ما در شمال کشور، ییلاق هایی رویایی مانند مازیچال، فیلبند و سوباتان داریم که در خاورمیانه و شاید جهان، کم نظیر باشد. کویرهای ایران مانند کویر جن، خود جهانی از شگفتی و ظرفیت و تامل بوده که کویرشناسان و عاشقان طبیعت را شیفته خود کرده است و  یکی از این شگفتی ها، خورشید طبرستان به شمار می رود که استفاده از فناوری برای حفاظت از این اثر ملی، اهمیت بسزایی دارد.

اثری تاریخی که عدم توجه به رعایت استانداردهای زیست محیطی، سبب شده تا این اثر ملی کهن، در معرض تهدید های جدی قرار بگیرد که در انتهای این گفتار به فهرستی از آن اشاره کرده ایم.

شکوه معماری چند هزار ساله ایرانیان

دژ اسپهبد خورشید طبرستان، نامی کاملا ناشناس و عجیب برای برخی از ایرانیان و حتی عاشقان این مرز و بوم در داخل و خارج از کشور به شمار می رود. اما در واقع این نام، بخشی از شکوه تمدن بزرگ ایران را بر ملا می کند.

اسپهبد خورشید (به فارسی میانه: Xorshet.png؛ زادهٔ ۷۳۴ میلادی در سارویه، طبرستان – درگذشتهٔ ۷۶۱ میلادی در پلام، دیلم)، ملقب به فرشواذ مرزبان که بعضی مورخان معاصر نام او را «خورشید شاه» نوشته‌اند، آخرین اسپهبد دودمان دابویگان طبرستان بود. این غار، از نام او گرفته شده است.

دژ اسپهبد خورشید در درون طاقی طبیعی واقع شده که بزرگ ترین قوس طبیعی جهان است. این اثر، تنها دژی به شمار می رود که با این فرم و حجم و ساختار شگفت انگیز و عظیم معماری در دنیا وجود دارد.

دژ اسپهبد خورشید طبرستان، در متون تاریخی به نام دژ طاق نامیده شده و از عجایب معماری بشریت معرفی شده است و پرونده ثبت جهانی آن به یونسکو ارسال شده و امیدواریم در اسرع وقت به عنوان بیست و دومین اثر جهانی ایران به ثبت یونسکو برسد.

در برابر غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا مدخل آن ادامه دارد. بنای این دیوار به دوره ساسانیان باز می گردد. در مقابل غار پرتگاه مهیبی قرار دارد که ورود به آن را بسیار مشکل می سازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان مقاومت به مدت طولانی در آن وجود داشته است.

داخل غار دارای اتاق هایی است که قدمت ساخت آنها به دوره ساسانیان باز می گردد. این غار در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد. طاق این غار با ۸۰ متر پهنا و ۸۰ متر بلندی جزو طاق های معروف جهان به شمار می آید.

تاریخچه غار

این غار به عنوان دژی طبیعی، همواره مورد استفاده اسپهبدان طبرستان بوده‌است. در صدر اسلام و همزمان با شورش مردم طبرستان، این غار مامن ونداد هرمز بود. در سال ۷۶۱ میلادی، اسپهبد خورشید، نوهٔ اسپهبد فرخان بزرگ از خاندان گاوبارگان، بر منطقه مازندران حکومت می‌کرد.

هم زمان، مهدی پسر منصور عباسی حاکم ری شد و تصمیم گرفت پس از سالها مازندران را به تسخیر اعراب درآورد. مهدی با نیرنگ از در دوستی با اسپهبد خورشید درآمد و ضمن ارسال هدایایی، از او خواست تا اجازه دهد قسمتی از لشکریانش از تنگه رود طالار گذشته و از راه دریا به خراسان بروند. اسپهبد خورشید فریب این نیرنگ را خورد و اجازه عبور را صادر نمود.

مهدی، دو سپاه را از گرگان و شاه‌کوه روانه نمود و آمل را تصرف نمود. اسپهبد خورشید که غافلگیر شده بود، همسر و ثروتش را در این غار گذاشت و برای تهیه سپاه به دیلمستان رفت.

سپاه اعراب به مدت سه ماه در پایین غار به فکر چاره برای نفوذ به این غار بودند. سرانجام با مسموم کردن سرچشمه ‌های آب غار موفق شدند «بانو نی‌کلا» همسر اسپهبد خورشید را به همراه دخترانش به قتل برسانند. اسپهبد خورشید در بازگشت با پنجاه هزار سپاهی، هنگامی که شایعه اسارت همسر و فرزندانش را شنید، خودکشی کرد.

اسپهبد خورشید کجاست؟

اسپهبد خورشید، یکی از دیدنی ترین و شگفت انگیز ترین نقاط باستانی و تاریخی ایران است که شاید مانند غار چال نخجیر نراق و شهز زیر زمینی نوش آباد و کوهرنگ لرستان، هنوز خیلی ها نام و نشانی از آن در ذهن ندارند.

اگر به دوآب شهرستان سواد کوه بروید، غاری در ارتفاعات سلسله جبال البرز قرار دارد که در تنگه تلاقی رود دوآب به فاصله ۵/۱ کیلومتر از جاده سوادکوه به تهران واقع شده است.

این غار، بر سینه کوه قرار داشته و در متون تاریخی به نام طاق عایشه گرگیلی دژ نیز خوانده شده است. در زبان مردم منطقه سوادکوه، این غار به نام «لاپ کمر» معروف است. مردم روستای خطیر کوه و روستاهای اطراف، این غار را به نام ‘دیوکالی’ به معنای ‘غار دیو’ می شناسند.

درباره وجه تسمیه ‘طاق عایشه گرگیلی دژ’ چنین نقل شده است که در دوره اسلامی زنی به نام عایشه در این دژ متحصن شده بود و جمعی از دزدان و راهزنان را به دور خود جمع کرده بود و کرکیل (غارت) می کردند از این جهت آن را عایشه کرکیل دژ گفته اند. همچنین در نزدیکی این غار بقایای قلعه ای قرار دارد که به قلعه باجیگران معروف است. ویدیوی زیر شما را به جاده سواد کوه می برد که دیدنی های بسیار دارد. 

جالب است که بدانید، غار اسپهبد خورشید نخستین بار توسط هیات غارشناسان ایران در سال ۱۳۳۵ هجری شمسی کشف شد. اسپهبد خورشید فقط یک غار نیست، در گذشته از غار استفاده جنگی بردند و می توان آن را قلعه هم نامید. قلعه ای که دیواره دارد و داخلش اتاقک سازی شده است.

طبق بررسی های میدان و شواهد زمین شناسی منطقه، اسپهبد طرستان، بر روی یکی از کوه های آهکی منطقه به وجود آمده و داخل غار شاهد سنگ های استامیک هستیم که مانند قندیل به کف غار خیره اند.

به همین خاطر است که زیبایی هم اسپهبد خورشید، هم جنبه توریستی دارد و هم تاریخی. هم شگفتی معماران و باستان شناسان را بر می انگیز و هم حیرت گردشگران داخلی  و جهانی.

قوس دهانه غار، یکی از عظیم ترین دهانه های غار طبیعی دنیا است. طول قوس طاق طبیعی و عظیم ۴۰ بوده و درون غار بصورت تالاری بیضی شکل به درازای ۷۵، عرض ۲۵ و ارتفاع ۱۵ است و به همین خاطر، این غار را بزرگ ترین طاق طبیعی کره زمین می دانند.

اسپهبد خورشید، قطب گردشگری شد اما . . .

مرداد ۹۵ بود که فرماندار سوادکوه از برنامه‌ریزی برای بازسازی غار- دژ اسپهبَد خورشید، اثر تاریخی بی‌نظیر دوره‌ی ساسانی و تبدیل آن به قطب گردشگری منطقه خبر داد.

«عبدالجواد توحیدی»، فرماندار شهرستان سوادکوه در بازدید از غار دژ اسپهبد خورشید که با وسایل صخره‌نوردی مساحت بیش از ۱۴۰۰ پایی را به بالا صعود کرد تا فضای داخلیِ غار اسپهبد را ببینید، با اشاره به اهمیت، قدمت و موقعیت استراتژیک و لزوم ساماندهی و برطرف کردن خطراتی که این اثر را تهدید می‌کند، از جابجایی معادن پیرامون غار دژ اسپهبد خورشید پیرو مصوبات شورای تامین استان و حکم دادستانی خبر داد.

وی توجه به صنعت گردشگری به عنوان اشتغال پایدار را مسئله‌ای مهم دانست و نسبت به برنامه‌ریزی و بازسازی غار- دژ اسپهبَد خورشید به عنوان بهترین اثر گردشگری استان تاکید کرد.

با این حال، اما . . .

اسپبهد خورشید در معرض تهدید

در سال های اخیر، گزارشات بسیاری درباره در معرض تهدید بودن این شگفتی طبیعی ایران و جهان منتشر شده است که لزوم توجه بیش تر و بهتر سازمان میراث فرهنگی به حفظ این میراث طبیعی باشکوه را طلب می کند.

عناوین خبر ها، نگران کننده است:

محاصره بلند ترین طاق طبیعی جهان، تهدید بلند ترین طاق ایران، میدان تیر، تهدید اسپهبد شد، اسپهبد، انتظاری جهانی، وعده های پوچ برای سوادکوه، گردشگران به اسپپهبد نیایید!، دژ خورشید، منفجر شد، عشق اسپهبد، زیر لودر خاک خورد. . .

در ۱۵ مهر ۹۴، سیدهادی حسینی، نماینده سواد کوه در مجلس شورای اسلامی با ارسال تذکر کتبی به مهندس نعمت زاده، وزیر صنعت معدن و تجارت کشورمان، به واسطه فعالیت های معدن کاری در یکی از تاریخی ترین غارهای مازندران (اسپهبد خورشید) اعتراض کرد.

متن نامه به این شرح است:

سلام علیکم

احتراما، استحضار دارید،حفظ آثار تاریخ کهن ایران زمین، دلدادگی مردم سرزمین را به صیانت از ارزش ها و بارهای ملی مذهبی و دینی بیش تر می کند. اسپهبد خورشید، یادگار ماندگار نسل های گذشته و میراث کهن ایران باستان است که در سرزمین علویان، با استقامت علویاان در آمیخته و جزو بارهای مردم این سرزمین است. اخیرا معدنی در بالادست و برداشت شن و ماسه در پایین دست، آن را تهدید می کند.

استدعای بذل توجه دارم.

نماینده قائم شهر و جویبار مازندران

نامه فوق الذکر، برابر ماده ۲۰۸ آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، در صحن علنی مجلس به عنوان تذکر کتبی به وزیر مربوطه نیز قرائت شد.

جاذبه های گردشگری اطراف

اگر به نزدیکی این دژ تاریخی رفتید، جاذبه های گردشگری اطراف آن را نیز از دست ندهید.

از جاذبه های گردشگری منطقه سواد کوه می‌توان  به کاروانسرای گدوک و قلعه کنگلو اشاره کرد. این قلعه متشکل از منطقه مسکونی و گورستانی از دوره ساسانی است که در سال ۱۳۷۹ در فهرست آثار ملی قرار گرفت و از تاریخ ثبت، تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی است.

کاروانسرای گدوک در استان مازندران، شهرستان سواد کوه، در گدوک قراردارد. این کاروانسرا در ۲۵ کیلومتری جنوب ورسک، در گردنه کوهی معروف به گدوک واقع شده و مربوط به دوران حکومت شاه عباس صفوی است.

این بنا به کاروانسرای شاه عباس نیز معروف است. مال بند این کاروانسرا در ساختمان قرار داشته که ۳۰ متر طول دارد. بعد از ورودی اصلی صفحه‌ها و اتاق‌های متعددی در ضلع شمالی و جنوبی برای استراحت مسافران ساخته شده است.

روبروی درب ورودی اصلی نیز ۳ اطاق وجود دارد که احتمالاً شاه نشین بوده‌است. ضلع شرقی بنا نیز ۵۰ متر طول دارد. این بنا نیز از کاروانسراهای مهم عصر صفویه است.

سواد کوه در استان مازندران دارای جاذبه های طبیعی بسیاری مانند آبشارهای گزو و ورسک، دریاچه شورمست و جنگل‌های بکری است که در سفر به طبرستان ایران، می توان از آن لذت برد.

گردشگری در سواد کوه

در این سفر می‌توانید لذت پیاده‌روی در جنگل‌های سواد کوه را نیز تجربه کنید. علاوه بر این‌ها جنگل راش نیز در نزدیکی این منطقه قرار دارد که به شما توصیه می‌کنیم در صورت داشتن فرصت کافی حتما از این جنگل زیبا و خیره‌کننده نیز بازدید کنید.

جاذبه های طبیعی اطراف را از دنیای لونلی پلنتی ها و تریب ادوایزری ها نیز میتوان استعلام کرد.

اینستاگردی در طبرستان

یکی از بهترین روش های خلاقانه برای شناخت بهتر از مکان های گردشگری در سراسر ایران، بررسی این مقصدهای گردشگری با لنز دوربین کاربران ایرانگرد اینستاگرام است. نه تنها در ایران، بلکه به هر مقصد گردشگری که در خارج از کشور سفر می کنید، میتوانید با جادوی هشتگ ها و پست ها، پر طرفدار ترین نقاط توریستی را در کشورهای مختلف شناسایی کرده و اطلاعات خوبی از آنجا توسط اینستانوشته های جهانگردان بدست آورید.

طبرستان و مازندران و اسپبهد خورشید نیز از جمله جاهایی است که ایرانگردان اینستاگرام، سفرهای بسیاری به این منطقه و مکان های پیرامون داشته و تصاویر بسیاری از آن و چشم اندازهای اطراف گرفته اند که در ادامه به شماری از آن ها اشاره کرده ایم.

۱- خورشید طبرستان، یکی از مقصدهای طبیعی در معرض تهدید است. در حفظ محیط زیست آن کوشا باشید.

۲- اگر قصد دارید از تهران به این غار دیدنی و باستانی سفر کنید، وارد جاده‌ی دماوند شده و از آنجا به سمت فیروزکوه حرکت کنید. با عبور از فیروزکوه و ادامه مسیر پس از گذشتن از ورسک و کلیسای اوریم رودبار، در سمت راست یک خروجی وجود دارد. این جاده مستقیم به خطیر کوه می‌رسد که غار اسپهبد خورشید در آن واقع شده است. برای رسیدن به اسپهبدان خورشید حدود ۳ ساعت رانندگی پیش رو خواهید داشت.

۳- اگر قصد طبرستان گردی را در روزهای بلند تابستان داشتید، کفش کوه پیمایی سبک، لباس مناسب طبیعت گردی، کاپشن بادگیر و لباس گرم اضافه در صورتی که خواهان اقامت شبانه در اطراف محل هستید را به همراه داشته باشید. به دلیل موقعیت این مکان و دسترسی کم به مغازه، قمقمه آب (پر شده)،  یک وعده ناهار قابل حمل نیز فراموش نکنید.

۴-علاقمندان طبیعت گرد طبرستان، در سفر تابستانی به این منطقه به دلیل شدت آفتاب، کرم ضد آفتاب را نیز به همراه داشته باشند. به دلیل چشم اندازهای زیبای منطقه، دوربین عکاسی برای گرفتن تصاویر اینستاگرامی میتواند این منطقه را به شمار بیشتری از عاشقان ایرانگردی در شبکه های اجتماعی معرفی کند.

۵-اگر برای سفر به طبرستان خواهان استفاده از تورهای گردشگری یک روزه طبرستان-کنگلرلو هستید، حتما از موسسات گردشگری مجوز دار با بیمه مسافرتی استفاده نمایید.

امیدواریم با رفع همه موانع ثبت جهانی این غار تاریخی و کم نظیر ایران و جهان، فرصت هایی برای بازدید از داخل آن توسط قشرهای مختلف مردم توسط مسئولان گردشگری استان مازندران در سال های آینده فراهم شود.

آخرین خبرها از دنیای گردشگری ایران  و جهان را هر روز در آرمان سفر و دنیای سفر مشاهده کنید. برای آگاهی از امکامات اقامتی و گردشگری طبرستان و سایر نقاط کشور به زورق و پین تا پین مراجعه کنید. پیش از سفر به طبرستان، اطلاعات مسیر و مقصدهای گردشگری و اقامتی اطراف را از اداره کل گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی استان مازندران استعلام کنید.