آیا راهی برای تولید سیگار بی‌خطر وجود دارد که سرطان‌زا نباشد؟

یک جمله مشهور در میان کسانی که در حوزه سلامت عمومی انسان ها فعالیت دارند، هست که می گوید: «تنباکو تنها ماده قانونی است که اشخاص با علم به کشنده بودن آن همچنان به مصرفش اصرار دارند.»

در نتیجه تحقیقات گسترده ای ثابت شده که تنفس دود سیگار مضرات فراوانی برای سلامتی انسان به‌دنبال دارد و موجب بروز بیماری های خطرناکی همانند سرطان، بیماری های قلبی، سکته، آمفیزم و دیگر مشکلات تنفسی می شود. اما آیا آگاهی از این موارد مانع از استعمال سیگار شده است؟ یا آیا راهی برای تولید سیگار بی‌خطر وجود دارد که هیچ کدام از ضررهای یادشده را نداشته باشد؟

«استفان هچ»، محققی از مرکز سرطان‌شناسی دانشگاه مینه‌سوتا که در زمینه سرطان‌زا بودن تنباکو تحقیق و مطالعه می کند در پاسخ به سوال دوم گفته: «چنین امری تقریبا غیرممکن است.»

دود سیگار مجموعه ای از دست‌کم ۴ هزار ماده شیمیایی است که مشخص شده حداقل ۷۰ نوع آن ها سرطان‌زا هستند.

«هچ» در این رابطه افزوده: «تاکنون هیچ سیگاری تولید نشده که این مواد شیمیایی را در خود نداشته باشد و مردم همچنان دلشان بخواهد که آن را استعمال کنند. حدود ۵۰ سال است که دانشمندان به دنبال تولید سیگار غیرمضر هستند، اما تاکنون چنین امری میسر نشده است.»

البته این بدین مفهوم نیست که هیچ کارخانه ای در راستای کاهش مضرات سیگار تلاش و تحقیق نکرده باشد. از قرار دادن فیلترهای انسداد مواد سرطان‌زا گرفته تا راهکارهای دیگری همچون حرارت دادن به تنباکو به جای سوزاندن آن، همگی راه‌حل‌هایی است که برای کاهش میزان ضرر سیگار اعمال شده اند. اما هیچ کدام کارساز نبوده است.

مشکل اصلی اینجاست که بسیاری از مواد مضر تنباکو در برگ های آن موجود است. این گیاه قادر است مواد سمی همانند آرسنیک یا کادمیوم را از کودهای شیمیایی و خاک جذب کند. برگ های چسبناک آن نیز مواد سمی را از هوا جذب می کنند که شامل رادیواکتیو و پلونیوم ۲۱۰ است.

برگ ها پس از چیده شدن، نگهداری و خشک می شوند و مواد موجود در آن ها به نیتروسامین مخصوص تنباکو تبدیل می شود که یک ماده مشهور و شناخته شده در تولید سرطان است. هنگامی که فرد سیگار را روشن می کند، واکنش شیمیایی حاصل از سوختن برگ ها مونوکسید کربن، سیانید هیدروژن و کوکتلی از مواد سرطان‌زا همچون پلی سایکلیک اروماتیک هیدروکربن و بنزن تولید می کند.

به محض سوختن برگ ها و استشمام دود حاصله، مقدار زیادی مواد سرطان زا وارد ریه فرد می شود.

محرک قوی

در علم سم‌شناسی، این دوز مواد مصرفی است که مضر بودن یا نبودنشان را تعیین می کنند. بنابراین، وجود یا یک یا چند ماده نمی تواند تعیین کننده سمی یا خطرناک بودن مواد باشد. اما پرواضح است که بسیاری از مواد تشکیل دهنده سیگار که شامل TSNAها، PAHها و ها هستند در بدن افراد سیگاری و کسانی که در معرض دود سیگار قرار دارند، پیدا شده است. یعنی حتی تنفس دود دست دوم هم به اندازه کشیدن سیگار می تواند خطرناک و مضر باشد.

منبع مواجهه با برخی از مواد سمی هم اهمیت بالایی دارد. برخی از مواد مضر سیگار در غذاها هم یافت می شوند. اما نحوه دریافت آن ها با هم متفاوت است و در نتیجه، اثرات نابرابری هم در بدن خواهند داشت. مثلا اگر یک ماده سمی که در غذا و سیگار مشترک است را در غالب خوراکی مصرف کنید، چون به معده وارد شده و آنزیم ها روی آن اثر می کنند، ضرر زیادی در پی نخواهند داشت. اما کشیدن سیگار باعث می شود تا دود مستقیما وارد جریان خون شده و به ریه ها برسد.

البته باید گفت که برای کاهش مواد سرطان‌زا در سیگار راهکارهای گوناگونی وجود دارد. از جمله می توان به این موارد اشاره کرد: تغییر دادن ترکیبات تنباکو، بازنگری در روند پخت برگ ها، اضافه کردن فیلترهای زغالی برای جذب مواد فرار و ….

اما هیچ مدرکی دال بر موفقیت‌آمیز بودن هیچ کدام از این روش ها وجود دارد. به ادعای محقق یاد شده در بالا، هیچ کدام از این روش ها قادر به حذف خاصیت سرطان‌زایی تنباکو نیستند. وی همچنین بیان داشته که در حال حاضر ما همه تمرکز خود را روی عناصری گذاشتیه ایم که سمی بودن آن ها ثابت شده است. این در حالیست که سیگار حاوی ۴ هزار عنصر شیمیایی است و امکان دارد به غیر از ۷۰ ماده شناخته شده، بقیه هم خطرات گسترده ای به دنبال داشته باشند که هنوز کشف نشده است!

همچنین باید به نیکوتین اشاره کرد. ماده اصلی سیگار که خاصیت سرطان‌زایی ندارد، اما این ماده اعتیادآور خیلی هم بی‌خطر نیست. نیکوتین موجب افزایش ضربان قلب، انقباض عروق و رگ ها شده و موجب افزایش کلسترول در خون می شود.

بعلاوه، شواهدی وجود دارد که ثابت می کند نیکوتین از خودتخریبی سلول های سرطانی جلوگیری کرده و حتی به رشد رگ های خونی که وظیفه اکسیژن‌رسانی و تغذیه تومورها را به عهده دارند نیز کمک می کند.

البته گفتنی است که این ادعا در نتیجه یک تحقیق آزمایشگاهی بیان شده که روی سلول های رشدیافته در خارج از بدن انجام شده بود.

اما چیزی که کاملا واضح است، خاصیت اعتیادآوری نیکوتین است که باعث می شود یک فرد معتاد سیگار شده و به راحتی قادر به ترک آن نباشد.

ویژگی اعتیادآور بودن نیکوتین همه تلاش ها در راستای تولید سیگار غیرمضر را نفی می کند. از دهه های ۶۰ و ۷۰ میلادی، کارخانه های تولید سیگار در تلاش برای تولید سیگارهایی با قطران پایین هستند و با عناوینی همچون لایت، نرم یا سبک آن ها را عرضه می کنند. در فیلتر این سیگارها دریچه های ریزی تعبیه شده که هوای تازه قابلیت ورود به سیگار را داشته باشد تا در ترکیب با قطران از مضراتش کاسته شود.

آزمایشاتی که برای تعیین قطران صورت می گیرد، در دستگاه تست می شود. اما باید گفت، از آنجا که انسان ربات نیست پس حتی مصرف سیگارهای لایت هم راه چاره به حساب نخواهد آمد زیرا یک فرد سیگاری، یا کام های خود را عمیق تر می کند، یا انگشتان را روی سوراخ های فیلتر گذاشته و مانع خروج هوا می شوند. یا تعداد سیگارهایشان را افزایش می دهد تا به میزان دلخواه نیکوتین و قطران برسد.

گزینه های بی خطر کدام هستند؟

تنباکوهای بدون دود گزینه های بهتری بشمار می روند. اگرچه همچنان همه نمونه های آن، چه آن هایی که اسنیف می شوند یا جویدنی های که هرگز با آتش و دود همراه نیستند هم همچنان حاوی همان موادسرطان‌زا بوده و به دلیل اینکه با فضای دهان در تماسند، احتمال ایجاد سرطان را خواهند داشت.

اما یکی از گزینه های قابل اعتماد، نوعی انفیه (هر دارویی را که به بینی کشند) به نام snus است. این محصول که تولید کشور سوئد است، همانند چای کیسه ای عرضه می شود و فرد آن را زیر لب قرار می دهد. این انفیه نیاز به نیکوتین را در فرد از بین می برد.

البته این ماده نیز به نوبه خود مضراتی به دنبال خواهد داشت. در تحقیقات اخیر ثابت شده کسانی که اسنوس مصرف می کنند، در معرض خطر ابتلا به سرطان پانکراس قرار دارند و ممکن است در اثر سرطان جان خود را از دست بدهند.

همچنین لازم است به سیگارهای الکترونیکی اشاره کنیم که برخلاف ادعای سازنده ها، کاملا بی خطر نیستند و آن ها نیز عوارض خاص خود را خواهند داشت. اما به طور کلی از سیگار واقعی بهتر بوده و خطرات کمتری را متوجه بدن انسان می کنند.