آیا استفاده از شبکه‌های اجتماعی زندگی انسان‌ها را خراب می‌کند؟ [قسمت اول]

ادعای دانشمندان در مورد تاثیر فضای مجازی در کیفیت زندگی بشر

بعضی اعتقاد دارند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی زندگی انسان‌ها را خراب می‌کند و از این رسانه‌ها به عنوان سمی مهلک برای زندگی سالم انسان‌ها یاد می‌کنند. به‌همین خاطر، از شما دعوت می‌کنیم تا نتیجه تحقیقاتی که تاکنون دانشمندان در مورد اثرات مثبت و منفی شبکه‌های اجتماعی همچون فیس‌بوک، اینستاگرام و توئیتر بر سلامت روحی و فکری اشخاص انجام داده‌اند را در ادامه این مطلب مطالعه کنید.

۳ میلیارد نفر در جهان، یعنی حدود ۴۰ درصد از کل جمعیت دنیا، از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. بر اساس آمار، هر فرد به‌طور میانگین دو ساعت از زمان خود را به همرسانی اطلاعات، لایک کردن، توئیت کردن و به‌روزرسانی پلتفرم‌های اجتماعی سپری می‌کند.

به این ترتیب، حدودا نیم میلیون توئیت و عکس اسنپ‌چت در هر دقیقه بین کاربران ردوبدل می‌شود.

وقتی رسانه‌های اجتماعی چنین نقش بزرگی در زندگی انسان‌ها ایفا می‌کنند، آیا ممکن است که سلامت مغز و روان خود را نیز همانند زمان خود قربانی این شبکه‌ها بکنیم؟ شواهد علمی در این زمینه چه می‌گویند؟

از آنجا که عمر پیدایش شبکه‌های اجتماعی چندان زیاد نیست، امکان دسترسی به یافته‌های جامع و قاطع به آن‌ها نیز چندان آسان نخواهد بود. تاکنون اغلب تحقیقات علمی صورت گرفته در این زمینه، بر اساس گزارشات فردی بوده است. بیشتر محققان نیز تمرکز اصلی خود را روی رسانه‌ای هم‌چون فیس‌بوک قرار داده‌اند.

اما با همه این تفاسیر، در ادامه این مطلب می‌توانید یافته‌های علمی محققان در مورد تاثیرات این شبکه‌ها در سلامت روحی کاربران را مطالعه کنید.

استرس

وقتی مردم از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، شاید اطلاعات زیادی را زمینه‌های مختلف از سرگرمی گرفته تا سیاست را در لحظه در اختیار داشته باشند، اما این حجم از اطلاعات موجب ایجاد نوعی استرس بی‌پایان نیز می‌شود.

در سال ۲۰۱۵ میلادی، دانشمندان در مرکز تحقیقاتی Pew در واشنگتن دی‌سی در پی یافتن پاسخ برای این پرسش که آیا رسانه‌های اجتماعی بیشتر از اینکه موجب آرامش و ایجاد تنوع شوند، به زندگی مردم استرس وارد می‌کنند، تحقیقاتی را آغاز کردند.

در ارزیابی این گروه از یکهزار و ۸۰۰ نفر، مشخص شد که زنان دو برابر بیشتر از مردان دچار اضطراب می‌شوند. همچنین مشخص شد که توئیتر یکی از اصلی‌ترین عوامل این موضوع است زیرا سطح آگاهی مردم در رابطه با استرس دیگران را افزایش می‌دهد.

از طرفی دیگر، متوجه شدند که همین توئیتر می‌تواند به عنوان یک مکانیزم آرامش‌بخش نیز بشمار برود – به‌طوری که شمار زیادی از زنان بیان داشتند که از این شبکه برای کاهش استرس خود استفاده می‌کنند.

این تاثیرات در مردان مشاهده نشد. به گفته دانشمندان، رابطه میان رسانه‌های اجتماعی و استرس مردان خیر کم بوده است. به صورت کلی، محققان این‌طور نتیجه‌گیری کردند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی با «سطوح پایین‌تر استرس» ارتباط مستقیم دارند.

حالت‌های روحی

در سال ۲۰۱۴ میلادی، محققان در اتریش مشخص کردند، کاربرانی که ۲۰ دقیقه از زمان خود را برای چرخیدن در فیس‌بوک صرف کرده‌اند، به لحاظ روحی افسردگی بیشتری را نسبت به کسانی داشتند که همین زمان را به جست‌وجو در اینترنت اختصاص داده‌اند.

دانشمندان دلیل این تغییر روحیه را، عذاب وجدان اشخاص از اتلاف وقت خود در این شبکه‌ها اعلام کرده‌اند.

همچنین، احساسات خوب یا بد نیز در شبکه‌های اجتماعی میان کاربران منتقل می‌شود. این ادعایی است که دانشمندان در دانشگاه کالیفرنیا آن را مطرح کرده‌اند. آن‌ها با بررسی محتواهای احساسی نوشته شده در بخش استتوس بیش از یکصد میلیون کاربر در شبکه اجتماعی فیس‌بوک در خلال سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ به این نتیجه دست یافته‌اند.

جالب است بدانید که شرایط بد آب‌وهوایی نیز در افزایش حدودا یک‌درصدی شمار پست‌های منفی در فضای مجازی تاثیر گذار است. محققان کشف کرده‌اند که یک پست منفی از طرف شخصی در یک شهر بارانی می‌تواند به‌طور میانگین ۱.۳ پست منفی دیگر توسط دوستانی که در شهرهای خشک ساکن هستند را تحت تاثیر قرار دهد.

اما خبر خوب این است که پست‌های مثبت اثرات بسیار بهتری دارند. به‌طوری که هر یک پست مثبت، الهام‌بخش ۱.۷۵ پست مثبت دیگر می‌شود.

اضطراب

محققان به بررسی اضطرابی که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به اشخاص وارد کنند، پرداخته‌اند تا ببینند در چه مسایلی از زندگی بیشترین پیامد بد را خواهند داشت. بدنبال این آزمایشات، مشخص شده که اضطراب ناشی از این رسانه‌ها حسی از خستگی و نگرانی همیشگی، مشکلات خواب و تمرکز را به‌وجود می‌آورد.

در تحقیقاتی که در نشریه کامپیوتر و رفتارهای بشری منتشر شده، گزارش شده افرادی که از ۷ شبکه‌اجتماعی یا بیشتر استفاده می‌کنند، بسیار بیشتر از بقیه مردم نشانه‌های اضطراب را دارند.

البته در مورد اینکه آیا این شبکه‌ها عامل بروز اضطراب هستند یا خیر هنوز هیچ مدرک علمی وجود ندارد. دانشمندان در دانشگاه Babes-Bolyai در رومانی با مطالعه تحقیقات صورت گرفته در مورد ارتباط اضطراب اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی در سال ۲۰۱۶، و بررسی آن‌ها نتوانستند نتیجه قاطعی در این رابطه بدست بیاورند.

افسردگی

در حالیکه برخی از مطالعات، ارتباط بین افسردگی و سوشال مدیاها را ثابت کرده‌اند، اما تحقیقات جدیدی مدعی این هستند که این شبکه‌ها تاثیر مثبت هم دارند.

دو مطالعه علمی که ۷۰۰ دانشجو درگیر آن بودند، مشخص کرد که نشانه‌های افسردگی همانند نداشتن انرژی و حوصله و احساساتی همچون بی‌ارزشی و ناامیدی ارتباط مستقیمی با رفتارهای آنلاین اشخاص دارد. محققان متوجه شده‌اند که احتمال ابتلا به افسردگی در میان کسانی که تعاملات منفی در شبکه‌های اجتماعی دارند، بسیار بیشتر است.

در تحقیق مشابه دیگری نیز که در سال ۲۰۱۶ میلادی صورت گرفت و در آن یکهزار و ۷۰۰ نفر تحت آزمایش قرار گرفتند، مشخص شد که خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب در میان اشخاصی که از بیشتر پلتفرم‌های شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، بیشتر است.

دلیل این امر نیز این است که خودنمایی‌ها و زورگویی‌های سایبری، دیدگاه مردم به زندگی دیگران را تغییر داده و این احساس را پدید می‌آورند که شخص همه وقت خود را به بطالت گذرانده است.

بدنبال این ادعا، دانشمندان در پی کشف این مساله هستند که آیا می‌توان از طریق شبکه‌های اجتماعی به افسردگی کاربران پی برد و پیش از وخیم شدن اوضاع، به آن‌ها کمک کرد؟ یکی از اقدامتی که در این زمینه صورت گرفته، ساخت هشتگ #LikeMinded است. این هشتگ نمادی از یک مجموعه ویژه در رابطه با تاثیر رسانه‌های اجتماعی و سلامت روحی افراد است. همه مردم در سراسر جهان می‌توانند با استفاده از این هشتگ در همه شبکه‌های اجتماعی، نظرات خود را در این موضوع با دیگران به اشتراک بگذارند.

همچنین، محققان مایکروسافت با تحقیق روی ۴۷۶ کاربر و بررسی و تحلیل پروفایل‌های آن‌ها در توئیتر بر این اساس که آیا حالاتی از افسردگی را در خود دارند یا خیر، به این نتیجه رسیدند که می‌توان نشانه‌های افسردگی را در ۷ نفر از هر ۱۰ کاربر تشخیص داد. بنابراین، بدین طریق می‌توان راهکارهای درمانی لازم را به این اشخاص ارائه کرد تا از تشدید آن پیشگیری شود.

دانشمندان دانشگاه هاروارد و دانشگاه ورمونت نیز با تحلیل رفتار ۱۶۶ کاربر در اینستاگرام به نتایج تقریبا مشابهی دست پیدا کردند.

خواب

انسان‌ها بر اساس ذاتشان در تاریکی و شب‌هنگام باید استراحت کنند تا برای انجام فعالیت‌های خود در روز بعد، انرژی و تمرکز کافی داشته باشند. اما امروز به دلیل وجود چراغ‌های روشن در تمامی بخش‌های زندگی بشر و نورهای آبی منتشره از موبایل، تبلت و دیوایس‌های الکترونیک، در روند ترشح هورمون ملاتونین که برای داشتن خواب راحت بسیار ضروری است، اخلال‌هایی ایجاد می‌شود. در نتیجه، فرد به انواع مشکلات خواب مبتلا می‌شود.

در واقع، وقتی در تخت دراز کشیده‌اید تا بخوابید و همه چراغ‌ها را نیز خاموش کرده‌اید، چک‌کردن شبکه‌های اجتماعی همانند توئیتر، فیس‌بوک، اینستاگرام و … نه تنها سودی برایتان نخواهد داشت، بلکه موجب بی‌خوابی، خستگی و عدم تمرکزتان در روز بعد خواهد شد.

در سال گذشته میلادی، دانشمندان دانشگاه پیتسبورگ از یکهزار و ۷۰۰ نفر بین سنین ۱۸ تا ۳۰ ساله در مورد عادات خواب و استفاده از شبکه اجتماعی‌شان سوال پرسیدند.

آن‌ها متوجه شدند که بخشی از اختلالات خواب در نتیجه قرار داشتن در معرض نورهای آبی در طول روز است. کسانی که بیشتر زمان خود را در شبکه‌های اجتماعی سپری می‌کنند، بیشتر از بقیه مردم دچار مشکلات خواب هستند.

دلیل این امر نیز این است که وقتی پیش از خواب موبایل خود را چک می‌کنید، در واقع به واسطه نور صفحه‌نمایش دستگاه، ریتم طبیعی بدن را به‌هم می‌زنید.

اما اینکه آیا شبکه‌های اجتماعی در بروز مشکلات خواب تاثیری دارند یا خیر هنوز اطلاعاتی در دست نیست. اما آنچه معلوم است این است که بیشتر مردم در اوقات بیکاری به سراغ این شبکه‌ها می‌روند و وقت خود را سپری می‌کنند.

اعتیاد

علیرغم تمامی بحث‌هایی که میان برخی از دانشمندان وجود دارد، ترک توئیت کردن می‌تواند از ترک سیگار و الکل برای معتادان به شبکه‌های اجتماعی سخت‌تر باشد. اگر چه این اعتیاد در میان عارضه‌های فکری و روانی دسته‌بندی نشده است.

اما، شبکه‌های اجتماعی با سرعت بسیار زیادی تغییر می‌کنند و ازاین‌رو، گروه‌های مختلفی در حال بررسی رفتارهای بی‌اختیار کاربران هستند که ناشی از رسانه‌های اجتماعی است. به طور مثال، دانشمندان هلندی میزان اختصاصی خود را برای تشخیص اعتیاد به شبکه‌مجازی تعیین کرده‌اند.

همچنین، گفته می‌شود که اگر ثابت شود که معتاد به شبکه‌اجتماعی وجود دارد، می‌توان آن را در زیرگروه معتادان به اینترنت دسته‌بندی کرد. در سال ۲۰۱۱ میلادی، داریا کاس و مارک گریفیز از دانشگاه ناتینگهام ترنت در کشور انگلستان، به تحلیل و بررسی ۴۳ تحقیقی پرداختند که در گذشته در زمینه تاثیر شبکه‌های اجتماعی روی سلامت مغز و میزان اعتیادآوری آن صورت گرفته بود.

آن‌ها متوجه شدند که استفاده بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی، نشان‌گر وجود مشکل در روابط اجتماعی در دنیای واقعی، دستاوردهای منفی در زمینه تحصیلی و عدم حضور در جامعه بود.

همچنین ثابت شد، کسانی بیشتر در خطر اعتیاد به اینترنت قرار دارند که عمیقا به الکل وابسته‌اند، برون‌گرا هستند و کسانی که از این شبکه‌ها برای جبران عدم حضور خود در جوامع واقعی بهره می‌گیرند.