اختلال کم توجهی-بیش فعالی (Attention deficit hyperactivity disorder) با نام اختصاری «ADHD» یک اختلال مربوط به سلامت روانی است که می تواند باعث فعالیت های بدنی بیش از حد نرمال و رفتارهای ناگهانی هوسی منجر می شود. افرادی که به اختلال کم توجهی-بیش فعالی مبتلا هستند ممکن است روی تمرکز کردن بر یک کار یا وظیفه خاص یا ساکت نشستن برای مدت زمان طولانی مشکل داشته باشند. این اختلال هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده می شود.
نشانه های اختلال کم توجهی-بیش فعالی
رفتارهای بسیار متنوعی را می توان به افراد دارای این اختلال مرتبط ساخت که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکل داشتن در تمرکز یا متمرکز شدن بر روی یک وظیفه
فراموش کردن به پایان رساندن کارها به طور دائمی
پرت شدن حواس به سادگی
مشکل داشتن در آرام نشستن
پریدن وسط حرف های دیگران
فردی که به اختلال کم توجهی-بیش فعالی مبتلاست بدون شک همه این رفتارها یا دستکم تعدادی از آن ها را دارد و نشانه های آن در انواع مختلف اختلال کم توجهی-بیش فعالی متفاوت است.
انواع اختلال کم توجهی-بیش فعالی
روانشناسان و روان درمانگرها برای این که راحتتر و موثرتر بتوانند اختلال کم توجهی-بیش فعالی را درمان کنند آن را در سه نوع عمده دسته بندی می کنند. این انواع عبارتند از:
بی توجهی غالب
بیش فعالی هوسی غالب
ترکیب این دو
بی توجهی غالب
همانطور که نام این دسته بندی نیز نشان می دهد در این نوع از اختلال کم توجهی-بیش فعالی، فرد در تمرکز کردن، به پایان رساندن وظایف و دنبال کردن دستورالعمل ها و دستورات دیگران مشکل دارد. روانشناسان بر این باورند که کودکانی که به این نوع از اختلال مذکور مبتلا هستند معمولاً دیر تشخیص داده می شوند زیرا این دسته غالباً علاقه ای به سر و صدا کردن و به هم ریختن کلاس ندارند. این نوع اختلال معمولاً در میان دختران شایع است.
بیش فعالی هوسی غالب
افرادی که به این نوع از اختلال کم توجهی-بیش فعالی مبتلا هستند رفتارهای بیش فعالی و هوسی از خود نشان می دهند. این رفتار می تواند شامل بی قراریریال پریدن وسط حرف های دیگران و صبر نداشتن برای رسیدن نوبت اشاره کرد. اگر چه بی توجهی و مشکل داشتن در تمرکز در این دسته از افراد مسئله غالب و مهمی نیست اما افرادی که در این دسته می گیرند نیز ممکن است در زمینه تمرکز کردن بر روی وظایف با مشکل مواجه شوند.
ترکیب بی توجهی غالب و بیش فعالی هوسی غالب
این نوع معمول ترین اختلال کم توجهی-بیش فعالی است که افراد به آن مبتلا می شوند. افراد دارای این اختلال تمامی نشانه های دو گروه قبلی را دارند؛ از عدم توانایی تمرکز کردن تا بیش فعالی و انرژی بیش از حد و در نهایت انجام رفتارهای هوسی.
روش درمان در هر کدام از این اختلال ها متفاوت خواهد بود. جالب تر این که ممکن است در طول زمان شما از دسته ای وارد دسته دیگر شوید و اختلال شما تغییر پیدا کند. از این رو درمان شما نیز همراه با این تغییرات دچار تغییر خواهد شد.
اختلال کم توجهی-بیش فعالی در بزرگسالان
بیش از ۶۰ درصد بچه های مبتلا به این اختلال در دوران بزرگسالی نیز نشانه های آن را از خود نشان خواهند داد. اما معمولاً مقدار این نشانه ها و دفعات آن با افزایش سن کمتر و کمتر می شود. تشخیص و درمان این اختلال را باید جدی گرفت. اختلال کم توجهی-بیش فعالی درمان نشده در دوران بزرگسالی می تواند تاثیر منفی بزرگی بر روی تمامی جنبه های زندگی فرد داشته باشد. این تاثیرات منفی از مشکل داشتن در مدیریت زمان تا فراموشی و عجول بودن متفاوت خواهد بود که می تواند زندگی شخصی و کاری فرا را تحت تاثیر قرار داده و فرد را در روابطش دچار مشکل عمده سازد.
اختلال کم توجهی-بیش فعالی در کودکان
از هر ۱۰ کودک ۵ تا ۱۷ سال یک نفر نشانه های این اختلال را در خود خواهد داشت که آن را به یکی از شایع ترین بیماری های روانی کودکان در سراسر جهان تبدیل کرده است. بیشتر این کودکان مشکلاتشان را در مدرسه بروز می دهند و نمی توانند سر کلاس درس تمرکز داشته یا نظم را رعایت کنند. احتمال ابتلا به این اختلال در پسران دو برابر دختران است. این موضوع شاید به این دلیل باشد که پسران معمولاً استعداد بیشتری برای نشان دادن بیش فعالی دارند اما این نشانه در دختران نسبتاً کمتر دیده می شود. دخترانی که به این اختلال مبتلا هستند معمولاً نشانه های زیر را دارند:
روزانه به کررات رویاپردازی می کنند.
معمولاً نگران هستند و استرس دارند.
به افسردگی دچار می شوند.
بیشتر پرحرفی می کنند تا بیش فعالی.
بیش از حد احساسی و عاطفی هستند.
بسیاری از نشانه های اختلال کم توجهی-بیش فعالی معمولاً رفتارهای معمول بچگانه هستند از این رو تشخیص اینکه کدام یک از این نشانه ها با اختلال مذکور ارتباط دارد و کدام ندارد کار سختی خواهد بود.
دلیل اختلال کم توجهی-بیش فعالی چیست؟
علیرغم شیوع و گستردگی این اختلال، هنوز پزشکان و محققان نتوانسته اند دلیل ابتلا به این بیماری روانی را شناسایی کنند. اما به نظر می رسد که این اختلال ریشه عصبی داشته و ژنتیک نیز می تواند نقش دومی داشته باشد. محققان بر این باورند که کاهش در میزان ترشح دوپامین در مغز یکی از دلایل بوجود آمدن اختلال کم توجهی-بیش فعالی است. دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به حرکت سیگنال ها از یک عصب به عصب دیگر کمک می کند و نقش بسزایی در بوجود آمدن واکنش ها و حرکات احساسی دارد.
برخی دیگر از تحقیقات نشان می دهد که ساختار مغزی افراد دارای این اختلال با دیگران تفاوت هایی دارد. بر اساس مطالعات انجام گرفته، حجم بخش ماده خاکستری در مغز افراد مبتلا به اختلال کم توجهی-بیش فعالی نسبت به دیگران کمتر است. ماده خاکستری مغز در فعالیت های زیر نقش بسزایی دارد:
سخن گفتن
کنترل رفتار
تصمیم گیری
کنترل عضلات
مطالعاتی نیز در مورد تاثیر سیگار کشیدن در دوران بارداری بر میزان احتمال ابتلا به این اختلال در حال انجام است که تاکنون نتایج آن مشخص نشده است.
آزمایش اختلال کم توجهی-بیش فعالی و تشخیص آن
هیچ تست منفردی وجود ندارد که بتواند با دقت کامل بگوید که شما یا فرزندتان به این اختلال دچار شده اید و بدین ترتیب بسیاری از پزشکان بر این باورند که تنها با یک تست نمی توان ابتلای شخص به اختلال کم توجهی-بیش فعالی را به طور یقین تایید یا تکذیب کرد. برای تشخیص این اختلال باید تمامی نشانه هایی که در ۶ ماه اخیر در شما یا فرزندتان دیده شده توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد. پزشکان معمولاً اطلاعاتی در مورد فرد را از طریق خانواده و همکاران یا همکلاسی ها و معلمین بدست خواهند آورد و از چک لیست ها و نمره بندی برای بررسی نشانه های استفاده خواهند کرد. همچنین آزمایش فیزیکی برای تشخیص دیگر مشکلات مربوط به سلامتی نیز ضروری خواهد بود.
درمان اختلال کم توجهی-بیش فعالی
درمان این اختلال معمولاً شامل رفتار درمانی،دارو درمانی یا ترکیبی از هر دو خواهد بود. روش های درمانی مانند روان درمانی یا گفتار درمانی بسیار مورد استفاده قرار می گیرند. با گفتار درمانی، شما یا فرزندتان از تاثیراتی که این اختلال بر روی زندگی تان گذاشته و روش هایی برای کنترل آن صحبت خواهید کرد. رفتار درمانی نیز می تواند به اشخاص مبتلا به این اختلال کمک کند که به رفتارهای خود نظارت داشته و آن را کنترل کنند. درمان های دارویی نیز می تواند در معالجه این اختلال موثر باشد. این داروها معمولاً عملکرد بخش هایی از مغز و تولید برخی مواد شیمیایی را تحت تاثیر قرار داده و به شما کمک می کنند که اعمال و رفتارهای خود را تحت کنترل داشته باشید.
داروهای تجویزی برای درمان اختلال کم توجهی-بیش فعالی
دو نوع داروی اصلی که برای درمان این اختلال تجویز می شون از نوع محرک یا غیرمحرک خواهند بود. محرک های سیستم اعصاب مرکزی پراستفاده ترین داروهای برای درمان این اختلال به شمار می روند. این داروها با افزایش میزان ترشح دوپامین و نوراپی نفرین نشانه های اختلال کم توجهی-بیش فعالی را کاهش می دهند. از میان این داروها می توان به متیل فنیدیت (ریتالین) و محرک های با پایه آمفتامین اشاره کرد.
اگر این داروهای محرک تاثیری بر روی نشانه های این اختلال نداشته یا تاثیرات جانبی شدید و مخربی داشته باشند، پزشک به سمت داروهای غیرمحرک خواهد رفت. این داروها نیز با افزایش سطح نوراپی نفرین در مغز تاثیر درمانی خود را اعمال خواهند کرد. از این داروهای غیرمحرک می توان به اتوموکستین (استراترا) و داروهای ضد افسردگی مانند نورتریپتیلین اشاره کرد. داروهایی که برای درمان این اختلال به کار می روند علاوه بر این که ممکن است تاثیرات جانبی ناخوشایندی داشته باشند در مواردی علاوه بر درمان اختلال مذکور فواید دیگری نیز برای فرد خواهند داشت.
درمان های طبیعی برای اختلال کم توجهی-بیش فعالی
علاوه بر داروها و در کنار آن ها می توان از روش های درمانی طبیعی نیز برای درمان این اختلال استفاده کرد. برای مثال در ابتدا می توان با داشتن یک سبک زندگی سالم کمک زیادی به درمان این بیماری کرد. کارشناسان روش های درمانی طبیعی زیر را در این مورد پیشنهاد کرده اند:
داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل
داشتن دستکم ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی در روز
داشتن خواب کافی
استفاده کمتر از تلفن همراه، کامپیوتر و تلویزیون در طول روز در حد امکان
مطالعات نشان داده که یوگا، تای چی و گذراندن ساعاتی از روز در بیرون از خانه می تواند باعث آرامش ذهن های بیش فعال شده و نشانه های اختلال کم توجهی-بیش فعالی را کاهش دهد. مدیتیشن برای بالا بردن هوشیاری و توجه نیز یکی از گزینه هایی است که می تواند موثر باشد. مطالعات نشان داده که مدیتیشن تاثیر قابل توجه و مثبتی بر روی فرآیندهای توجه و فکر کردن و همچنین نگرانی و افسردگی دارند. دوری از برخی محرک های شیمیایی و افزودنی های غذایی نیز می تواند در کاهش نشانه های این اختلال موثر باشد.
آیا اختلال کم توجهی-بیش فعالی یک معلولیت است؟
در حالی که اختلال کم توجهی-بیش فعالی یک بیماری روانی تلقی می شود اما نمی توان آن را یک معلولیت در نظر گرفت. با این وجود،این اختلال می تواند فرآیند یادگیری را برای شما دشوار سازد و افرادی که از این اختلال رنج می برند معمولاً دچار اختلالات یادگیری هستند. برای مقابله با این اختلال در کودکان بهتر است والدین و معلمان برنامه ریزی های جداگانه ای برای این افراد داشته باشند. از این برنامه ها می توان به اختصاص دادن زمان بیشتر برای آموزش به این افراد و تنظیم یک روش امتحانی مجزا و تشویقی استفاده کنند. اگر چه این اختلال را نمی توان یک معلولیت دانست اما می تواند زندگی کلی یک فرد را تحت تاثیر منفی خود قرار دهد.
اختلال کم توجهی-بیش فعالی و افسردگی
اگر شما یا کودکتان به این اختلال ابتلا دارید احتمال افسردگی نیز در شما بالا خواهد بود. در واقع میزان وقوع افسردگی در کودکانی که به اختلال کم توجهی-بیش فعالی مبتلا هستند نسبت به کودکانی که نشانه های این اختلال را ندارند ۵ برابر بیشتر است. همچنین ۳۱ درصد از افراد بالغ مبتلا به این اختلال دچار افسردگی نیز می شوند. اگر چه ابتلای همزمان به این دو اختلال بسیار ناخوشایند است اما باید بدانید که برای هر دو اختلال روش های درمانی وجود دارد که در بسیاری از موارد مشترک هستند. برای مثال گفتار درمانی برای درمان هر دو اختلال کاربرد دارد. همچنین داروهای ضد افسردگی مانند بوپروپیون می تواند نشانه های اختلال کم توجهی-بیش فعالی را نیز کاهش دهد.
نکاتی برای کنار آمدن با اختلال کم توجهی-بیش فعالی
اگر شما یا فرزندتان به این اختلال روانی مبتلا هستید داشتن یک برنامه ریزی منسجم و منظم می تواند بسیار کم کننده باشد. در مورد افراد بالغ داشتن لیستی از وظایف، داشتن تقویم و استفاده از روش های یادآوری می توانند کمک مهمی به شما در راه کاهش اثرات این اختلال باشند. در مورد کودکان نیز یادداشت کردن تکالیف مدرسه ای در خانه و همچنین قرار دادن وسایل و اسباب بازی ها در یک نقطه خاص بسیار کمک کننده خواهد بود. تحقیق و یادگیری بیشتر در مورد این اختلال نیز می تواند در مبارزه با آن نقش بسیار مهمی داشته باشد. توجه داشته باشید که علیرغم مشکلاتی که این اختلال برای افراد ایجاد می کند، بسیاری از افرادی که به اختلال کم توجهی-بیش فعالی مبتلا هستند زندگی شاد و طبیعی داشته و بسیاری حتی از این اختلال خود سود می برند.
ممنون برای این مطلب خوبتون