گشتی در باغ شاهزاده؛ بزرگ ترین باغ ایرانی

نگاهی به بزرگ ترین باغ ایرانی در کویر زر خیز کرمانی ها

نگینی سر سبز در دل کویر، عنوانی است که می توان به افتخار طبیعت گردی دیار کریمان در استان زر خیر کرمان اطلاق کرد. جایی که بخشی از واقعیت های تاریخ و تمدن این مرز و بوم بوده و جیرفتش، کالیفرنیای ایران و ماهانش، بخشی از تاریخ را روایت می کند.

اگر در نیمه نخست سال به دنبال یک مقصد گردشگری جذاب و هیجانی هستید، کرمان، سرزمین شگفتی های پنهان و دیار ارگ های تاریخی و مهد کلوت های شهداد را به شما پیشنهاد می کنیم که هم فال است و هم تماشا.

کرمان نیز همچون بوشهر، چابهار، بندرعباس، تبریز و یزد و همدان، مقصد گردشگری کمتر شناخته شده ای برای هموطنان به خصوص ایرانگردهای بین المللی بوده و امیدواریم در سال جدید، برای برندسازی اثربخش مقصدهای گردشگری آن، فعالیت های گسترده ای صورت بگیرد.

گزارش امروز سرویس گردشگری روزیاتو، شما را در دیار شگفتی ها، با یکی از شگفت انگیز ترین باغ ها که نمادی از باغ ایرانی است، آشنا می کند.

مجموعه ۹ باغ ایرانی در ایران و ۲ باغ در هند و ۱ باغ در پاکستان، در سال ۲۰۱۱ به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند که یکی از آنها، باغ شاهزاده دیار کریمان بود.

با ما در سفر به شاهزاده کرمانی ها،‌ همراه باشید.

داستان کرمان: روایت شگفتی ها

پهناور ترین استان کشور را باید در دیار کریمان جستجو کرد. جایی که گنجینه ای بی نظیر از ظرفیت های گردشگری متنوع بوده و از باغ های سرسبز و درختان سر به فلک کشیده تا باغی که میوه درختانش از سنگ است، حکایت های جالبی را برای گردشگران و کرمان دوستان به ارمغان می آورد.

در کرمان، ارگ های تاریخی، شهرت جهانی دارد که ارگ بم، سمبلی از تاریخ و شکوه دیار کریمان، تنها مشتی نمونه خروار است. بزرگ ترین بنای خشتی جهان،‌ افتخار کرمان و ایران، در کنار جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوان، کرمان را یکی از مقصدهای گردشگری اسرار آمیز ایران همچون زابل سیستانی ها کرده است.

کرمان از نظر موقعیت جغرافیایی، با ۴ استان کشور همسایه است که زاهدان در شرق، یزد در شمال، هرمزگان در جنوب و استان فارس در غرب از آن جمله است. در سفر به کرمان، فرصت های گردشگری دریایی و تاریخی برای شما در جنوب و غرب این استان زر خیز وجود دارد.

روایتی از معماری باغ ایرانی

داستان باغ ایرانی که اخیرا به فهرست میراث یونسکو نیز اضافه شده است، بخشی از شکوه دیار کریمان را بازگو می کند. این باغ که به نام باغ شازده یا شاهزاده شناخته می شود، از جمله باغ های تخت ایرانی بود که در دامنه ارتفاعات چوپار قرار دارد.

در ادبیات ایران به باغ ایرانی “باغ سرا” یا پردیس یا فردوس گفته می شده است. واژه باغ ایرانی جدید و ترجمه پرشن گاردن است. این ویدیو شما را با باغ ایرانی فین کاشان آشنا می کند.

باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصر به فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد. دوم: محصور است با دیوارهای بلند سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. این سه مشخصه باغ های ایرانی را متمایز می کند.

در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند آن را با مشخصه و نام «پرشن گاردن» وصف کردند. باغ ایرانی یا «باغ سرای» به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است.

در این ویدیو با مختصات باغ ایرانی همدان آشنا می شوید.

 نمونه این گونه باغ‌ها را می‌توان در طبس، یزد، گناباد، و همدان و کاشان و بسیاری دیگر از مناطق کویری مشاهده کرد که در ۲ ویدیو بالا، به شماری از آن ها اشاره کردیم.

یکی از مشخصه‌های باغ ایرانی عبور جوی آب در داخل باغ است که معمولاً در این باغ سراها در وسط باغ استخر و یک عمارت و یا ساختمان تابستانی وجود داشته است.

بعضی باغ‌ها بصورت چار باغ بوده و آب را در ۴ مسیر عبور می‌داده‌اند. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشهٔ معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش کبیر شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت‌ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌ است. در دورهٔ ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دورهٔ اسلامی نیز ادامه یافت.

اگر می خواهید درباره معماری و فلسفه باغ ایرانی بهتر و بیشتر بدانید، ویدیوی زیر در ۵۸ دقیقه شما را با این جلوه ای کهن از تاریخ و هنر این مرز و بوم آشنا می کند.

برای رفتن به این باغ، از مرکز کرمان می توانید با طی کردن حدود ۴۰ کیلومتر به سمت جنوب شرقی، به سمت ماهان بروید که یکی از مقصدهای گردشگری این استان زر خیر در دامنه کوه های تیگران را شامل می شود. در ۶ کیلومتری شهر ماهان، نگینی سرسبز را در دل کویر به نظاره خواهید نشست که چشم اندازی منحصر به فرد دارد.

گفته شده که تاریخ احداث این باغ تخت که در واقع در مسیر جاده ابریشم قرار داشت، مربوط به عصر قجر است و دوران فرمانفرمایی عبدالحمید میرزا ناصر الدوله که پس از مرگش، ساخت بنا ناتمام ماند.

تصویر برداری هوایی از باغ شاهزاده کرمان را در ویدیو زیر تماشا کنید.

ساختاری که برای معماری باغ ایرانی در نظر گرفته می شود را به وضوح می توان در باغ شازده ماهان مشاهده کرد. دو استخر بزرگ در برابر اولین تخت و مقابل بنای اصلی و همچنین ورودی باغ ایجاد شده که دارای فواره های بلند و پر آب است که به ارتفاع قابل ملاحظه ای پرت می شود. منبع تامین آب این باغ از قناب تیگران ماهان بوده که از ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می گیرد و از مرتفع ترین سطح،‌ وارد باغ می شود.

بنای اصلی باغ تخت شاهزاده ماهان در بالاترین تخت، بنای سر درخانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی، مماس به دیوار اصلی و خارج از آن قرار دارد و معماری جذابی را در معرض دید عاشقان معماری ایرانی قرار می دهد.

توجه داشته باشید که این باغ زیبا، در مساحتی به وسعت حدود ۵ هکتار و در ساختاری مستطیل شکل بنا شده و حدود ۵ درصد سیب دارد. در ساخت بنا، از آجر و اندود استفاده شده و مخلوط قلوه سنگ و ملات نیز برای سطوح کف استفاده گردیده.

شاهزاده ماهان: بزرگترین باغ ایرانی

بزرگ ترین باغ ایرانی و افتخار کرمانی ها، در مسیر کرمان به بم قرار داشته که بخشی از جاده کهن ابریشم بود. جایی که برای احداث یک باغ اشرافی که مشرف بر کویر سوزان باشد، موقعیتی مطلوب دارد. شکوهی در دل کویر را می توان در این نگین جذاب کرمانی ها مشاهده کرد. شازده کرمانی ها را نگین انگشتر کرمان می دانند که یک سبزی در بطن کویر است.

خاک حاصل خیز کرمان و آفتاب کافی و وزش باد ملایم در کنار دسترسی به قنات ها، ظرفیت های طبیعی لازم را برای احداث چنین عمارتی در دل کویر فراهم کرده است که تحسین هر بیننده ای را به همراه دارد. حضور یک باغ سرسبز در دل کویر، غیر ممکن به نظر می رسد،‌ اما در دیار شگفتی های ایران، هر چیزی، امکان پذیر و منحصر به فرد است.

شاهزاده کرمانی ها، امروزه یک مقصد گردشگری تمام عیار در دیار کریمان بوده و سالانه صدها هزار نفر از هموطنان و گردشگران خارجی، از این عمارت زیبا دیدن می کنند. امکاناتی همچون هتل و رستوران در این باغ زیبا در دسترس علاقمندان به کرمان گردی قرار دارد. وقتی از درب ورودی، وارد باغ می شوید، شماره ثبت ۹۶۶ خودنمایی می کند.

ساخت باغ ابتدا توسط محمد حسن خان، سردار ایروانی در سال ۱۲۷۶ آغاز شد. بنای درون آن نیز در دوره  حکومت عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (نوه دختری ناصرالدین شاه) بر کرمان طی یازده سال حکمرانی او از ۱۲۹۸ هجری قمری تا ۱۳۰۹ هجری قمری ایجاد گردید و با مرگ وی بنای آن به صورت نیمه تمام رها شد.

در ادوار مختلف به دلیل دگرگونی هایی که در شرایط سیاسی و اجتماعی به وجود آمد، به متروکه ای تبدیل شد و خسارت های فراوانی به آن وارد گردید اما همه ی این نامهربانی ها را تاب آورد. این باغ در دهه ی پنجاه توسط میراث فرهنگی وقت، از مالکان خصوصی خریداری شد و در سال ١٣۵٧ خورشیدی مرمت گردید.

در جریان زلزله سال ١٣۶٠ باز هم آسیب هایی به باغ وارد آمد که در آستانه برگزاری کنگره خواجوی کرمانی، مورد مرمت قرار گرفت و تا به امروز حفظ و نگهداری می شود. جلوه های تماشایی این باغ و ارزش معماری آن سبب گردید تا نامش در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳ با شماره ی ۱۰۱۲ در فهرست آثار ملی ایران قرار بگیرد.

پوشش گیاهی باغ در دو طرف نهر و آبشارها، پیاده راه های محور مرکزی باغ قرار دارند که با دو ردیف باغچه احاطه شده اند و دارای پوشش گیاهی متنوعی هستند.

این پوشش شامل:

• درختان همیشه سبز و باد شکن شامل درختان سوزنی برگ مانند کاج ها، سروها
• درختان سایه دار شامل درختان برگ پهن مانند نارون وحشی و چتری، زبان گنجشک نارون، چنار و سپیدار که علاوه بر ایجاد سایه نسبت به آب و هوای منطقه نیز مقاومت دارند.
• گیاهان زینتی شامل سروهای زینتی پیراکانتا و گونه‌های ارس زینتی و شیر خشت که گل های ریز در زمستان می‌دهد.

فواره های نگین کرمانی ها

یکی از جذاب ترین صحنه ها در باغ شاهزاده جهانی کرمان، فواره های آن است که همانطور که در بالا ذکر شد، از قنات های کرمان تامین می شود. در واقع، فواره ها و سیستم آب رسانی، از جمله ویژگی های بارز باغ های ایرانی بوده که در بسیاری از این ظرفیت ها که در بالا به آن ها اشاره کردیم، فواره و حوض بزرگ، بخشی از ساختار معماری منظر را تشکیل می دهد.

وجود آبشارها و فواره ها و جریان آب در سطوح عمودی و افقی و استفاده از شیب زمین برای هدایت مطلوب آب، موضوعی است که به خوبی در باغ شازده کرمان دیده می شود و هنرمندی معماران خلاق آن را به رخ می کشد.

در واقع، جریان آب درقالب یک جوی (محور آبی) ، از جلوی عمارت بالاخانه تا سردر ورودی ادامه دارد و در دو طرف آن دو حوض بزرگ یا استخر دیده می شود. این آب با جاری شدن در باغ شازده کرمان، دو نقش عمده ایفا می کند.

یکی، آبیاری گیاهان و دیگری، معماری منظر و اعطای منظره ای زیبا به باغ تاریخی.

البته ناگفته پیداست که وجود فواره ها در باغ شازده و حوض های بزرگ آن، طراوتی خاص به فضا افزوده و حال و هوای رمانتیکی در آن ایجاد کرده است. در طراحی این فواره ها، اصول مهندسی رعایت شده است و به همین خاطر، فواره های شازده را باید هوشمند دانست.

فواره های شازده در سرزمین شگفتی های کرمان،‌ تنها بر اساس نیروی جاذبه زمین و اختلاف ارتفاع بنا شده و بددون استفاده از هیچ نیروی دیگری فعال هستند.

در این سیستم از خمره هایی استفاده شده که در نتیجه ی اتصال به یکدیگر می توانند مانند لوله های ساختمان ایفای نقش کنند. آب جاری در باغ در داخل این خمره ها جریان می یابد تا اینکه به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در سیستم های لوله کشی امروزی دارد، می رسد و از آنجا به بیرون فوران می کند.

عجایب طراحی فواره های یکی از باغ های ایرانی (فین کاشان) را در زیر مشاهده کنید.

اگر به این باغ زیبا مراجعه کنید، با صحنه های جالبی مواجه می شوید که رقص فواره ها در میان باغ شاهزاده از دیدنی ترین و شگفت انگیز ترین قسمت های آن به شمار می رود که می توان آنها را در زمره ی زیباترین فواره های باغ های ایرانی به شمار آورد.

ناگفته پیداست که تعداد زیادی از این فواره ها در باغ شاهزاده وجود دارند و کمتر باغی را می توان یافت که این تعداد از فواره را در خود جای داده باشد. نکته ی جالب توجه این است که نمونه ی فواره های موجود در دو حوض اصلی باغ، کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و به احتمال زیاد، ساخت آنها از شناخت باغ ها و چشمه‌های اروپایی نشأت می گیرد.

معماری ایرانی باغ شاهزاده

باغ شاهزاده را باید یکی از جلوه های معماری ایرانی در جنوب کشور دانست. باغ تخت که ساختار مسطح و پله پله داشته و حصاری بلند در اطراف، آن را احاطه کرده که از ویژگی های باغ ایرانی به شمار می رود.

همانطور که گفتیم، در هنگام ورود، زیبایی سردر کم نظیرش شما را غرق در خود خواهد کرد و شاید همین سردر چشم نواز است که این باغ را از سایر همتایان خودش متمایز می سازد. باغ ها در دوره قاجار به صورت شکارگاه‌ها، بُستان ها، باغ قلعه‌ها و باغ سکونتگاه‌ها ساخته می شدند و در این میان، باغ شاهزاده نیز با کاربری سکونتگاهی و تفرجگاهی شکل گرفت.

سکونت گاه بودن باغ را  می توان به واسطه دو محوطه وسیع و محصور با نرده های چوبی در جلوی دو بنای مهم باغ یعنی سردرخانه و بالاخانه سکونتگاه بودن باغ مشاهده کرد. در واقع معماری باغ شازده با استفاده از عناصر معماری و شیوه های ساخت به گونه ای احداث گردیده که بتواند امکان حداکثر استفاده از مناظر بدیع داخلی و خارجی را فراهم آورد.

با قرار گرفتن در طبقه ی بالای سردر، از یک سو می توان به تماشای جلوه های بدیع باغ نشست و از سوی دیگر از تماشای منظره کوه لذت برد. از زیبایی های باغ که بگذریم کوشک یا عمارت هایی را در دو مجموعه شرقی و غربی می بینیم که به صورت دو طبقه ساخته شده و از عناصر معماری ایرانی بهره برده اند. همه ی بناهای موجود در باغ، مماس به دیوار اصلی و خارج از آن قرار دارند و هنر بی بدیل معماری را در جای جای آنها می توان لمس نمود.

در ساخت باغ، از آجر و ملات استفاده شده و هنر کاشی کاری را در سراسر این عمارت جذاب قجری مشاهده می کنیم. دیواره باغ را کاهگل پوشانده و البته سردرخانه و بالاخانه، ترکیبی از آجر و ملات است. نقوش هندسی در جای جای باغ وجود دارد که ظرافت تبع معماران را اثبات می کند.

سر در خانه باغ شاهزاده کرمان

معماری قجر این باغ ایرانی، ظرافت های بسیاری در خود جای داده است که یادآور درونی ها و اندورنی های خانه های تاریخی ایران در تبریز و کاشان و اصفهان و یزد و شیراز است. قبل از قرار گرفتن در فضای جذاب باغ شازده، می بایست از راهروی ورودی تنگ عبور کرده و بعد از کمی توقف در هشتی در طبقه همکف سردرخانه، وارد باغ شوید. از همانجا، تماشای منظره حیرت انگیز باغ، نظر شما را به خود جلب می کند.

گفته شده است که صاحب این عمارت، ستم هایی را به مردمان روزگار خود روا می داشت و هنگامی که معمار سردر باغ، مشغول به تکمیلش بود، خبر مرگ شاهزاده را به اطلاع وی رساندند.

گویا وی از شدت خوشحالی تغار گچِ در دستش را محکم به دیوار می کوبد و پس از رها کردن کار از آنجا می گریزد. حالا این جاهای خالی یادمانی از یک خاطره ی تاریخی هستند که بر سردر باغ شاهزاده جا خوش کرده اند. این بنا هم نقش ورودی دارد و هم به دلیل وجود اتاق هایی در طبقه ی بالایی آن به عنوان سکونتگاه و منظرگاه ( محلی برای تماشای مناظر ) نیز کاربرد داشته است.

اگر از بیرون به باغ نگاه کنید، سردر در یک تو رفتگی نسبت به دیوار باغ قرار داشته و در داخل نیز متوجه بیرون زدگی آن به میزان قابل توجهی هستیم.

دروازه ورودی با ارتفاع ۳ متر در میان بنای سردرخانه جای گرفته است و استوار و پابرجا از مهمانان استقبال می کند. پس از عبور از زیر این دروازه، به وسیله ی فضای واسطی به طول ۵/۱۰ و عرض ۵/۹ متر به درون باغ هدایت می شوید و پله هایی را خواهید دید که هر یک به صورت دو پله اریب، با پاگردهای مثلثی شکل در گوشه های آنها به اتاق های جانبی منتهی می شوند.

سردر باغ همچون یک قاب عکس، تصویری از این اثر را پیش چشم شما قرار می دهد و با ایستادن در زیر طاق آن چشم اندازی از باغ، بنای اصلی و حوض‌ها و فواره‌ها را خواهید دید که شاید زیباترین تصویر را در ذهن شما ثبت کند. تصویری از رقص آبشارها و فواره ها با پس زمینه ای از بلندی ها و قله ی پر برف جوپار… پس از این تصویر شکل کلی باغ با محور مرکزی، آبشارها، پیاده راه ها و ردیف های منظم درختان، سطوح شیب دار سکوهای مرکزی و کرت های میوه، به چشم تان می آیند و در نهایت بنای سفید رنگ بالاخانه خودش را آشکار می سازد.

علاوه بر این ورودی، راه های دیگری نیز برای ورود به باغ وجود دارند که به عنوان ورودی های فرعی در دو ضلع طولی مجموعه قرار گرفته اند.

بالاخانه و باغ خلوت شاهزاده کرمان

از جمله دیگر بخش های باغ می توان به بالاخانه یا شاه نشین اشاره کرد که در بالاترین قسمت مجموعه واقع شده است. اگر بر روی سطح حیاط که با مخلوطی از قلوه سنگ و ملات سیمان پوشانده شده است راه بروید، به بالاخانه می رسید.

در میان باغ به اولین سطح تخت وسیع می رسیم که از سکوی میانی با عرضی برابر عرض بنای سردرخانه و کرت ها (باغچه های میوه) در جوار آن تشکیل شده است. سکوی وسط این تخت درست در جلوی ورودی بالاخانه قرار دارد و دسترسی به طبقه ی دوم بالاخانه را از طریق پلکان داخلی میسر می سازد.

توصیه های کرمان گردی

۱- در سفر به دریار کریمان، از اطلاعات اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی استان کرمان استفاده کنید.

۲- فرصت های اقامتی و رزرو بلیط هواپیما را از ظریق زورق و پین تا پین خریداری کنید.

۳- جیرفت، یکی از مقصدهای طبیعت گردی و باستانی کرمان است که برای سفر به آن از مرکز کرمان،‌ می توان با اتوبوس و خودروهای خطی از پایانه مرکزی به آن جا سفر کرد.

۴- توصیه های  تریپ ادوایزری ها و لونلی پلنتی ها در سفر به کرمان می تواند شما را به مقصدهای گردشگری جذاب و جالب آشنا کند.

۵- یکی از نمادهای باغ ایرانی، شاهزاده کرمان است. دیگر مقصدها را می توان در این گفتار مشاهده نمود.

۶– کپرهای کرمان، یکی از مقصدهای گردشگری هیجانی و خودمانی این استان زر خیز است که مخاطبان بسیار دارد.

۷- امکانات اقامتی و رفاهی باغ شاهزاده کرمان را از اداره گردشگری کرمان  و موسسات گردشگری مرکز شهر استعلام کنید.

۸- یکی از حمام های دیدنی و تاریخی ایران (گنجعلی خان) در این استان است که دیدنش را توصیه می کنیم.

۹- اقامت در هتل باغ شاهزاده کرمان را از طریق درگاه اطلاع رسانی آن بررسی کنید.

نوروز ۹۶، بیش از ۳ میلیون گردشگر از سراسر ایران و جهان به دیار کریمان آمد. کرمان، در زمره ۴ مقصد اول گردشگری ایران قرار دارد و فرصت های اقتصادی و گردشگری و سرمایه گذاری بسیاری در عصر اقتصاد مقاومتی در اختیار علاقمندان به سرمایه گذاری در عرصه های مختلف قرار می دهد.

از گنج دیار کریمان، بیشتر استفاده کنیم.