رویکرد «شوک و مرگ»؛ روش جدیدی که انسان را به درمان ایدز بسیار نزدیک ساخته است

واژه «درمان» واژه ای است که معمولاً در مورد بیماری ایدز به کار برده نمی شود. از ۳۵ سال پیش که اولین موارد ابتلا به ویروس اچ آی وی، که ویروس مسئول بیماری ایدز است، کشف شد پزشکان و محققان درمان این بیماری را تنها رویایی دست نیافتنی و حداقل در دوردست تصور می کرده اند. ناامیدی و کشف نشدن روش درمانی برای بیماری ایدز در این موضوع نهفته است که ویروس اچ آی وی با هر ویروس دیگری که انسان با آن روبرو شده متفاوت است. این ویروس سلول های سیستم ایمنی بدن را نابود می کند؛ همان سلول هایی که ظاهراً باید در مقابل این ویروس نیز مانند ویروس ها و عوامل بیماری زای دیگر مقابله کرده و آن ها را نابود سازند.

علاوه بر این، ویروس مولد بیماری ایدز در درون سلول های ایمنی بدن لانه گزیده، به کمین می نشیند و زمانی که قدرت دفاعی سیستم ایمنی به کمترین حد ممکن برسد آخرین حمله مرگبار خود را به شکل یک شبیخون شبانه انجام می دهد که چیزی جز مرگ را در پی نخواهد داشت. نمی توان گفت که این حمله نهایی ناخوشایند چه زمانی اتفاق می افتد و گاه چند ماه پس از ورود عامل بیماری به داخل سلول های ایمنی و گاه سال ها بعد از آن رخ می دهد. اما این روزها برای اولین بار از تاریخ شروع اپیدمی ایدز که تاکنون بیش از ۳۷ میلیون نفر را در سراسر جهان به خود مبتلا کرده، محققان با ملاحظات و احتیاط هایی چند بیش از پیش به دستیابی به یک روش درمانی امیدوار شده اند و قصد تحقق آن را دارند.

محققان دیگر روش های پنهان شدن و تکثیر ویروس اچ آی وی در سلول های ایمنی بدن انسان و دور ماندن از چشم های تیزبین این سیستم قدرتمند را شناسایی کرده اند و پیشنهادهای جالب و ظاهراً عملی در مورد روش هایی برای بیرون کشیدن این ویروس مرگبار از مخفیگاه و نابودی آن دارند. از این رو موسسه ملی سلامت ایالات متحده در کنار چند موسسه دیگر سرمایه گذاری گسترده ای بر روی این پروژه تحقیقاتی کرده اند تا نه تنها راهی برای درمان بیماری ایدز پیدا کنند بلکه به طور کلی این بیماری را ریشه کن نمایند. روونا جانستون، مدیر و مسئول یکی از این موسسات تحقیقاتی می گوید:” قطعاً ایدز قابل درمان است سوال بزرگ این است که چگونه”.

پزشکان امروزه مشکلی با کنترل کردن ویروس اچ آی وی و بیماری ایدز در افرادی که به آن مبتلا می شوند ندارند و این مهم با بهره گیری از داروهای آنتی رترووایرال (antiretroviral) ممکن شده است که ویروس را پس از راه یافتن به درون سلول های سالم از تکثیر و ازدیاد و همچنین انتقال به دیگر سلول ها باز می دارد. اگر ویروس اچ آی وی نتواند نسخه های جدیدی از خود تولید کرده و به عبارت ساده تکثیر کند، دیگر نمی تواند سول های سالم جدیدی را مبتلا سازد. از این رو زندگی سالم تر و طولانی تری در انتظار شخص مبتلا به ویروس اچ آی وی خواهد بود. اما در حالی که این داروهای امروزی بسیار قدرتمند هستند اما برای سرکوب کردن ویروس بیماری باید به صورت روزانه مصرف شوند و نمی توان بدن را از سلول های آلوده شده به ویروس پاک کرد.

گاهی نیز ویروس اچ آی وی برای این که قدرت خود را حفظ نماید و از درافتادن با سلول های سیستم ایمنی بدن دوری کند دست به تولید نسخه های جدیدی از خود نمی زند اما به حالت پنهان و مخفی در درون سلول های آلوده باقی می ماند. دکتر رابرت سیلیسیانو، استاد کالج پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز که برای اولین بار حالت سکون و کمون این سلول های مرگبار را شناسایی کرد در این باره چنین می گوید:” این داروها به میزان قابل توجهی در جلوگیری از تکثیر ویروس [اچ آی وی] موفق بوده اند. مشکل این است که نوعی از ویروس اچ آی وی نیز وجود دارد که تکثیر نمی شود و در حالت خوابیده است و تحت تاثیر این داروها قرار نگرفته و توسط سیستم ایمنی نیز شناسایی نمی شود”.

ویروس هایی وجود دارند که به محض متوقف شدن مصرف دارو یا مصرف نامنظم آن ها توسط بیمار با قدرت بازگشته و روند مخرب خود را از نو آغاز می کنند. اما اخیراً در کنفرانسی که در زمینه مبارزه با ویروس های بازگشتی و فرصت طلب در بوستون برگزار شد محققان توانستند شواهد و مدارکی را ارایه دهند که نشان می داد می توان این سلول های پنهان و باهوش را، دستکم در حیوانات، فعال کرده و از بین برد. دکتر دن باروخ و همکارانش در مطالعه ای بر روی یک نوع ویروس مولد بیماری ایدز که میمون ها را آلوده می سازد نشان دادند که دارویی که سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و ویروس به خواب رفته و پنهان را دوباره فعال می سازد در ترکیب با یک آنتی بادی قدرتمند که می تواند سلول های آلوده به اچ آی وی را غیرفعال سازد، از بازگشت ویروس اچ آی وی در ۵ حیوان از ۱۱ حیوان مورد بررسی قرار گرفته جلوگیری می کند؛ حتی پس از این که مصرف داروهای سرکوب کننده ویروس به مدت ۶ ماه متوقف شد.

در میمون هایی که ویروس اچ آی وی آن ها بازگشته بود نیز تعداد ویروس و قدرت مخرب آن ۱۰۰ برابر کمتر از میمون هایی بود که اصلاً مورد درمان قرار نگرفته بودند. دکتر باروخ در این باره می گوید:” فکر می کنم داده های ما این احتمال را افزایش می دهند که دستیابی به یک روش درمانی عملی امکان پذیر باشد. این داده ها سطحی از پتانسیل موثر بودن را به اثبات می رسانند؛ دستکم در حیوانات، که تا جایی که من می دانم قبلاً دیده نمی شد”. این واقعیت که در نزدیک به نیمی از این حیوانات رشد و افزایش شدید در تعداد ویروس های اچ آی وی، که معمولاً دو هفته پس از توقف مصرف داروهای ضد ویروس رخ می دهد، دیده نمی شود، نشان می دهد که، به گفته دکتر باروخ، رویکرد «شوک و مرگ» به طور موثری این اندوخته های ویروسی پنهان و فرصت طلب را مورد هدف قرار می دهد.

این پیشرفت امیدواری تازه و قابل توجهی را در جبهه بعدی مبارزه با بیماری ایدز و درمان آن ایجاد می کند که می تواند به رهایی یافتن افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی از چنگ این ویروس مرگبار و شاید نیز کاهش و از بین بردن وابستگی آن ها به داروهای ضدویروس برای زندگی بیشتر منجر شود. این روش جدید هنوز در انسان مورد آزمایش قرار نگرفته است و چنین کاری تا چند سال دیگر امکان پذیر نخواهد بود. اما کشف این روش تازه امیدها به درمان بیماران مبتلا به ویروس اچ آی وی  را افزایش می دهد. از روزی که بیماری ایدز همه گیر شد تاکنون تنها یک نفر توانسته به طور کلی از عامل این بیماری پاک شده و به اصطلاح درمان شود. تیموتی ری براون یک مرد آمریکایی اکنون ۵۲ ساله است که در سال ۱۹۹۵ و در حالی که در آلمان درس می خواند متوجه شد که به این ویروس مرگبار مبتلا شده است.

وی با استفاده از ترکیبی از داروهای ضد ویروس های بازگشتی توانست ۱۰ سال بیماری خود را تحت کنترل داشته و از پیشرفت آن جلوگیری نماید تا این که مشخص شد وی به یک بیماری مرگبار دیگر نیز مبتلا شده است: سرطان خون، که البته پزشک معالجش اعلام کرد هیچ ارتباطی با ویروس اچ آی وی موجود در بدنش ندارد. برای درمان سرطان مذکور، براون به شیمی درمانی روی آورد و در جراحی و پیوند مغز استخوان نیز انجام داد تا جایگزینی برای سلول های بدخیم سرطان خون و سیستم ایمنی خود داشته باشد. پزشک معالج براون که از ابتلای او به ویروس اچ آی وی مطلع بود به دنبال اهدا کننده ای بود که سلول های مغز استخوان او دارای جهش هایی باشند که امکان آلوده شدن سلول های پیوندی جدید به ویروس اچ آی وی را غیرممکن سازد.

براون به محض انجام جراحی های پیوند مغز استخوان، دست از مصرف داروهای ضد ویروس های برگشتی برداشت و بیش از یک دهه بعد آزمایشات انجام شده نشان داد که هیچ گونه ویروس فعال اچ آی وی در بدن او وجود ندارد. وی هنوز هم تنها شخص با آزمایش مثبت آلودگی به ویروس اچ آی وی است که حتی با قطع مصرف داروهای بازدارنده نیز هنوز هیچ سطحی از فعالیت ویروس در بدن او دیده نمی شود. بیماران بسیاری تاکنون سعی کرده اند از روش درمانی مشابه او برای درمان بیماری خود استفاده کنند اما در هر کدام ویروس اچ آی وی بعد از مدتی بازگشته است. مورد عجیب براون نشان می دهد که درمان بیماری ایدز و از بین بردن ویروس اچ آی وی امکان پذیر است اما شاید نیل به این مهم مستلزم از بین بردن رد تمامی ویروس های اچ آی وی در بدن افراد بیمار باشد.

دکتر استیون دییکس، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو با اشاره به این موضوع چنین می گوید:” [برای رسیدن به این هدف] باید تا حد ممکن به از بین بردن تمامی ویروس ها نزدیک شوید. آخرین ویروس باقیمانده می تواند بار دیگر برخیزد و شما را به پایان زندگی برساند”. حتی اگر از بین بردن تمامی ویروس های اچ آی وی در بدن بیمار امکان پذیر نباشد نیز به باور محققان می توان سیستم ایمنی بدن بیمار را طوری بازسازی کرد که بتواند تمامی ویروس های بازمانده را از بین ببرد. متخصصان سرطان نیز از همین روش برای مبارزه با سرطان و از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند و با برنامه ریزی مجدد سیستم ایمنی بدن برای حمله به سلول های سرطانی بدخیم در این امر بسیار موفق بوده اند.

بدین ترتیب محققان در زمینه مبارزه با بیماری ایدز امید زیادی دارند که بتوانند با استفاده از روش های تجربی و موثر استفاده شده در درمان بیماری سرطان به نتایج مشابهی دست یابند. علاوه بر رویکرد موسوم به «شوک و مرگ» روش دیگری نیز برای غیرفعال کردن و خلع سلاح کردن ویروس ایدز وجود دارد که هنوز باید بر روی آن کار شود. در این روش، ویروس اچ آی وی برای همیشه در درون سلول آلوده سیستم ایمنی بدن حبس می شود به طوری که دیگر هیچ گاه توان فعالیت مجدد با بازنخواهد یافت.

همچنین محققان در حال آزمایش روش های ژنتیکی هستند که می توان با استفاده از آن ها ویروس اچ آی وی را از سلول های آلوده شده بیرون کشید. هنوز کسی امید ندارد که در یک سال آینده درمانی برای بیماری ایدز و از بین بردن ویروس اچ آی وی پیدا شود اما محققان بیش از هر زمان دیگری باور و ایمان دارند که درمان این بیماری ممکن بوده و مسیری که در حال حاضر در پیش گرفته اند به پیدا کردن راهی برای رسیدن به این هدف بزرگ منتهی خواهد شد.

به مناسبت روز جهانی ایدز؛ هر آنچه باید درباره این بیماری بدانیم

چهره های مشهوری که به دلیل ابتلا به ایدز جانشان را از دست دادند

کشورهایی که بیشترین آمار مبتلایان به بیماری ایدز را در دنیا دارند

در چه سنی آزمایش HIV بدهیم بهتر است؟