روستای میمند، یادگاری از مهرپرستانِ ایرانی

گزارش سفر به میمند شهر بابک، روستایی صخره‌ای و دستکند

روستای میمند کرمان که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده است یکی از منحصربه‌فردترین روستاهای ایران بشمار می‌رود و من این فرصت را پیدا کردم تا سفری یک‌روزه به این منطقه داشته باشم و خانه‌های دست‌کند و معماری عجیب آن را از نزدیک ببینم.

شاید بد نباشد یادآوری کنم که قبلا در مورد ارگ بم در استان کرمان، روستای درک در استان سیستان‌وبلوچستان و قلعه سریزد در استان یزد برایتان نوشتم و گزارش امروز را به معرفی «روستای تاریخی میمند» در استان کرمان اختصاص داده‌ام.

برای آشنایی با این ظرفیت گردشگری حیرت‌انگیز از شما دعوت می‌کنم تا انتهای این گزارش همراه من باشید.

روستای میمند، یادگاری از مهرپرستانِ ایرانی

روستای میمند در استان کرمان و در شهر بابک در شمال شرقی شهر کرمان واقع شده. پس از عبور از یک مسیر نیمه بیابانی، می‌توان از دور خانه‌های غار مانندی را دید که همگی در کنار هم و به فرم نیم‌دایره در مساحتی نه چندان بزرگ قرار دارند.

پس از عبور از کیوسک نگهبانی که در ورودی روستای میمند کرمان قرار دارد، با یک تابلوی سنگی مواجه شدیم که روی آن نوشته بود «پروژه بزرگ روستای تاریخی میمند». کمی جلوتر از این تابلو و در سمت چپ، ساختمان تازه‌ساخت یک طبقه‌ای وجود داشت که در واقع کارگاه نمدمالی بود و مردی مشغول آماده سازی نمد برای ساخت کلاه‌نمدی بود.

پس از عبور از این کارگاه، چند پله از سطح گذر اصلی پایین رفتیم و وارد غاری با دری کوتاه و کوچک شدیم که گفته می‌شد حمام است. جذابیت این «کیچه‌»های نیمه تاریک با سقف‌های کوتاه در این بود که هوای خنکی داشتند. یعنی با اینکه هوای بیرون تقریبا گرم بود اما وقتی پا به درون هر کدام از این دخمه‌مانندها می‌گذاشتیم، به وضوح تفاوت دمای فضای داخلی و بیرون را متوجه می‌شدیم. گفته می‌شد درجه حرارت این اتاق‌ها حدود ۵ درجه متفاوت از بیرون است.

باید بدانید که روستای ۳ هزارساله میمند شهربابک تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز به روش سنتی و قدیمی زندگی می‌کنند. حتی اهالی آن در زبان و گویش خود همچنان از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌کنند.

در مقابل برخی خانه‌ها پیرزن‌ها با لباس‌های رنگی و محلی خود نشسته بودند اما تقریبا هیچ تعاملی با گردشگران نداشتند. من از یکی از این خانم‌های پیر اجازه خواستم تا از دستش عکس بگیرم اما خانم میان‌سالی که در کنارش نشسته بود با عصبانیت گفت که چنین حقی ندارم. گفتم فقط از دست ایشان عکس می‌گیرم نه از صورتشان که آن خانم با لحن تندی به پیرزن گفت دست و صورتت را بپوشاند. من معذرت‌خواهی کردم و داشتم از مقابلشان رد می‌شدم که پیرزن گفت ۵۰ هزار تومان به من بده تا بگذارم از دست‌هایم عکس بگیری. من هم لبخند زدم و رد شدم.

این رفتار برایم عجیب بود و با خودم تصور کردم با اینکه زندگی‌ این مردم بسیار ساده و عاری از هرگونه وسیله یا امکانات دنیای امروزی است، اما به این خاطر که گردشگران زیادی به این روستای تاریخی رفت‌وآمد می‌کنند، ساکنین آنجا راه و روش تجارت و کسب درآمد از ساده‌ترین مسائل را به‌خوبی آموخته‌اند. این موضوع را می‌شد در کنار گذر اصلی روستا هم به وضوح دید؛ در کنار این کوچه‌ی خاکی زنان دستفروشی نشسته بودند که از ادویه تا سوغات کرمان را برای فروش بساط کرده بودند.

در همین مسیر گوسفندانی هم در رفت‌وآمد بودند که نشان می‌داد مردم این روستای کوچک و تاریخی از طریق دامداری امرار معاش می‌کنند.

جذابیت دخمه‌های دستکند روستای میمند کرمان در این بود که درهای ورودی آنها همگی چوبی بود اما با پارچه‌های رنگی و زیبا آن را مزین کرده بودند که هوا به داخل خانه در رفت‌وآمد باشد. همچنین در سقف ورودی درها اغلب گیاهانی را می‌شد دید که برعکس (رو به زمین) روییده بودند که منظره جالبی ایجاد کرده بود.

روستای میمند در استان کرمان مجموعا ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق دارد. برخی محققان معتقدند که این خانه‌ها حدود ۱۲ هزار سال قدمت دارند. در مورد ساخته شدن این دخمه‌ها هم نظرات و فرضیه‌های گوناگونی مطرح است.

برخی از باستان شناسان بر این عقیده‌اند که ساخته شدن این حفره‌ها به عنوان خانه در دل کوه‌ها به دلایل مذهبی بوده است چرا که مردم روستای میمند قبل از پیدایش زرتشت مهر پرست بوده‌اند و از نظر آن‌ها، کوه عنصری مقدس بوده است. همین اعتقاد باعث شده تا به کندن خانه در دل این کوه‌ها روی بیاورند و آنها را به پرستش‌گاه خود تبدیل کنند.

مهرپرستان کوه را نماد استواری، توان، پایداری و اراده می‌دانستند. یکی از ارکان این آیین مهرپرستی مبتنی بر شکست ناپذیری و جاودانگی پدیده‌ها است و همین عقیده آن‌ها را به سوی تقدیس کوه‌ها کشانده است.

حجاران میمندی هم که مهرپرست بوده‌اند، عقاید و باورهایشان را در معماری سکونتگاه‌هایشان پیاده کرده‌ و به نمایش گذاشته‌اند.

در روستای میمند کتیبه‌ای ارزشمند و تاریخی پیدا شده که بعد از رمز گشایی آن این مضمون به دست آمده است: «روزی که کوه‌ها شکاف بردارند افسانه‌های میمند به حقیقت می‌پیوندد و گنجینه‌های میمند پدیدار می‌شوند. اما فقط یک نفر که از طرف خورشید آمده باشد می‌تواند به آن‌ها دست پیدا کند.»

اما واقعیت این است که هنوز انگیزه‌ی اصلی از ساخته شدن این خانه‌ها مشخص نیست.

کیچه‌ها (خانه‌های دستکَند در دل کوه) عموما از چند اتاق، راهرو و طویله تشکیل شده‌اند. دیوارهای اغلب این کیچه‌ها سیاه شده است. دلیلش وجود تنور و فضای شومینه مانندی در دل خانه‌ها بوده که در همان‌جا نان هم پخت می‌کرده‌اند. سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در اتاق‌ها باعث شده تا بدنه داخل آنها ایزولاسیون شده و طول عمر بیشتری پیدا کنند.

در هر یک از اتاق‌ها، تاقچه‌هایی در اندازه‌های گوناگون برای جای رختخواب، ظروف، صندوق، چراغ و … کنده شده‌ است. هر خانه یک ورودی مشترک دارد و طویله و اتاق نشیمن در دو سوی پاگرد قرار دارند.

البته باید بگوییم که همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند و از نظر اندازه و تعداد اتاق‌ها باهم متنفاوت هستند. در آخر هم بگوییم که بزرگ‌ترین کیچه‌‌ی روستای تاریخی میمند شهر بابک از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌کند.