از «کلثوم» تا «لیانا»: جامعه شناسی خودمانی نام گذاری دختران در ایران

نام شما هر چه باشد، تاثیری در هویت مستقل شما و انسانیت شما و طرز فکر شما و میزان درآمد شما نخواهد داشت. در واقع نام انسان ها، قرادادی است ثبت شده برای تشخیص هویت ظاهری افراد و تفکیک آنها در جامعه انسانی و کارکرد دیگری ندارد. یعنی شما را با هر اسم متداول یا غیر متداول در جامعه ای که به دنیا آمده اید یا به جامعه ای مهاجرت کرده اید صدا کنند، هیچ تاثیری در کسب و کار و سبک زندگی شما ندارد. با فهمیدن معنی نام شما نیز نمیتوان به قدرت تعقل، تامل، انسانیت، شرافت، صداقت، هوش و پشتکار و سبک زندگی و کار شما پی برد.

در واقع، نباید انتظاری بیش از یک انتظار معمولی و عرفی از اسامی افراد داشت. اسامی افراد با القابی که جامعه به واسطه منزلت اجتماعی و شغلی اعطا میکند و تابع قواعد و قوانینی است فرق میکند. اسم دائمی است و القاب بعضا موقتی است. مثل آقای رییس جمهور. خانم سخنگو و امثالهم.

در هر جامعه، اسامی افراد تابعی از طرز فکر و فرهنگ و ادبیات همان جامعه است. مذهب هم به نوعی برگفته از اندیشه های مردمان هر جامعه بوده که تاثیر زیادی روی نحوه نام گذارای افراد دارد. در جوامع مذهبی، حضور اسامی مذهبی در نامگذاری کودکان پر رنگ است. نه اصرار بر نام گذاری اسامی مذهبی و متبرکه بر روی کودکان، تضمینی بر مذهبی بودن و مذهبی شدن والدین و کودک دارد، و نه عدم اطلاق اسامی غیر مذهبی روی کودکان، نشان از بی مذهبی  والدین و کودکان در حال و آینده خواهد داشت.

در ایران سه سیستم نامگذاری برای فرزندان وجود دارد. مذهبی (شیعه و سنی و اقلیت‌ها)، ملی باستان‌گرایانه و قومی ‌و محلی که این سیستم در فرآیند نام گذاری کودکان به خصوص دختران نمود عینی دارد. برخی از والدین هم بر اساس وزن و مفهوم نام خانوادگی خود، نام کودک را انتخاب میکنند. مثل ارشک اشکانیان یا محدثه مبلغان. گاهی افراط و تفریط میشود و نام پسران را چنگیز و مغول و گرگعلی و شمشیر و امثالهم میگذارند! اگر چه ثبت احوال خبر میدهد که هزاران اسم عجیب و غریب ایرانیان ثبت شده و آماده تغییر هستیم، اما به نظر می رسد که اموزش عمومی به والدین برای انتخاب عاقلانه اسامی فرزندانشان، بی تاثیر نباشد تا تبعیض ها و تابو ها شکسته شود.

اگر نگاه کنیم به روند نام گذاری اسامی در ایران به خصوص اسامی دختران ایرانی در یک صد سال گذشته، با برداشت ها و تحلیل ها و نکته های جالب توجهی مواجه خواهیم شد که بررسی آنها، ما را با بخشی از تاریخ معاصر و فرهنگ عامه آشنا میکند که در هر کوی و برزن این سرزمین کهن، جلا و نقش متفاوتی دارد. اسامی چون: سکینه، لقا، بخت الملوک، صغرا، عفت، کلثوم، رقیه، محدث الزینب و امثالهم که در ایران عصر قجر و پهلوی و بعضا تا به امروز رواج داشته است و در عصر جدید، اقبال به آن ها کاهش یافته است، همه تا حد زیادی  برگرفته از باورهای مذهبی و اسلامی  والدین در یک صد سال اخیر بوده است.

در عصر غرب زدگی نه فقط در میان ایرانیان بلکه در موج جهانی سازی یا جهانی شدن (زوری یا غیر زوری)، روند نام گذاری کودکان هم دستخوش تغییر اساسی شده است و این تغییر را میتوان حتی در نام گذاری فرزندان سلبریتی های موسیقی و سینما و ورزش (مثل فرزند ویکتوریا بکهام) شاهد بود. فراز و فرودی که فرآیند نام گذارای دختران ایرانی در یک صد سال اخیر طی کرده است و روند نام گذاری ها از کلثوم و کبرا و صغرا به پارمیدا و درمیشکا و آرمیتا تغیر جهت یافته است نشان دهنده این واقعیت است که هنوز برای جامعه نسل هزاره سوم ایران، تاثیر جامعه و فرهنگ و ایدئولوژی در فرآیند نام گذاری قابل توجه است.

چه والدین مذهبی که دوست دارند نام مذهبی برای کودکانشان انتخاب کنند و به این نام صدا زده شوند و چه والدینی که نگاه ایدئولوژیک و مذهبی به فرآیند نام گذاری کودکان ندارند و اسامی با ریشه های ایرانی باستان و بعضا ریشه های غربی بر میگزینند، یک وجه مشترک دارند. وجه مشترک آنها، پذیرش الگوهای رایج و متداول فرهنگ عامه در فرآیند نام گذاری کودکان است. مذهبی ها میخواهند با نام های چند بخشی مذهبی، حس مذهبی بودن را القا کنند و دیگران نیز با اسامی دخترانه غیر متداول در متون مذهبی، نوعی ژست دگر اندیشی و روشن فکری نوین را تداعی میکنند.

در هر حالت، ریشه های استبداد زدگی فرهنگی را میتوان در این دو دیدگاه مشاهده کرد که جامعه عصر نوین، هنوز ارزش های خاص و رویایی برای نام گذاری اسم فرزندان در ذهن دارد. موضوعی که به ان اندازه ای که در ایران مورد توجه است، در خارج از مرزها حساسیت برانگیز نیست.

دکتر ناصر فکوهی، انسان‌شناس معقد است که نام‌ها یکی از پراهمیت‌ترین ابزارهایی هستند که ما برای تحلیل فرهنگ‌ها در دست داریم. فاصله میان مفهوم ایدئولوژیک، هژمونیک و تعریف عمومی یک نام در یک نظام اجتماعی، همگی از مواردی هستند که باید به آنها توجه کرد. هر چند نام‌ها (بنا بر نظریه‌هایی که بیشترین اجماع درباره آنها وجود دارد) صرفا ابزارهای قراردادی در زبان‌ها هستند تا بتوان دستگاه نمادساز زبان را کارا کرد، اما در عمل به دلیل درونی شدن در نظام ذهنی، بسیار فراتر از این قرارداد رفته‌اند.

هر نامی علاوه بر داشتن معنای معین یک کلمه، بار معنایی خاصی را در ارتباط با یک شخص بخصوص با خود حمل می‌کند. یعنی نام علاوه بر اطلاق به یک فرد، در طول زمان معرف شخصیت همان فرد هم تلقی می‌شود که واکنش‌های متفاوتی را در ذهن طرف مقابل ایجاد می‌کند. از این رو می‌توان اسامی را کلماتی فرض کرد که مجموعه‌ای از خاطرات و تصورات را با خود جابجا می‌کنند.

در سال ۹۶ نام‌ پسرانه امیرعلی و نام دخترانه فاطمه بیشترین فراوانی را در استان تهران و کل کشور داشته‌اند. براساس گزارش‌های سازمان ثبت‌احوال استان تهران، در سال ۹۶ بیشترین فراوانی نام‌های پسرانه در استان تهران به ترتیب امیرعلی، امیرحسین، امیرعباس، علی، کیان، محمدحسین، محمدطاها، حسین، سامیار، ماهان ، آراد، ابوالفضل، محمدرضا، محمد، رادین، امیررضا، ایلیا، محمدمهدی، پارسا و یاسین بوده است.

به نظر شما چه دلایلی باعث شده است تا روند نام گذاری اسم دختران ایرانی در یک صد سال اخیر با چینین سطحی از دگرگونی مواجه شود؟ آیا به نظر شما، اسامی متداول مذهبی یا خاص ایرانی، روی رفتار و عواطف افراد تاثیر گذار است؟ آیا نام افراد روی هورمن عشق تاثیر مثبت دارد؟ نظرات خود را در این باره با ما در میان بگذارید.